Azərbaycanın 2025-ci il büdcəsi: hərbi gücə və sosial xərclərə keçid

Milli Məclisin açılış iclasında çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ölkənin hərbi potensialının gücləndirilməsi və Qarabağ ilə Şərqi Zəngəzur bölgələrinin bərpasının vacibliyini vurğuladı. Bu, 2025-ci il dövlət büdcəsində əks olunan, müdafiə investisiyaları, sosial xərclər və neft-qaz sektorundan azalan gəlirlərin idarə olunması arasında həssas tarazlığı özündə cəmləyən bir istiqaməti təşkil edir, deyə iqtisadçı doktor Qubad İbadoğlu bildirir.

Maliyyə Nazirliyinin ilkin məlumatlarına görə, 2025-ci il üçün dövlət gəlirləri 36.6 milyard manat həcmində proqnozlaşdırılır ki, bu da 2024-cü ilin təsdiq olunmuş göstəricisi ilə müqayisədə cəmi 0.6% artım deməkdir. Bununla belə, xərclər 39.6 milyard manat səviyyəsində proqnozlaşdırılır ki, bu da 2024-cü ilin yenidən nəzərdən keçirilmiş büdcə proqnozu ilə müqayisədə 0.2% azalma, lakin 2023-cü illə müqayisədə 8.8% artım deməkdir. Proqnozlaşdırılan dövlət büdcəsi kəsiri 3.05 milyard manat həcmindədir və əsasən borclanma yolu ilə maliyyələşdiriləcəyi gözlənilir.

Diversifikasiyaya olan cəhdlərə baxmayaraq, Azərbaycanın iqtisadiyyatı hələ də neft və qaz gəlirlərindən asılı olaraq qalır və bu gəlirlərin 2025-ci ildə dövlət gəlirlərinin 46.6%-ni təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır (2024-cü ildə bu göstərici 48.8% idi). Bu azalma 70 dollar səviyyəsində olan proqnozlaşdırılan orta illik xam neft qiymətindən irəli gəlir və gələcək illər üçün daha aşağı gözləntilər mövcuddur. Nef-qaz sektoru olmayan sahələrin isə 2025-ci ildə dövlət gəlirlərinin 53.4%-ni təşkil edəcəyi gözlənilir və bu, iqtisadi diversifikasiyaya doğru tədricən baş verən müsbət bir dəyişiklikdir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondundan (ARDNF) edilən transferlər büdcənin əsas komponenti olaraq qalır və ümumi gəlirlərin 34.9%-ni təşkil edir. Bununla belə, ARDNF transferlərinə davam edən asılılıq Azərbaycanın qlobal enerji bazarlarında olan dəyişikliklərə qarşı həssaslığını göstərir. Bu, həmçinin Milli İqtisadi İnkişaf üzrə Strateji Yol Xəritəsində göstərilən 2025-ci ilədək ARDNF payının 15%-ə qədər azaldılması hədəfinin yerinə yetirilmədiyini vurğulayır.

Prezident Əliyevin çıxışına uyğun olaraq, müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinin artması gözlənilir və bu, ümumi büdcə xərclərinin 16.8%-ni təşkil edəcək. Bu, hökumətin regionda davam edən geosiyasi gərginlik fonunda ölkənin ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün əsas prioritetini əks etdirir.

Sosial xərclər də önəmli yer tutur: minimum əmək haqqı və pensiyaların 2025-ci ildə artırılması gözlənilir. Səhiyyə və təhsil də əhəmiyyətli ayırmalar alacaq, səhiyyəyə 5%, təhsilə isə 12.5% büdcə ayrılması proqnozlaşdırılır.

Azərbaycanın fiskal siyasətində diqqət çəkən bir dəyişiklik isə cari xərclərin mərkəzə qoyulmasıdır, belə ki, cari xərclərin ümumi büdcə xərclərinin 63%-ni təşkil edəcəyi gözlənilir (2024-cü ildə bu göstərici 58.1% idi). Bu arada, kapital xərclərinin ümumi xərclərin 38.7%-dən 31%-ə qədər azalacağı gözlənilir. Müdafiə və sosial təminata yönəlmiş xərclərin artması ilə əlaqədar olaraq, daha çox istehlaka əsaslanan bir büdcəyə keçid uzunmüddətli iqtisadi artımın azalmasına səbəb ola bilər, xüsusilə infrastruktur və inkişaf layihələrinin azalması fonunda.

Azərbaycanın makroiqtisadi mühiti əlavə problemlərlə üzləşir, o cümlədən inflyasiya təzyiqləri və əsas ticarət tərəfdaşlarının milli valyutalarının devalvasiyası. Manatın məzənnəsinin sabit qalacağı proqnozlaşdırılsa da, ölkənin neft qiymətləri və qlobal tələbat kimi xarici amillərdən asılılığı fiskal sabitliyə risklər yaradır.

Bundan əlavə, dövlət borcunun xidmət edilməsi 2025-ci ildə daha çox büdcə payı alacaq və bu xərclər 2024-cü ildəki 3.3%-dən gələn il 6%-ə qədər artacaq. Borcun xidmətinə ayrılan xərclərin bu artımı, kapital investisiyalarının azalması ilə birlikdə, maliyyə öhdəlikləri ilə daha çox məhdudlaşdırılmış bir büdcənin mənzərəsini yaradır.

Azərbaycanın 2025-ci il büdcəsi hərbi və sosial xərclər üçün iddialı hədəflər qoysa da, qarşıda ciddi fiskal problemlər durur. Azalan neft gəlirləri, borc xidmətlərinə artan öhdəliklər və inflyasiya təzyiqləri ölkənin iqtisadi gələcəyi ilə bağlı daha ehtiyatlı bir perspektiv yaradır. Hökumətin korrupsiyanı azaltmaq, fiskal şəffaflığı artırmaq və iqtisadiyyatı diversifikasiya etmək bacarığı, gələcək illərdə dayanıqlı inkişafa nail olmaq üçün həlledici olacaqdır, deyə Dr. İbadoğlu nəticə çıxarır.