“Hakimiyyət insanların dini bağlılığını monopoliyaya almaq istəyir”

ABŞ Dövlət Departamenti mayın 15-də “2022-ci ildə Beynəlxalq Din Azadlığı” hesabatını yayıb.

Bu hesabatda Azərbaycan Türkiyə, Misir, İndoneziya, İraq, Qazaxıstan, Malayziya, Şri Lanka və Özbəkistanla birlikdə Din Azadlığı Qanununa uyğun olaraq dini azadlıqların kobud şəkildə pozulması ilə bağlı Xüsusi Nəzarət Siyahısına daxil edilib.

Hesabatın Azərbaycana aid hissəsində deyilir ki, bu ölkədə dini azadlıq şəraiti ümumən neqativ qiymətləndirilib. Bu da qeyd olunur ki, Azərbaycanda bütün dini fəaliyyət üzərində hökumətin nəzarəti gücləndirilib. Sənəddə bildirilir ki, Azərbaycan qanunu bütün dini icmaların dövlət qeydiyyatından keçməsini tələb edir, istifadə olunan dini ədəbiyyata və başqa materiallara hökumətin icazəsi tələb olunur.

Hesabatda deyilir ki, prezident İlham Əliyev mart ayında din qanununa bəzi düzəlişləri imzalayıb. Bu düzəlişlərdən birinə görə imamların təyin edilməsi nominal baxımdan müstəqil Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindən alınaraq Dini Birliklərlə İş üzrə Dövlət Komitəsinə verilib və beləliklə də hökumətin dini işlərə müdaxiləsi rəsmiləşdirilib.

Dini azadlıqlarla bağlı müstəqil jurnalist Arzu Abdulla Gülzaman ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * *

Sual: Arzu xanım, ABŞ Dövlət Departamenti “2022-ci ildə Beynəlxalq Din Azadlığı” hesabatını yayıb. Hesabatda Azərbaycan Din Azadlığı Qanununa uyğun olaraq dini azadlıqların kobud şəkildə pozulması ilə bağlı Xüsusi Nəzarət Siyahısına daxil edilib. Azərbaycanda dini azadlıqlar pozulurmu?

Cavab: Azərbaycanda nəinki dini azadlıqlar, bütün azadlıqlar, bütün insan haqları çox kobud şəkildə pozulur. Bu gün bir inanclı dünyasını dəyişən kimi ailəsinə dəfn və məclis zamanı hər hansı dini şüarın səsləndirilməməsi ilə bağlı göstəriş gəlir. İmkan vermirlər ki, insanlar hətta sonuncu mənzilə arzuladıqları şəkildə getsinlər. Yəni Azərbaycanda təkcə dirilərin deyil, ölülərin də işinə müdaxilə edilir. Və ya insanların öz dini ayinlərini icra etmələrinə imkan verilmir.

Aşura mərasimi dünyanın bir çox ölkələrində küçələrdə kütləvi şəkildə keçirilir və polis də iştirakçıların asayişini qoruyur. Azərbaycanda isə tam əksinədir. Polisin vasitəsilə hökumət Aşura mərasimlərini dağıdır. Hətta vətəndaşa evinin içində bu mərasimi və ya hər hansı dini mərasimi keçirmək qadağan edilir. Hətta evimizin içindəki davranışımıza da müdaxilə edilirsə, o zaman ümumiyyətlə azadlıqlardan danışmağa dəyməz. 

Üstünə “Ya Hüseyn!” yazılmış paltarına görə vətəndaşı polis idarəsinə aparıb təhdid etmək vətəndaşın təkcə fikir-ifadə azadlığını boğmaq deyil, bütün insanlığını ayaqlamaqdır. Öz dükanında üstünə dini şüar yazılmış köynək satanların böyük məbləğlərdə cərimə edilməsi əslində diktatura nümunəsidir.

Sual: Amma bəzən din adı altında radikalizm təbliğ olunur. Və ya din adı altında başqa xarici təsir dairələrinin, o cümlədən İranın təbliğatı aparılır. Bəs belə olduğu təqdirdə, dövlət bunlarla necə mübarizə aparmalıdır?

Cavab: Azərbaycanda dini radikalizmi yaratmağa çalışırlar. Məsələn, son 5 ayda şiə dindarların narkotik ittihamı ilə kütləvi şəkildə həbsi başlayıb. Sosial şəbəkələrdə trollar, hökumətin vətəndaşa qarşı başlatdığı bu kütləvi böhtanatma layihəsindən cuşa gəlib ümumilikdə şiəliyi və şiələri təhqir edirlər. Bilirsiniz ki, sosial şəbəkələr güclü nəzarət altındadır. İqtidara qarşı hər hansı müxalif status narkotiklə şərlənməyə və həbslərə səbəb olur. Hətta Gəncə işi-də yüzlərlə gəncimiz məhz sosial şəbəkələrdə yazdıqları statusa görə illərlə həbs cəzası aldılar və dəhşətli işgəncələr gördülər. Bu gün şiələri ümumilikdə təhqir edənlərə qarşı mübarizə aparılmır. Deməli, ölkədə dini qarşıdurmanın olmasını istəyən güclər var.

İranın təbliğatına və dövlətin bunun qarşısını necə almasına gəlincə, hər hansı ölkənin Azərbaycana ideoloji müdaxiləsi mümkün deyil. Çünki biz asanlıqla idarə olunan xalqıq. Keçmişimizi tez unuduruq, bu günümüzlə qətiyyən maraqlanmırıq.

İranın təbliğatına gəlincə, bu yanaşma da iqtidar mediasının və telekanallarının yaratdığı fikir, daha doğrusu, xofdur. Fikir verin, narkotiklə şərlənən şiə dindarları hökumət mediası və qurumları “İran casusu” kimi təqdim edir. Yəni bu fikri ölkədə elə hökumətin özü formalaşdırır.

Onu da deyim ki, Azərbaycan vətəndaşı İrandan və ya digər ölkədən bir qram da narkotiki Azərbaycana gətirə bilməz. Bu mümkün deyil. Ömründə bircə dəfə ölkədən çıxıb, ölkəyə qayıdan hər kəs bunu dəqiq bilir. Azərbaycandan gedən 15 ton narkotikin Gürcüstan sərhəddində saxlanılması da bir daha sübut etdi ki, Azərbaycanda narkotik alveri ilə nə dindarlar, nə də hər hansı siravi vətəndaş məşğul olmur. Uzaqbaşı kuryerlik edə bilər kimsə. Amma narkoticarətin inkişafı kuryerlərdən aslı deyil, başda oturan baronlardan aslıdır.

İranın təbliğatına gəlincə, prezident bir müddət əvvəl “İranla biz iki qardaş dövlətik və Xudafərin də qardaşlıq körpüsüdür” deyəndə, xalq da bunu təkrar edirdi. Sonra prezident bu fikrinin tam əksini söyləməyə başlayanda xalq yenə təkrarçılığa başladı. Yəni Azərbaycanda xalq prezidentin fikri ilə yaşamağa adətkardır. Özümüzü aldatmayaq.

Sual: Azərbaycanda vaxtı ilə İslam partiyasının üzvlərinə qarşı, daha sonra vəhabilərə, bəhayilərə qarşı təqiblər və həbslər baş verirdi. Daha sonra Nardaran hadisəsi baş verdi. “Nurçu ovu” adı altında həbslər aparıldı. Bu günsə biz görürük ki, İranla münasibətlər gərginləşən dövrlərdə “İran casus şəbəkəsi” adı altında Müsəlman Birliyi hərəkatının üzvləri və digər şiə dindarlar həbs olunurlar. Demək ki, Azərbaycanda daim dindarlara qarşı bir nəzarət funksiyası var. Hökumət bu nəzarəti yerinə yetirməklə nədən ehtiyatlanır? Nəyə nail olmağa çalışır? Və bu nəyə gətirib çıxara bilər?

Cavab: Birincisi, İslam Partiyasının üzvlərinə qarşı təqiblər bu gün də var. Partiyanın sədri vəzifəsini icra edənlər həmişə həbs edilir. Kemiş sədr, siyasi məhbus, 12 dəqiqəlik çıxışına görə 12 il azadlıqdan məhrum edilən Mövsüm Səmədov azadlığa çıxmamış, onu əvəz edən ruhani İlham Əliyev (dövlət başçısının adaşı) tutuldu və 16 il müddətinə azadlıqdan məhrum edildi. Eyni zamanda Müsəlman Birliyi Hərəkatı yarandığı gündən təqiblər, həbslərlə üz-üzədir. Hətta bu Hərəkatın üzvlərini bir-bir idarələrə çağırıb Hərəkatdan uzaqlaşmadığı halda həbs ediləcəkləri ilə təhdid edirlər və bu proses davam etməkdədir.

Azərbaycan İslam Partiyasında və Müsəlman Birliyi Hərakatında şiə inanclı insanlar birləşib. Onlara qarşı zorakılığı, təqibləri İranla bağlaya bilərlər və bağlayırlar. O zaman sual olunur, vaxtilə vəhabilərin dövlət idarələrində alışqanla saqqallarının yandırılması nəylə əlaqədar idi?

Siz bəhayilərin və digərlərinin adını çəkdiniz. Əslində Azərbaycanda hökumətin təqibləri, təzyiqləri təkcə dindarlara qarşı deyil, eyni zamanda bütün insanlara qarşıdı. Bu gün Azərbaycan hökuməti müstəqil fikir yürütmək qabiliyyətində olan bütün insanlara qarşı basqı edir.

Ümumilikdə götürsək, say hesabı ilə dindarlara qarşı daha aqressiv basqının şahidi olarıq. Bunun bir səbəbi var. Dindarlar Allahı bütün padişahlardan çox sevirlər. Yəni heç bir dindar Allaha hər hansı kralı və ya prezidenti şərik qoşmadığı üçün tarixin bütün zamanlarında fironların, diktatorların qəzəbinə tuş gəlib.

Nəticə sizin kimi məni də maraqlandırır. Ölkəmizdə illərdir dinə, vətəndaşa və ümumilikdə insanlığa qarşı baş verənlər nə ilə nəticələnəcək? Səid Dadaşbəyli işini xatırlayırsız yəqin ki. Ali təhsilli, istedadlı, əksəriyyəti imkanlı ailələrin övladları olan gənclərimizin həyatını MTN məhv etdi. Onları bütün dini təriqətlərlə əlaqləndirib uzunmüddətli həbs cəzası verdilər. Hətta zərərçəkənlərdən biri deyirdi ki, MTN generalı gözümüzün qabağında Emin Məmmədovu döyə-döyə öldürdü.

Və ya Avroviziya məhbuslarını götürək, onlarla bağlı ortada heç bir sübut yoxdur, işgəncə və cəza var.

Mən Tərtər faciəsindən sonra bütün bu haqsızlıqların sonu necə olacaq sualını dondurmuşam. Azərbaycanı canı bahasına qoruyan hərbçilərimizə və onların ailə üzvlərinə verilən ağlasığmaz işgəncələrlə dolu olan Tərtər faciəsi əslində Azərbaycan vətəndaşının dözümünün testi idi.

Sual: Hesabatda həmçinin deyilir ki, prezident İlham Əliyev mart ayında din qanununa bəzi düzəlişləri imzalayıb. Bu düzəlişlərdən birinə görə imamların təyin edilməsi nominal baxımdan müstəqil Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindən alınaraq Dini Birliklərlə İş üzrə Dövlət Komitəsinə verilib və beləliklə də hökumətin dini işlərə müdaxiləsi rəsmiləşdirilib. Sizcə bu hansı məqsədi daşıyır?

Cavab: İndiyə qədər prezident deyirdi ki, din dövlətdən ayrıdır. Amma bu əslində belə deyil. Çünki din eyni zamanda siyasətdən ayrı deyil. Dini hər zaman siyasi oyunlarında qazanmaq, əldə etmək üçün vasitə ediblər. Azərbaycan insanı daha çox dinə bağlıdır. Əslində dinlə bağlı atılan son addımlar hökumətin bu bağlılıqdan da yararlanmaq istəyidir. Daha doğrusu bu dini bağlılığı da monopoliyaya almaq ehtirasıdır. İnsanları istədikləri formaya salmaq ehtirasıdır. Tarixən dini yasaqlar heç bir zamanda və məkanda istənilən nəticəni verməyib. Əksinə olub. Buna sübut kimi İmam Hüseyn qiyamını göstərə bilərik. Tarixdə Kərbəla Məktəbi kimi bir nümunə var axı. Dindar üçün Allahın yolu elə bir məqamdır ki, bunun qarşısını alacaq bir maneə yaranmayıb hələ. Min illər boyunca inancına görə tonqallarda yandırılan insanları düşünün. Nəticəsi nə oldu? Əlbəttə ki, katoliklər yandırdıqlarının inancını yer üzündən silə bilmədilər. Bu mümkün deyil. Tarixə baxanda da sübut olunur ki, dinə qarşı basqılar hər zaman əks nəticə verir. Bu gün susqunluq ola bilər, bu susqunluq 10 il də davam edə bilər. Amma dindar olduğuna görə kiçik bir ölkədə bu qədər dindarın həyatını məhv etmək arzuolunan hədəfə çatdırmayacaq.

Sual: Nə etmək olar ki, Azərbaycanda həm dini azadlıqlar qorunsun, həm də bu dini azadlıqdan heç bir xarici təsir, din adı altında fəaliyyət göstərən radikal qüvvələr sui istifadə edib, ölkəyə zərər gətirə bilməsin?

Cavab: Dini azadlıqların qorunması üçün dindarlara basqı dayandırılmalıdır. Almaniyada, Yaponiyada, Amerikada, Hollandiyada Aşura mərasimini küçələrdə kütləvi şəkildə qeyd edirlər. Amma o ölkələrdə hər hansı radikal qüvvələrin ölkəyə ziyan gətirməsi haqqında bir hadisə də olmayıb. Çünki insanı sıxdıqca radikallaşır. Amma azadlıq radikallıqdan xilas edir. Buraxın insanlar istədikləri kimi yaşasınlar.

Vəhabinin saqqalını alışqanla yandıranda, şiəni narkotiklə şərləyib, ailəsi ilə təhdid edib, narkotik ittihamına imza atdıranda, onun yaxınlarının içində bir nifrət formalaşmağa başlayır. Bu münasibət əslində cəmiyyət üçün çox təhlükəlidir.

Azərbaycanda nəinki dindarın, hətta ateistin də çıxıb aksiya, mərasim keçirməsinə imkan verilmir. Azərbaycanda insan azadlığı yoxdur axı.

Ölkəyə zərər gətirməyə gəlincə, bu məsələ dövlətin idarəetməsindən aslıdır. Sonuncu əfv sərəncamına baxın. Dövlət büdcəsindən milyonları dağıdan, dövlətin təhlükəsizliyini qorumağa məsul olan məmurlar vəzifəsindən sui -istifadə edib vətəndaşları təhdid edib onlardan çox böyük məbləğlərdə pul aldıqlarını məhkəmə iclasılarında etiraf etdikləri halda prezident onları əfv etdi. Hansı əsasla?

Məncə bir dövlətin gələcəyi üçün bundan böyük təhlükə yoxdur. Siravi vətəndaş ya dindar olsun, ya ateist olsun, ya LGBT fərdi olsun heç fərq etməz. Onlar dövlət üçün yuxarıda göstərdiyim əfv edilənlər kimi təhlükəli deyillər. Dövlətin təhlükəsizliyinə məsul olanların dövlətin malını çapıb-talaması, vətəndaşının həyatını cəhənnəmə çevirməsi və sonda da prezident tərəfindən əfv edilməsi bir ölkədə yaşayan insanlar üçün yaxşı nümunə deyil. Bu bir daha göstərir ki, bu gün Azərbaycanda yaşayan hər bir insanın və hətta deyərdim canlının həyatı təhlükədədir. Biz Azərbaycanda yaşadığımız müddətdə güvəndə deyilik.