Azərbaycan buğda idxalının ƏDV-dən azad edilməsini uzadır, lakin qiymətlər düşmür

Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliyə əsasən, Azərbaycan buğdanın idxalı və satışı, buğda unu və çörəyin istehsalı və satışının vergidən azad edilməsini daha üç il uzadıb.  18% ƏDV-dən azad olma mütəmadi olaraq baş verir və bu dəfə o, 2027-ci ilin əvvəlinə qədər qüvvədə olacaq.

Hökumət ümumiyyətlə taxıl idxalını əlavə dəyər vergisindən (ƏDV) azad etsə də, Azərbaycanda un və çörək məhsullarının qiymətinin artması da müntəzəm xarakter daşıyır. Bu, xüsusilə Azərbaycana əsas taxıl tədarükçüsü olan Rusiyada taxıl qiymətlərinin aşağı düşməsi fonunda maraqlıdır.

Un qiymətlərində ən son artım oktyabr ayında baş verib, o vaxt 50 kiloqramlıq kisənin topdansatış qiyməti avqustun sonunda 26,10 manatdan oktyabrın əvvəlində 27,25 manata yüksəlib. Bu qiymət artımı Rusiyadakı qlobal tendensiyaların və dəyişən taxıl proqnozlarının Azərbaycanın daxili bazarına təsiri ilə bağlı suallar doğurdu.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) bütün dünyada sentyabr ayında ərzaq qiymətlərinin avqust ayına nisbətən sabit qaldığını bildirdi. Qeyd edək ki, FAO-nun 2023-cü ilin sentyabr ayı üçün Ərzaq Qiymətləri İndeksi əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10,7% və 2022-ci ilin martında qeydə alınan rekord yüksək göstəricidən 24,0% aşağı olub.

Lakin Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) əks nöqteyi-nəzər nümayiş etdirir. 2023-cü ilin sentyabr ayında FAO-nun Azərbaycan üçün ərzaq qiymətləri indeksi əvvəlki ayla müqayisədə 100,6%, əvvəlki ilin müvafiq ayı ilə müqayisədə 104,5% artıb. 2023-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında ərzaq məhsullarının istehlak qiymətləri indeksi də 2022-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 112,8% artıb.

Qlobal və yerli indekslər arasındakı bu uyğunsuzluq SSC məlumatlarından aydın olur. Onlar göstərir ki, FAO-nun Azərbaycan üzrə ərzaq qiymətləri indeksi 2023-cü ilin sentyabr ayında əvvəlki illə müqayisədə 10,7% azaldığı halda, ölkədə istehlak ərzaq qiymətləri indeksi eyni dövrdə 4,5% artıb.

Azərbaycanın taxıl idxalından asılılığı QKDK-nın yerli taxıl istehsalının tələbatı ödəmək üçün kifayət etməməsi ilə bağlı bəyanatında vurğulanır. 2023-cü il oktyabrın 1-dək dənli və paxlalı bitkilərin, o cümlədən qarğıdalı məhsulunun 3,1 milyon 900 min ton yığılacağını nəzərə alsaq, Azərbaycan hər il istehlak edilən 4,93 milyon tona çatmır. Bununla belə, yerli taxıl istehsalı ilə bağlı məlumatlar şübhə doğurur, çünki 750 min ton strateji taxıl fondu Rusiyadan idxalla doldurulur.
Taxıl istehsalının əvvəlki ilə nisbətən 1,7% artmasına baxmayaraq, taxıl məhsullarının idxalı 2023-cü ilin ilk səkkiz ayında kəskin şəkildə artıb. Keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ümumi dəyəri 18 milyon dollar olan bu artım taxıl qiymətlərinin aşağı düşməsinin idxalın azalmasına səbəb olacağı fərziyyələrini şübhə altına alır.

Sentyabr ayında dünya bazarında Azərbaycanda ərzaq istehsalının mühüm komponenti olan buğdanın qiymətlərin aşağı düşüb. FAO bu azalmanı Rusiyadakı bol buğda ehtiyatları ilə izah edir və 2023-cü il üçün Rusiyada 90 milyon ton səviyyəsində proqnozlaşdırılan buğda məhsulu proqnozlarının artırılmasına yenidən baxıb.

Əksinə, Azərbaycanda son bir ayda unun topdansatış qiymətləri 3,8% artıb ki, bu da istehlakçılar üçün nəticələri ilə bağlı narahatlıq doğurur. Ötən il ərzində buğdanın dünya qiymətləri durmadan aşağı düşsə də, Azərbaycanda çörək və unun qiymətləri yalnız bir qədər aşağı düşüb ki, bu da beynəlxalq və daxili bazarların dinamikası arasında potensial uçurumun olduğunu göstərir. Ötən ilin noyabr ayında 550 qramlıq çörəyin qiyməti cəmi 0,05 manat, yəni 0,60 manatdan 0,55 manata enib.

Azərbaycanın idxaldan asılılığı taxılla məhdudlaşmır, düyü, bitki yağları, süd məhsulları və ət kimi digər qida kateqoriyalarına da aiddir. Ölkə düyülərinin 82,8% -ni, bitki yağlarının 74,5%-ni və istehlak edilən südün 52,7%-ni idxal edib. Süd məhsulları və ət məhsullarının dünya qiymətlərinin aşağı düşməsinə baxmayaraq, Azərbaycanda qiymət artımı müşahidə olunub ki, bu da idxal kanallarının səmərəliliyi və daxili istehsal imkanları ilə bağlı suallar doğurub.

FAO-nun qlobal indeksləri şəkərin qiymətinin aşağı düşdüyünü göstərsə də, Azərbaycanda artım müşahidə olunub ki, bu da yerli şəkər çuğunduru istehsalının azalması ilə izah olunur. Şəkər idxalından çox asılı olan bir ölkə özünü təmin etməkdə çətinliklərlə üzləşir, bu isə daxili tədarük zəncirinin zəifliyini göstərir.

Sonda Azərbaycanın əsas ərzaq məhsullarına vergi güzəştlərinin uzadılması qərarı dünya bazarındakı dalğalanmaların daxili qiymətlərə təsirini azaltmaq üçün strateji səyləri əks etdirir. Bununla belə, xüsusilə yerli dinamikanın beynəlxalq tendensiyalara uyğunlaşdırılması və qida istehsalı, idxal logistikası və bazar paylanmasının çətinliklərinin həllində problemlər qalmaqdadır.--0--