Azərbaycan neft sektorunun problemi fonunda iqtisadi tənəzzüllə mübarizə aparır

Azərbaycan iqtisadiyyatı 2022-ci ildəki 4,6%-dən cəmi 1,1%-ə düşərək, 2023-cü ildə əhəmiyyətli bir yavaşlama ilə üzləşib və bu, hökumətdə orta gəlir tələsindən necə qurtulacağı ilə bağlı narahatlıqlara səbəb olub, - deyə iqtisadçı Qubad İbadoğlu “Azərbaycan iqtisadiyyatı orta gəlir tələsinə düşə bilərmi?” adlı məqaləsində bildirir.

Ötən il dünya, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə orta göstəricilərdən aşağı düşmüş iqtisadi artımın geriləməsi siyasətçiləri durğunluğun qarşısını almaq üçün strategiyalara üstünlük verməyə vadar edib. Dünya Bankının Avropa və Mərkəzi Asiya iqtisadiyyatlarına dair hesabatında Azərbaycanda 2024-cü ildə 2,3%, 2025 və 2026-cı illərdə isə 2,4% səviyyəsində mülayim iqtisadi artım proqnozlaşdırılır. Lakin bu proqnoz əvvəlki proqnozlarla müqayisədə 0,1 faiz bəndi azaldılıb.

Azərbaycanın iqtisadi tənəzzüllə mübarizəsi əhalinin durmadan artması ilə daha da güclənir və nəticədə düşən ÜDM azalır. Bir nəfərə düşən ÜDM 1990-2024-cü illərdə orta hesabla 3,156,6 dollar təşkil etsə də, qismən 2015-ci ildə valyutanın devalvasiyası səbəbindən 2014-cü ildə zirvəsi olan 7,990,8 ABŞ dollarını bərpa edə bilmədi.

İqtisadi artımın və bir nəfərə düşən gəlirin azalması orta gəlir tələsinə düşmək riskindən xəbər verir ki, bu da qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi üçün təcili tədbirlərin görülməsini tələb edir. Bura azad bazar iqtisadiyyatı, qanunun aliliyi və inhisarçılıq praktikasına qarşı mübarizə üçün əlverişli mühitin yaradılması daxildir.

Azərbaycan iqtisadiyyatının üzləşdiyi problemlər daha çox onun neft sektorundan ciddi asılılığı ilə bağlıdır. Neft hasilatının 2010-cu ildəki 51 milyon tondan 2023-cü ildə 30,2 milyon tona qədər azalması və qeyri-neft sektorunda ləng artım ümumi iqtisadi göstəricilərə mənfi təsir göstərib.

2023-cü ildə neft və qazın üstünlük təşkil etdiyi mədənçıxarma sektoru sənaye məhsulunun 67,4 faizini, ölkə ÜDM-nin 40,5 faizini təşkil edib. Qaz hasilatının cüzi artmasına baxmayaraq, neft hasilatı azaldı və bu, əsasən enerji sektorundan asılı olan ixrac gəlirlərinə təsir etdi.

Azərbaycanın əsas neft yatağı olan “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yatağından neft hasilatının azalması tendensiyası son iki onillikdə özünü büruzə verir. O vaxtdan bəri, 2010-cu ildə pik hasilat kəskin şəkildə 44,5% azaldı, bu da digər ölkələrdə istehsalın əhəmiyyətli artımının olmaması ilə dərinləşdi.

“Mərkəzi-Şərqi”  platformanın tikintisi də daxil olmaqla, neft hasilatının sabitləşdirilməsi üçün səylər göstərilir. Bununla belə, müşahidə edilən mənfi tendensiya qarşıdakı illərdə də problemlərin davam etdiyini göstərir ki, bu da iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və neft gəlirlərindən asılılığın azaldılması üçün hərtərəfli siyasət islahatlarının aparılmasını tələb edir.

Neft hasilatının azalması Azərbaycan üçün ciddi maliyyə və monetar problemlər yaradır, iqtisadi çətinliklərin öhdəsindən gəlmək və uzunmüddətli perspektivdə dayanıqlı inkişafı təmin etmək üçün əlverişli siyasət tələb edir.