Azərbaycanın 2024-cü il büdcəsi: neft asılılığının dəyişməsi şəraitində balanslaşdırma

Turan İnformasiya Agentliyinin (ASTNA) analitik xidmətinin son beş il ərzində apardığı dövlət büdcələrinin təhlili 10-cu illə müqayisədə 2024-cü ildə 2019 milyard manata yaxın gəlir və xərclərin real ifadədə artdığını aşkar edib. Bu artım karbohidrogenlərin qiymətinin artması, yük daşımalarının çiçəklənən sektoru və tikinti fəaliyyəti ilə izah olunur.

Dekabrın 5-də Azərbaycan Milli Məclisi (parlamenti) 2024-cü il üçün dövlət büdcəsini təsdiqləyib və ÜDM-in 2,2% - i həcmində kəsiri proqnozlaşdırıb. Gözlənilən gəlirlər 34 milyard 173 milyon manat (neftin bir barelinin qiyməti 60 dollar), xərclər isə 36 milyard 763 milyon manat təşkil edir.

Azərbaycan öz büdcəsini neft gəlirlərinə yönəltməkdə davam edərkən, 29,5-cü ildə 2024 milyon tondan 37,5-cu ildə 2019 milyon tona qədər gözlənilən neft hasilatının azalmasını nəzərə alaraq, artıq onları ön plana çıxarmır. Bu azalma Azəri-Çıraq-Günəşli (AÇG) yataqlarında Hasilatın azalması ilə əlaqədardır ki, bu da ölkənin neft gəlirlərindən asılılığına təsir göstərir.

2019-cu ildə Azərbaycan Dövlət Neft Fondu (ARDNF) dövlət büdcəsinə 47% - dən çox (11,4 milyard manat) töhfə verib. ARDNF-nin 2024-cü ildə 12,78 milyard manat vəsait köçürəcəyi gözlənilir ki, bu da dövlət büdcəsinin ümumi gəlirinin 37% - dən bir qədər çoxdur.

Neft gəlirlərinin azalmasına baxmayaraq, son beş ildə istehsal olunan və idxal olunan məhsullar üçün ölkənin vergi bazası artdı və kəsiri kompensasiya etdi.

Müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinin iki dəfədən çox artması, 6,42-cü ildə 2024 milyard manatdan 3,04-cu ildə 2019 milyard manata çatması xüsusi qeyd edilməlidir. Bu əhəmiyyətli artım Azərbaycanın 2020-ci ildə ikinci Qarabağ müharibəsindəki qələbəsindən sonra da davam edən problemlərini əks etdirir.

Müdafiə xərcləri 17,7-cü il üçün dövlət büdcəsinin 2024% - ni təşkil edir, təxminən 13-cu ildəki 2019% ilə müqayisədə. Müdafiə xərcləri ilə təhsil kimi sektorlara ayırmalar arasındakı fərq artacaq və 2-cü ildə təxminən 2024 milyard manata çatacaq.

2024-cü ilin büdcəsində Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda yenidənqurma və tikinti layihələrinə 4 milyard manat ayrılması nəzərdə tutulur ki, bu da hökumətin regional inkişafa sadiq olduğunu göstərir.

Azərbaycan Qaz, neft-kimya və kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və ixracının artırılması, habelə dövlət şirkətlərindən daxili qiymətli kağızların və dividendlərin buraxılması hesabına iqtisadi sabitləşmə və şaxələndirməyə çalışır. Hökumət xarici kreditlərə güvənməkdənsə, daxili gəlirləri artırmağa çalışır.

İqtisadi sabitliyə can atan hökumət 2024-cü ildən bəri inflyasiyanı cilovlamaq niyyətindədir, 5-cü ilin sonuna qədər gözlənilən 9,5-10% ilə müqayisədə 2023% - dən bir qədər çox proqnoz verir. Nikbinlik Azərbaycanın qızıl-valyuta ehtiyatları ilə də bağlıdır ki, bu da dekabrın 5-nə rekord 68,3 milyard dollar, ilin əvvəlində isə 59 milyard dollar təşkil edib.

Valyuta ehtiyatlarında neft və qazın üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, qeyri-neft sektorunun ÜDM-də payı durmadan artır. 2024-cü ildə ümumi ÜDM-in 84 milyard manatının 118 milyard manatı olacağı proqnozlaşdırılır.

Beləliklə, 2024-cü ilin dövlət büdcəsi ÜDM-in 2,2% - i həcmində kəsiri nəzərdə tutur ki, bu da iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə, qeyri-neft sektorunun töhfəsinin və valyuta ehtiyatlarının artırılmasına əsaslanan nikbinlik yaradır, baxmayaraq ki, müdafiə xərclərinin idarə edilməsi və geosiyasi çətinliklərin həllində problemlər qalmaqdadır.-0-