İsmayılov: Sumqayıt-1988 � SSRİ-nin dağılmasının başlanğıcı

Bakı/26.02.18/Turan: 30 il əvvəl fevralın 27-29-də Sumqayıtda 26 erməninin və 6 azərbaycanlının həlak olmasına gətirib çıxaran kütləvi iğtişaşlar baş verib. Həmin vaxt bu hadisələr Azərbaycan ərazilərinin bir hissəsi - Qarabağ üzərində iddiaları olan Ermənistanın əlində mühüm kozır kartına çevrildi.

Bir çox beynəlxalq ekspertlər Sumqayıt hadisələrini həm də SSRİ-nin dağılmasının başlanğıcı adlandırırlar. Tanınmış vəkil Aslan İsmayılovun 2010-cu ildə işıq üzü görən kitabı da belə adlanıb. İsmayılov Sumqayıt hadisələri haqqında cinayət işində dövlət ittihamını müdafiə edən prokuror idi.

Turan Agentliyinin "Çətin Sual" verilişinə müsahibəsində Aslan İsmayılov bildirib ki, Sumqayıt hadisələri geosiyasi, regional xarakterli müxtəlif maraqların, sovet sisteminin böhranının və erməni milliyyətçi dairələrinin ambisiyalarının qarşıdurmasına səbəb oldu.

Sumqayıt hadisələrində Qarabağ üzərində iddiası olan Ermənistan, millətlərarası münaqişələr salmaqla SSRİ-nin dağılmasını istəyən Qərb, sistemi dağıtmağa can atan Mixail Qorbaçev və onun ətrafı, habelə KQB maraqlı idi.

Qorbaçov KQB-ni zəiflədirdi, bu təşkilat isə idarə olunan xaos yaratmaqla öz təsirini qoruyub saxlamağa və beləliklə Qorbaçova təzyiq göstərməyə çalışırdı - İsmayılov belə hesab edir.

Onun fikrincə, həmin vaxt erməni milliyyətçi dairələri Azərbaycanlılarla birlikdə yaşamağın qeyri-mümkün olduğunu sübut etməyə çalışırdılar və onlar hadisələri təhrik etdi - 1987-ci ildə Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası və Qarabağın Azərbaycandan ayrılması uğrunda açıq mübarizə başladı.

Ermənilərin talan edilməsi məqsədilə ilk təxribat Naxçıvanda, ikincisi Gəncədə planlaşdırılırdı. Hər iki halda yerli hakimiyyət təxribatların qarşısını almağa müvəffəq oldu. Sumqayıtda isə bu birinci şəxslərin olmadığına görə baş verdi.

Sumqayıt formalaşmış ənənələri olmayan gənc sənaye şəhəri idi, burada 20 min keçmiş məhbus işləyir və yaşayırdı, deyə İsmayılov qeyd edir.

Keçmiş prokuror Sumqayıt işini Moskva, Belarus istintaq qruplarının, həmçinin erməni istintaq orqanlarının apardığını yada salır. Və talanlara erməni Eduard Qriqoryanın başçılıq etdiyi sübuta yetirilmişdi. Amma istintaq mühüm faktlar nəzərə alınmadan aparıldı. Nəticədə hadisələri xuliqan elementlərin təşkil etdiyi barədə fikir formalaşdırıldı. Azərbaycan istintaqı da Moskva versiyasına uyğun hərəkət edirdi.

İsmayılov hesab edir ki, Sumqayıt SSRİ-nin dağılmasının başlanğıcı olub. Onun ardınca Oş, Tbilisi, Vilnyus hadisələri və daha sonra dağılma baş verdi. Sumqayıt hadisələrinin planlaşdırılmış olduğunu çəkilmiş videogörüntülərin cəmi iki gün ərzində xaricdə yayılması faktı da göstərir. Qapalı SSRİ şəraitində bu, real deyildi. Mərkəzi ittifaq mətbuatı hadisələri qərəzli və ziddiyyətli işıqlandırırdı, Qərb mətbuatı da bu xətti tutmuşdu.

İttiham aktında Qərb mətbuatının yazdığı kimi minlərlə insanın deyil, 32 nəfərin - 26 erməni və 6 azərbaycanlının öldürüldüyü qeyd edilirdi.

Azərbaycan rəhbərliyinin təqsiri həmin vaxt qorxaqlıq nümayiş etdirməsindədir. Onlar hazırlanan təxribatdan xəbərdar idilər, amma Moskvadan qorxurdular və susurdular. Dünya Sumqayıtdakı vəhşiliklər haqqında danışarkən Azərbaycan rəhbərliyindən heç kim özünə bəraət qazandırmağa və vəziyyəti aydınlaşdırmağa çalışmırdı, deyə o bildirir.

"Mən prezident İlham Əliyevə bu barədə və rəsmi şəxslərin mənim "Sumqayıt - SSRİ-nin dağılmasının başlanğıcı" kitabımın yayılmasına mane olmağa çalışması barədə yazmışdım. 2010-cu ilin martında prezident hüquq-mühafizə əməkdaşlarını çağırdı və onlardan Sumqayıt hadisələri ilə bağlı nə deyə biləcəklərini soruşdu. Onlar hamısı yalan danışır və işi Moskvaya apardığına görə heç nə bilmədiklərini deyirdilər. Amma bu müşavirədən sonra Baş Prokurorluqda işi tapdılar. Və baş prokuror prezidentin göstərişi ilə cinayət işi açdı, amma sonradan bu işə xitam verildi.

İş açılmır, çünki Azərbaycan rəhbərliyi Rusiyadan qorxur, deyən İsmayılov qeyd edib ki, erməni və rus opponentlərlə debatlara çıxmağa və Sumqayıt hadisələrini kimin və hansı maraqlara görə təşkil etdiyini və həyata keçirdiyini sübut etməyə hazırdır. -0-