Aİ Azərbaycana lazımdır, çünki hökumətin indi seçim imkanı böyük deyil

***

-İntiqam bəy, Avropa Parlamenti Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında imzalanması üçün danışıqlar aparılan Sazişlə bağlı bəzi tələblər irəli sürdü. Sizcə, həmin tələblər haqlı tələblərdimi?

-Bu tələblərin ədalətsiz olduğunu yalnız qərəzli və maraqlı adamlar iddia edə bilər. Özümü onlara aid etmirəm deyə, növbəti suala keçə bilərik.

-Amma bunu Avropa İttifaqının geri çəkilməsi kimi qələmə verənlər də var. Misal üçün, həbsdə olan İlqar Məmmədov deyir ki, həmin şərtlər hakimiyyətə onu və digər siyasi məhbusları 2020-ci ilə qədər həbsdə saxlamağa imkan yaradır. Bu iddialar nə dərəcədə əsaslıdır?

-İlqar bəyin hiddətini anlamaq olar. Bu cür qətnamələr əvvəllər də verilib və hökumət onlara nümayişkaranə şəkildə məhəl qoymursa, belə bir sual yaranır: arxasında real addımlar dayanmayacaqsa, onları təkrar-təkrar verməyin nə mənası var? Və ya bu cür sərt qətnamələr verən qurum niyə ardınca bəh-bəhlə hökumətlə əməkdaşlıq edir, ona böyük məbləğdə maliyyə yardımları ayırmaqla gücləndirir və bununla da, faktiki olaraq ölkədəki repressiyalara dəstək verir? Bu anlamda hər birimizin ürəyindən "qətnamələriniz başınıza dəysin, kişi olun, bir dəfə də dediyinizi yeridin!" demək keçir. Amma bu, həm də duyğusal yanaşmadır. Siyasətdə, xüsusilə, onun qəliz sahələrindən biri olan beynəlxalq münasibətlərdə (xüsusilə də, itin yiyəsini tanımadığı indiki durumda) dövlətlərin maraqları (iqtisadi, təhlükəsizlik və s.) həlledici rol oynayır. Aİ təkcə öz xalqı tərəfindən seçilən və kimisi az, kimisi çox öz dövlətlərinin maraqlarından asılı olan siyasətçilərdən təşkil olunmuş parlamentdən ibarət deyil. Aİ-nin həm də dövlətlərin iqtisadi və geopolitik maraqlarını daha üstün tutan və onları bu qurumlara daşıyan, bu maraqlarla (iqtisadi, geopolitik) parlamentin qərarları (insan haqları) üst-üstə düşməyəndə onları sabotaj edən "hökumət"inin (Şura), "xarici işlər nazirliyinin" (Xarici Fəaliyyət Xidməti) olduğunu da yaddan çıxarmamalıyıq. Hələ Aİ-nin avtoritar hökumətlərlə çoxsaylı layihələrdə (əksəriyyəti də mənasız və hətta çox ziyanlı) isinişən bürokratik aparatını, yerlərdə prezident aparatı ilə cici-bacılaşan nümayəndəliklərini demirəm. Amma bütün hallarda hamını bir tərəzinin gözünə qoyub, söyüb-batırmaqla, bizə dəstək verən insanlara qarşı haqsızlıq etmiş oluruq. Bu adamların durumunu anlamaq lazımdır: onlar da ölkədə dəyişikliklər istəyirlər və səylərinin fayda vermədiyini görüb bizim kimi məyus olurlar. Bizim onları söymək haqqımız kimi, onların da bizi çox şeydə ittiham etmək haqqı var. Bu adamları küsdürmək yox, gördükləri işin əhəmiyyətsiz olmadığını və ölkədə bunu qiymətləndirən və bu işin davam etdirilməsinin vacibliyini və önəmini anlayan insanların az olmadığını anlatmaq lazımdır.

-Ümumiyyətlə belə bir fikir formalaşıb ki, beynəlxalq təşkilatlar, Qərb Azərbaycana qarşı insan haqları məsələsində manipulyasiya edir. Yəni onlar daha ciddi və sərt olsalar, Azərbaycan hakimiyyəti bu məsələdə geri çəkilər. Amma onlar şərait yaradır ki, insan haqqları məsələsi, siyasi məhbus məsələsi alver predmetinə çevrilsin. Sizcə bu, Qərbə və həmin təşkilatlar olan gözləntinin həddən artıq olmasından irəli gəlir, yoxsa deyilənlər həqiqətə uyğundur?

-Qərb dediyimiz şey təkcə Azərbaycanla alver etmir. Bu cür davrandığı ölkələr çoxdur. Qərb deyilən Rusiya, Azərbaycan, Belarus, Türkmənistan və s. deyil ki, bütün səlahiyyətlər bir nəfərdə olsun və o, əlini masanın üstünə vurub desin ki, filan ölkənin hakimiyyəti demokratiya istəmir, həbsxanalarını siyasi məhbuslarla doldurub, ona qulaqburması verək. Bizim gözləntlərimizin olması normaldır, amma anormal olan məsələlərə bir baxış bucağımızın olmasıdır. Avropa Birliyində (o cümlədən Avropa Şurası, ATƏT və s.) hər cür dövlətlər və hər cür adamlar var. Hansısa dövlətin Azərbaycanla bağlı boru maraqları var, bir başqasının geopolitik maraqları, üçüncüsü bizimkilərin hesabına kilsələrini təmir etdirir, dördüncüsü qardaşdır, beşincisinin heç vecinə də deyil burada nə baş verir və s. Deputatlardan biriləri korrupsionerdir (nə olsun ki, AB-də vəkildir), o birilərini seçkilərdə gözükölgəli ediblər, üçüncülər öz dövlətinin maraqlarından çıxış edir, dördüncülər hesab edir ki, "Allahınıza şükür edin ki, sizi İranda, Ərəbistanda və digər müsəlman ölkələrindəki kimi asmırlar, çölə-bayıra şortikdə çıxa bilirsiniz" və s.

-Ağır məsələlərdən biri də odur ki, artıq siyasi məhbus məsələsi adiləşib. Misalçün, İlkin Rüstəmzadə həbsxanada həyəcan təbili çalır. Amma belə müraciətlərin təsirləri, effekti əvvəlki dövrlərdəki kimi deyil. Necə oldu ki, vəziyyət bu hala gəlib çıxdı?

-Bu cür reaksiyanın iki əsas səbəbi var: biri ölkə ilə bağlıdır, o biri dünyada baş verənlərlə. Pozuntuları hökumətə çatdıran və onların aradan qaldırılmasına nəzarət edən qurumları - medianı, qeyri-hökumət təşkilatlarını, siyasi partiyaları, vəkilliyi və s. hökumət sıradan çıxarıb. Durumun nə qədər ağır olduğunu təsdiqləyən yalnız bir faktı qeyd edim: ölkədə siyasi işlərə çıxmağa cəsarət edən beş vəkil qalıb. 150-dən çox təkcə elə siyasi məhbus var. Digər tərəfdən, indi dünya insan haqları dəyərlərinin böhranı dövrünü yaşayır. Türkiyədə minlərlə jurnalist, vəkil, hüquq müdafiəçisi, siyasətçi həbsdədir. Vaxtilə ən güclü vətəndaş cəmiyyətlərinə malik olan postsovet ölkələrindən Polşada, Çexiyada, Macarıstanda bu insitutlara qarşı çox ciddi basqılar var. Aİ miqrant problemi kimi çox ciddi təlatüm yaşayır. Böyük dövlətlərin qatıldığı müharibələrdə isə ölüm, işgəncə, zorakılığın digər formaları adi hala çevrilib. Bu situasiyada Azərbaycanda həbsdə qanunsuzluqla üzləşən bir gənc fəalın problemini Avropa Birliyi, Avropa Şurasında, ATƏT-də, BMT-də diqqət çəkmək o qədər də asan deyil. Amma bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, İlkinin və digər siyasi məhbuslarımızın problemini dünyaya çatdıran səslər ölkədə qalmaqdadır və bu yöndə iş bir gün də dayanmayıb.

-İnsan haqları və siyasi məhbus məsələsində, ölkədə demokratiyanın bərqərar edilməsi üçün lazım olan siyasi iradə nə vaxt ortaya qoyula bilər? Hakimiyyət buna nə vaxt məcbur qala bilər? Və bu məsələdə Qərbdən və beynəlxalq təşkilatlardan gözlənti nə olmalıdır?

-Bu məsələlərdə hakimiyyətdən siyasi iradə gözləmək sadəlövhlükdür. İnsan haqları, demokratiya, sifarişsiz məhkəmələr, siyasi məhbuslarsız həbsxanalar, işgəncələrsiz polis idarələri, rüşvətsiz təhsil, monopoliyasız iqtisadiyyat və s. - bunlar bu hakimiyyətin sonu deməkdir. Bu, bəlkə, bizə çatmır, amma hakimiyyət hərisləri bunu çox yaxşı anlayır. Əgər hakimiyyət bilsə ki, sənə azad seçki haqqı versə, sən gedib öz xoşunla o heykəllərə səs verəcəksən, evini uçuranda arxana dubinka dəymədən də susub duracaqsan, sənə o demokratiyadan gen-bol verər. Avtoritar hakimiyyətlərin qaykaları tez-tez sıxmaları sistemin tələbindən irəli gəlir. Onun xəstə təxəyyülü o qaykaların bir gün davam gətirə bilməyəcəyini yaxına buraxmır. Ya da bunu şüuraltı anlasa da, başqa yolu olmadığının da fərqindədir. Amma o qaykaların qırılacağı gün gec-tez mütləq gələcək. Son vaxtlar ölkədə baş verən faciəvi hadisələr hakimiyyətə növbəti xəbərdarlıqdır. Silahın işə düşməsini istəməyənlər Aİ-nin qətnaməsindəki tələbləri qulaqardına vurmaqda davam etməməlidir.

-Avropa Birliyi ilə danışıqlar Azərbaycana lazımdırmı? Lazımdırsa, nə üçün lazımdır? Avropa Birliyinin irəli sürdüyü tələbləri hakimiyyət yerinə yetirəcəkmi?

-Bu suala yuxarıda cavab verdim. Aİ Azərbaycana lazımdır. Çünki hökumətin indi seçim imkanı çox da böyük deyil: bir tərəfdə Rusiya (Türkiyəsi, İranıyla və s.), o biri tərəfdə Avropa Birliyi (Amerikasıyla). Rusiya həm ciddi problemlərlə üz-üzədir, həm bəzi iqtisadi layihələrdə rəqibimizdir, həm də çox etibarlı tərəfdaş olmadığını Ermənistan hadisələrində nümayiş etdirdi. Molla İranına yaxınlaşmaq yandıra bilər; Türkiyə isə Ərdoğanıyla sadəcə korrupsiya ortağı olan qardaşdır, özü də Suriyasıyla, kürd və çoxsaylı digər problemləri ilə başdan ayağa zibilin içindədir. Amerika uzaqdadır, onun hökumətlə işinin olmaması bizimkiləri tam qane edir. İndiki durumda AB-nin ölkə üçün önəmi daha da artıb. Hökumət neftini, qazını ona (üzv dövlətlərə) satıb əldə etdiyi nəzarətsiz gəlirlərlə hakimiyyəti qorumaq imkanı qazanır. Hökumət isə anlayır ki, Qafqazda Aİ ilə sazişi olmayan tək dövlət qalması xoşagələn hal deyil. Ermənistan da eyni durumda olanda manipulyasiya imkanı daha geniş idi. Ermənistanın Avropaya inteqrasiyası gücləndikcə, hökumətin diskomfortu daha da güclənəcək. Özü də xaricdə deyil, elə ölkə daxilində də. Ermənistan bu vaxta qədər düşmən ölkə, düşmən xalq kimi təqdim olunurdu. Torpaqların işğalından əlavə, Sarkisyan hakimiyyəti də bu obrazın güclənməsinə xeyli yardım edirdi. Orada demokratikləşmə prosesləri dərinləşdikcə, baş verənlər buraya təsirsiz ötüşməyəcək (o cümlədən stereotiplər baxımından). İndinin özündə Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyindən sonra orada baş verənlər daha çox pozitiv tonda təqdim edilir, nəinki öncələr olduğu kimi neqativ rənglərdə. Hökumət bunun fəsadlarını anlamamış da deyil. AB-nin elə tələbləri var ki, hökumət onları yerinə yetirəcək. Elələri də var ki, heç vaxt yerinə yetirməyəcək. Yaxşı halda imitasiya edib vaxt udacaq, pis halda isə söyəcək, hədə-qorxu gələcək, xortdanla hədələyəcək... Amma o xortdan da daha əvvəlki kimi qorxulu deyil, həm də öz hayındadır. Ona görə, bizimkilər mümkün qədər oynamağa çalışacaq. Bilərəkdən bu oyuna qatılanlara etiraz etmək (hətta Aqramuntunu, Vilontresini, Pedrosunu söymək də olar), onun oyun olmadığını anlamayanlara (belələri də az deyil) anlatmaq, bizə dəstək olmaq istəyənlərlə isə əməkdaşlığı daha da gücləndirmək lazımdır. Baş verənlər Aİ-nin (o cümlədən oxşar duruma salınan digər beynəlxalq təşkilatların) nufuzuna ciddi zərbə vurur. Bunu görməzlikdən gəlmə siyasətinin həmin ölkələr üçün ciddi fəsadları ola bilir; iqtisadi böhranlar, miqrant problemi, korrupsiya qalmaqalları, millətçiliyin, irqçiliyin güclənməsi və s. Bu barədə indi beynəlxalq tribunalardan daha ucadan danışmağa başlayıblar. Biz də səsimizi həmin səslərə daha çox qatmalıyıq.