Yaşamaq hüququ. Bəs ölmək hüququ necə, varmı? və ya �İmkan verin ağrısız ölüm...�

Bu il fevralın 24-də Bakıda Nobel prospektindəki evlərin birində yaşayan 65-yaşlı Həqiqət Qasımova intihar edib. Yaxınlarının sözlərinə görə, mərhumə şəkərli diabetin ağır formasından əziyyət çəkir, bu səbəbdən pis görürdü, aşağı ətrafların həssaslığını itirmişdi və ürəyi də arabir sancırdı. O, böyrək ağrılarından şikayətlənirdi.

Qadın üzərinə ağ neft töküb özünü yandırmışdı. Hadisə yerinə gələn təcili yardım həkimlərinə onun öldüyünü təsdiq etmək qalırdı...

İki gün əvvəl Şəki rayonu Qayabaş kəndinin sakini Amil Cəfərov evində özünü asımışdı. Yerli hüquq-mühafizə orqanlarının müəyyən etdiyi kimi, kişidə onkoloji xəstəlik var idi.

Çox təəssüf ki, bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da intihar çox da nadir hadisə deyil. Onun səbəbləri olduqca müxtəlifdir: cavabsız məhəbbət, sevimli insanın xəyanəti, bank krediti, iflas... sağalacağına heç bir ümid olmayan ağır xəstəliyə düçar olmuş insan da son həddə çatmış olur. O, şüur və iradəsini buxovlayan daimi güclü ağrılara tab gətirə bilmir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, xərçəng xəstəliyindən can verənlərin 80% dözülməz ağrılar keçirir və güclü opioid analgetiklərə möhtacdır. Dözülməz ağrı hiss edən adam gecə-gündüzün saatından, həftənin günündən, diaqnozundan, yaşından və digər amillərdən asılı olmayaraq İki-üç saat ərzində ağrısızlaşdırılmalıdır.

Ağrıkəsici preparatların çox baha olması ölkəmizdə ümidsiz xəstə insanların intihar etməsinin səbəblərindən biridir. Əsas problem ondan ibarətdir ki, güclü ağrıkəsici vasitələr Narkotiklərlə Mübarizə üzrə Hökumət Komissiyasının siyahısına - Azərbaycanda dövriyyəsi məhdudlaşdırılmış maddələrin nomenklaturasına - daxil edilib. Həkim-onkoloqlar morfin almaq üçün reseptləri könülsüz yazırlar. Xəstələr isə şiddətli ağrılardan əzab çəkirlər.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, hazırda ölkədə qeydə alınmış onkoloji xəstələrin sayı 38 min nəfərdən çoxdur, halbuki 2013-cü ildə bu göstərici 34681 nəfər təşkil edirdi.

Hər il xərçəng xəstəliyinin bu və ya digər formasına təxminən 8 min yeni tutulma halı aşkar edilir. Cəmi son 5 il ərzində respublikada onkoloji xəstələrin sayı 20%-dən çox artıb.

Yerli mediada tez-tez belə bir məsələnin qızğın müzakirəsi baş qaldırır: Azərbaycanda evtanaziyaya (ağır xəstə olan insanın həyatına onun razılığı ilə nəhayət vermə) icazə vermək lazımdır ya yox?

Bununla bağlı əks fikirlər söylənilir: bu təklifi dəstəkləyənlər Avropanı misal gətirir - onun bir sıra ölkələrində (Albaniya, Belçika, Niderland və İsveçrə) evtanaziyaya rəsmən icazə verilib və bu, insanın ölmək hüququ sayılır. Həkim-onkoloq Nailə Dadaşova Turana bildirib ki, onun təcrübəsində xəstələrin hər şeyin sona yetməsi üçün onlara iynə vurulması barədə ona yalvardıqları hallar olub. Bizdə evtanaziya qanunla qadağan edilib, lakin can verən insanların iztirablarını görəndə, bəzən düşünürsən ki, insanların bu cür əzab çəkməmələri üçün bu təcrübəni tətbiq etmək, bəlkə də, daha düzgün olardı?

Bu metodun əleyhdarları isə dini, mənəvi, tibbi mahiyyətli dəlillər gətirirlər. Deyirlər ki, istər-istəməz, bu da öldürmək, həyatdan məhrum etmək deməkdir. Milli Onkologiya Mərkəzinin baş həkimi Azad Kərimlinin fikrincə, Azərbaycan cəmiyyəti bu cür yeniliyə hazır deyil, amma mentalitet və dinin özü insanın dünyasını bu yolla dəyişməsinin ümumiyyətlə əleyhinədir. Xəstəliklə sona kimi mübarizə aparmaq və şəfa tapılacağına ümidləri itirməmək lazımdır.

Əlbəttə, əgər ölkədə palliativ xidmət və kompleks müalicə və son dərəcə ağır və şiddətlənən xroniki xəstəliyi olan insanlara qulluq göstərən hospislər fəaliyyət göstərsə idi, evtanaziya olmadan da keçinmək olardı. Bir neçə il bundan əvvəl Səhiyyə Nazirliyi belə bir xidmətin yaradılacağının planlaşdırıldığını bəyan etmişdi. Fəqət iş elə vəd verməlkə bitdi. Ölkə onların təşkil edilməsinə yüz milyonlarla manat vəsaitin sərf olunduğu Avropa Oyunlarına, sonra isə "Formula I"-ə hazırlaşırdı. İndi isə İslamiada-2017-yə (V İslam Həmrəyliyi Oyunlarına) hazırlıq gedir. Bu şəraitdə onkoloji və digər xəstələr, insanların əzablarını yüngülləşdirmək üçün yeni xidmət yada düşmür.

Üstəlik iqtisadi böhran üzündən səhiyyə sahəsinə ayrılan vəsait azaldılıb, şəkərli diabet və vərəm xəstələrinin dərmanlarla təmin edilməsində problemlər vardır.

Palliativ yardım xəstələrin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirləri - ağrısızlaşdırma, onların psixoemosional vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və s. - nəzərdə tutur. Nəzərə almaq lazımdır ki, belə xidmətlərə yalnız xərçəng xəstələrinin deyil, həm də qaraciyər və ya xroniki böyrək çatışmazlığı, VİÇ-ə yoluxma, qaraciyər sirrozu, dağınıq skleroz və s. xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanların da ehtiyacı vardır.

Bu gün ağır xəstər terminal mərhələdə evdə, təsirli tibbi yardım almadan vəfat edirlər. Can verən insanı bu dünyanı ağrısız tərk etmək imkanından məhrum etmək, onu ölümünə bir-iki həftə və ya gün qalmış xəstəxanadan çıxarıb evinə göndərmək - bu, evtanaziyadan daha böyük qəddarlıqdır. Biz çox vaxt xəstə insana mərhəmət və şəfqət göstərməkdən bəhs edirik, bəs onda, əgər o, bunu özü istəyərsə, bu adamın əzablarına niyə son qoymaq olmaz?

Azərbaycan Hüquq-Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri Eldar Zeynalovun fikrincə, elə qərarlar var ki, onları insanın özü seçməlidir. Bu məsələdə nəyi isə israrla demək mümkün deyil. Bizdə indiyə qədər belə təcrübə olmayıb. Bu problemlə bağlı geniş müzakirələr aparmaq, insanların evtanaziyaya münasibətini öyrənmək lazımdır, axı bir çox şeyə baxışlarımız dəyişib. Bəzi ölkələrdə belə təcrübə mövcuddur, lakin əvvləcə orada uzun müddət maarifləndirmə işi aparılıb. Cəmiyyəti buna qabaqcadan hazırlamaq lazımdır.