Yaşlılıq üçün necə vəsait yığaq?

22-35 yaşlarında gənclər və ya, müasir dillə desək, milleniallar yaşlılıq haqqında və həmin vaxt hansı vəsaitlə yaşayacaqları haqqında digər yaş qruplarından daha az düşünürlər. Amerikanın Wells Fargo bankı tərəfindən bu ilin yayında aparılan araşdırmanın müəllifləri belə bir nəticəyə gəliblər.

Ekspertlər ABŞ-ın Əmək Statistikası Bürosunun məlumatları, bir neçə sosial sorğunun nəticələri əsasında, habelə Amerikanın ailə başçıları 1928-2000-ci il təvəllüdlü olan ev təsərrüfatlarının 904 min broker hesabları ilə bağlı məlumatdan istifadə edərək, müxtəlif nəslin nümayəndələrinin pensiya yığımlarına necə münasibət göstərdiyini müəyyən edib.

Məlum olub ki, gəlirinin müəyyən bir hissəsini pensiya yığımı üçün ayıran insanların ən çox faizi X (1965-1981-ci il təvəllüdlü) nəslin nümayəndələri arasındadır. Bu respondentlərin payı 73% təşkil edib. İkinci yerdə 1946-1964-cü illərdə dünyaya gəlmiş bebi-bumerlər nəslidir. Onların 72,6%-i pensiya üçün pul ayırdıqlarını bildirib. Hər ay gəlirinin bir hissəsini pensiya yığımı üçün ayıran millenialların payı isə 61,4% təşkil edir.

Məruzədə qeyd edilir ki, pensiya üçün ən çox vəsaiti X nəslinin nümayəndələri ayırır - orta hesabla qazancın 14%-ni. İkinci yerdə gəlirinin 10,7%-ni bu məqsədə yönləndirən milleniallar gəlir. Bebi-bumerlər üçüncü yeri tutur - onlar orta hesabla qazanclarının 8,2%-ni pensiya üçün ayırır.
Wells Fargo ekspertləri bunu ən böyük yaş qrupu nümayəndələrinin artıq pensiya kapitalının əsas hissəsini yığmaları və indi bu məqsədlə böyük məbləğ ayırmağa ehtiyaclarının olmaması ilə əlaqələndirir. Bu zaman insanlar yaşlılıq üçün pulu kənara qoymur, səhmlərə yatırır - onların aktivlərinin yarıdan çoxu: bebi-bumerlərdə 59,88%-i, X nəslində 67,94%-i və milleniallarda 67,78%-i bu alətin payına düşür.

Müxtəlif nəsil investorların portfelində aktivlərin paylanmasında fərqlər onunla bağlı ola bilər ki, insan nə qədər yaşlıdırsa, o, maliyyə alətlərini daha etibarlı şəkildə seçir - məhz buna görə bebi-bumerlər istiqrazlara digərlərindən daha çox vəsait yatırır. Milleniallar arasında pul vəsaitlərinin saxlanmasının məşhur olması isə bu investorların qarşıda hələ çox vaxtının olması və investisiya alətləri ilə bağlı hələ qəti qərar verməmələri ilə şərtlənib.

İnsanların davranışının dəyişməsi, gəlirlərin artırılması üçün şərait yaradılması, yeni iqtisadi reallıqlar və sahibkarlığın inkişafı üçün şərait yaradılması nöqteyi-nəzərdən Wells Fargo-nun maliyyəçi-ekspertlərinin araşdırmaları Azərbaycan üçün maraq kəsb edir. Həm də son vaxtlar ehtiyacsız yaşlılığın təmin edilməsi mədəniyyəti, pensiyaçıların sosial müdafiəsi sisteminin "modernləşdirilməsi" fonunda pensiya yığımlarının artırılması üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə problemi xüsusi aktuallıq qazanıb.

"ABŞ-dan fərqli olaraq, bizim ölkəmizdə obyektiv səbəblərdən bu sahədə mənzərə tamamilə fərqlidir. Sovet illərində işləyən böyük nəslin nümayəndələri yaşlılıq haqqında çox düşünmürdülər, onları "acından öldürməyəcək" dövlətin dəstəyinə bel bağlayırlar. Həm də həmin illərdə 60 rublluq minimum pensiya belə onları nisbətən öyrəşdikləri həyat səviyyəsi ilə təmin edirdi. Sovet sisteminin iflası və müstəqil dövlətin ehtiyacsız pensiyanı təmin etmək iqtidarında olmaması ilə qarşılaşan orta nəslin nümayəndələri isə çətin seçim qarşısında qaldılar: ya yaşlılıq üçün pul yığmalı, ya da yaşlılıq zamanı valideynlərinə baxa bilmələri üçün övladlarının gələcəyinə vəsait yatırmalıdırlar. Onlar dövlətə etibar etmirlər və ikinci yolu seçiblər. Əslində başqa yolları da yoxdur. Bank depozitlərində əmanətlər dəyərini itirə bilər, biznes üçün böyük yatırım lazımdır ki, məmur deyilsənsə və rüşvət almırsansa, özünün və ailənin boğazından kəsib onu yığmaq çox çətindir. Birja alətləri isə bizdə o qədər də geniş yayılmayıb", deyə müstəqil ekspert Samir Əliyev qeyd edir.

Gənclərə gəlincə, onlar pul qazanmaq və istirahət üçün böyük imkanların olduğu tamamilə fərqli reallıqda böyüyüblər. Buna görə onlar üçün maliyyə pensiya yığımı deyil, ilk növbədə səyahət, təhsil və şəxsi avtomobil əldə etmək imkanıdır.

Bu arada, İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım Mərkəzinin sədri Azər Mehdiyev belə bir mühüm məqama diqqət çəkir: Onun sözlərinə görə, aşağı əməkhaqqı ilə işləyən insanların (müəllimlər, həkimlər, nazirliklərin orta və kiçik personalı və s.) payının böyük olduğu bir şəraitdə yaşlılıq üçün pul yığmağa sadəcə olaraq vəsait qalmır. Hökumətin əmək haqqı, vətəndaşların layiqli maaşla işlə təmin edilməsi sahəsində ölçülüb-biçilmiş bir siyasəti yoxdur, baxmayaraq ki, Azərbaycanda belə bir proqram var idi və o, uğursuzluğa düçar oldu. Buna görə əhalinin yaşlılıq üçün pul yığa bilməsi üçün ona belə bir imkan vermək, iqtisadiyyatı real olaraq inkişaf etdirmək lazımdır.

Mehdiyev qeyd edir ki, Azərbaycan milleniallarının pensiya yığımlarına münasibətinə təkcə laqeydlik təsir etmir. Onlar öz yaşlılıqları ilə bağlı praqmatik deyillər, maliyyə cəhətdən uzaqgörən deyillər, ümumiyyətlə, səmərəli maliyyə davranışına malik deyillər. Bu kontekstdə gənclərin maliyyə savadı problemi aktuallıq qazanır. Bu cür məşğələləri təkcə məktəblərin yuxarı siniflərində deyil, universitetlərdə də keçmək olar. Gənc ali məktəbi bitirdikdə başa düşməlidir ki, uğurlu karyera inkişafı, yüksək gəlirlər bilavasitə onun yaşlılıqda maddi vəziyyətinə təsir göstərə bilər. Yalnız maaşlarından kəsilib dövlət sosial müdafiə fondundakı hesablarına köçürülən sabit məbləğlə kifayətlənmək olmaz. Banklar və ya Azərbaycanda açılması planlaşdırılan özəl pensiya fondları vasitəsilə könüllü olaraq yaşlılıq üçün pul yığmaq olar.

Ekspertlərin fikrincə, insanın sabit gəliri olduğu və təməl mənzil ehtiyacı qarşılandığı zaman gələcək pensiya haqqında düşünmək lazımdır. İki mərhələdə vəsait yığmaq variantından istifadə etmək olar. Birinci mərhələ valyuta ilə pul yığmaqdan, biznesə və daşınmaz əmlaka yatırmaqdan, ikinci mərhələ isə kapitaldan, istiqrazlardan, əmlaklardan, torpaqdan, pensiya proqramlarından gəlir əldə etməkdən ibarət olmalıdır.

Ellada ƏLƏKBƏROVA