Azərbaycanda milli strategiya və kiçik fermer təsərrüfatı vasitəsilə ərzaq təhlükəsizliyinin təkmilləşdirilməsi

Bu gün Park İnn otelində Avropa İttifaqının maliyyə dəstəyi ilə Böyük Britaniyanın “Oxfam” Beynəlxalq Humanitar Təşkilatının həyata keçirdiyi “Azərbaycanda milli strategiya və kiçik fermer təsərrüfatı vasitəsilə ərzaq təhlükəsizliyinin təkmilləşdirilməsi” mövzusunda tədqiqat işinin təqdimatı keçirilib.

Mərasimdə beynəlxalq və yerli ekspertlər, Azərbaycanın rəsmi qurumlarının təmsilçiləri iştirak edib. 

Tədqiqat materialında “Ərzaq təhlükəsizliyi və xarici ticarətin ona təsirləri”, “Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyinin mövcud vəziyyəti”, “Kənd təsərrüfatı məhsullarının idxal-ixracı sahəsində əsas ticarət tərəfdaşları ilə ticarət dövriyyəsinin və onun ərzaq təhlükəsizliyinə təsirlərinin təhlili”, “Ərzaq təhlükəsizliyinə Dünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyün və Avropa İttifaqının Hərtərəfli Azad Ticarət Zonasına qoşulmanın mümkün təsirləri”, “Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün zəruri siyasət tədbirləri” üzrə araşdırmalar yer salıb.

“Ərzaq təhlükəsizliyi çox mühümdür. Manatın ucuzlaşması ərzaq təhlükəsizliyinə, qiymətlərə təsir edəcək. Azərbaycanda ailələr gəlirlərinin 80 fazini ərzağa sərf edir. Doğrudur, Neft Fondunda ehtityatlar var. Buna baxmayaraq, Mərkəzi Bankın apardığı siyasət əhalinin sosial durumuna təsirsiz ötüşməyəcək”, deyə Avropa İttifaqının Azərbaycan nümayəndəliyinin Əməliyyatlar şöbəsinin meneceri Olaf Heydelbax qeyd edib.  

Ərzaq təhlükəsizliyi əsasən 4 amildən asılıdır: ərzağın mövcudluğu, ərzağa hamının əlçatımlığı, ərzaqdan istifadə (qidalanma zamanı ərzaqda olan vitaminlərin orqanizmə təsiri), ərzaq təminatının davamlılığı. Ərzaq istehsalı tələbatın 80-85 faizini, ehtiyatlar 20-25 faizini təşkil etdikdə və qida rasionunda adambaşına düşən kalori 253-dən çox olduqda ərzaq təhlükəsizliyi təmin edilmiş hesab edilir.

“Azərbaycan bitkiçilik məhsulları olan arpa, meyvə, paxlalılar, kartof, tərəvəz, bostan məhsulları, heyvandarlıq məhsullarında mal, qoyun əti, süd məhsulları, sənaye məhsullarında isə süd və qaymaq, un, pendir, mineral və qazlı sular sahəsində özünü təminetmə səviyyəsindədir. Bu sahələr üzrə əksər məhsullarda özünü təminetmə 80  fazidən yuxarıdır”, deyə tədqiqatçı Elxan Mikayılov qeyd edib.

Tədiqiqatçı bildirib ki, bir sıra məhsullar üzrə özünü təminetmə yüksək olsa da, idxaldan xammala asılılıq yüksəkdir.

“Şəkər və şəkərdən hazırlanmış qənnadı məhsulları üzrə özünü təminetmə yüksək görünsə də, bu məhsulların xammalı üzrə idxaldan asılılıq 95 faizdir. Xam süd üzrə idxaldan asılılıq 24 faizdir. İdxaldan asılılıq 2013-cü ildə buğdada 44, qarğıdalıda 40, sair dənli bitkilərdə 97, kərə yağında 50, balıqda 28, düyüdə 85, şəkərdə 95, çayda 100, bitki yağında 80, duzda 22 faiz olub. Ümumilikdə 2013-cü ildə Azərbaycanın ərzaqla özünü təminetmə səviyyəsi 81,2, idxaldan asılılıq 22 fazi olub”, deyə tədqiqatçı bildirib.

Onun fikrincə, son illər  süd məhsullarında, meyvə şirələrində, duz məhsullarında idxaldan asılılıq azalmaqda davam edir.

Ekspert hesab edir ki, idxaldan asılı məhsullar üzrə qiymətlərin artımı qaçılmazdır. 

Elxan Mikayılov bildirib ki, Azərbaycan çay və şəkər üzrə idxaldan asılı olsa da, özü İraq və Əfqanıstana həmin məhsulları ixrac edir.

Tədqiqatlar göstərir ki, son illərdə bir sıra məhsullar üzrə yerli sitehsal olsa da, ixrac da durmadan artır. “Ölkədə ixtisaslaşma aparılmadığından mal əti, kartof, meyvə, meyvə şirələri, giləmeyvələr, yağlar və b. məhsulların həm yerli istehsalı var, həm də idxal artır. Bu isə yerli istehsala mənfi təsir edir, həm də qiymətləri artma ehtimalı olan məhsulların çeşidinin çoxalmasına səbəb olur”, deyə tədqiqtaçəı bildirib.

Tədqiqatlara görə, Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyi üzrə risklər Rusiya (taxıl), Qazaxıstan (taxıl), Braziliya (çəkər), Şri-Lanka (çay) kimi ölkələrdəndir.

Azərbaycan isə öz məhsularını əsasən MDB ölkələrinə ixrac edir. Msaraqlıdır ki, Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracda ərzaq məhsulları cəmi 0,1 faiz təşkil edir. Qonşu Türkiyəyə isə ümumiyyətlə ərzaq ixrac etmir. “Yaxın illərdə Rusiya və Qazaxıstan da ÜTT-nin standarlarına keçəcək və bu, Azərbaycan məhsullarının bu bazarlara çıxışının da məhudulaşması deməkdir”, deyə Mikayılov bildirib.

Azərbaycanın ÜTT-ə üzvlüyü üzrə danışıqlar çox uzun müddətdir davam edir və çox ləng aparılır. Ekspertlər hesab edir ki, ölkənin ÜTT-ə daxil olması iqtisadi islahatları sürətləndirər. ÜTT-ə daxil olmaq üçün isə siyasi qərar lazımdır. “Əgər siyasi qərar olarsa, yaxın 6 ayda Azərbaycan inkişaf etməkdə olan ölkə statusunda ÜTT-ə üzv ola bilər. Bunun üçün texniki hazırlıq məsələləri 80 faizdən çox görülüb. Qanunvericiliklə bağlı çoxsaylı layihələr hazırlanıb. Ancaq parlament və hökumət bu layihələrin qəbulunu uzadır. Çünki sənədlərdə çoxsaylı struktur islahatları nəzərdə tutulur. Rəqabət mühiti artacaq, ərzağa əlçatımlıq çoxalacaq və isehlakçıların xeyrinə qiymətlərin düşməsi baş verəcək”, deyə tədqiqatçı bildirib.

Ekspertlər həmçinin kənd təsərrüfatına subsudiyaların məhsulun maya dəyərinin 10 faizindən çox olmamasını istəyir. Subsidiyalar birbaşa deyil, dolayısı ilə, yəni 70 faizə qədəri alətlər şəklində verilməlidir. “Son illərdə kənd təsərrüfatına ayrılan subsidiyalar məhsuldarlığın artmasına təkan verməyib. Bəzi məhsullar üzrə hətta istehsal aşağı düşüb. Məsələn, 2013-cü ildə taxıl və kartof istehsalı böyük həcmdə azalıb”, deyə İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin eksperti Vahid Məhərrəmov qeyd edib.

Ekspertlər həmçinin rəsmi statistik rəqəmlərin reallığı əks etdirmədiyini deyib. Ərzaq təhlükəsizliyində gizli iqtisadiyyatın çəkisi nəzərə alınmır. “Məsələn Azərbaycan 2013-cü ildə Gürcüstandan 120 min başdan çox diri qara-mal, 160 min başdan çox diri qoyun idxal edib. Bu heyvanların hamısı ölkəyə gətirildikdən sonra kəsilərək satılıb. Amma statisik rəqəmlərdə bu, idxal olunan ət kimi qeyd edilməyib”, deyə V.Məhərrəmov deyib.

Eyni zamanda, Azərbaycan Gürcüstandan böyük həcmdə şərab idxal edir. “Amma bu, statistik rəqəmlərdə yer almır”, deyə Olaf Heydelbax qeyd edib.

Ekspertlər həmçinin toy və yas mərasimlərində israf edilən ərzaq məhsullarının statistik göstəricilərdə qida rasionu kimi göstərilməsinin əleyhinədir. İctimaiyyət bu israfçılığa qarşı çıxdıqdan sonra məhz ətin qiymətində 1 manat və digər ərzaq məhsullarının qiymətlərində enmələr müşahidə edilib. -03C-