Dərəcələr dəyişdirilir?

Azərbaycanda icbari dövlət sosial sığorta üzrə ayırmaların strukturunu dəyidirşmək nəzərdə tutulur. İcbari sosial sığorta üzrə ödənişlərin optimallaşdırılması üzrə qanun layihəsi hazırlanır.

Bu barədə bu günlərdə "Azərbaycan və Türkiyə Sahibkar və Sənayeçiləri" (TUIB) Ictimai Birliyinin üzvləri ilə görüşdə əmək və əhalinin sosial müdafiəsi nazirinin müavini İdris İsayev bildirib. Onun sözlərinə görə, yaxın vaxtlarda parlamentə sosial sığorta və əmək münasibətlərinin tənzimlənməsi üzrə qanun layihələri göndəriləcək.

Məlum olduğu kimi, hazırda əmək pensiyası iki hissədən - baza və sığorta hissəsindən ibarətdir. Bunlardan birincisinin həcmi dövlətdən, ikincisinin isə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanın işlədiyi bütün dövr ərzində sosial sığorta üzrə ödənilmiş üzvlük haqqı şəklində yığımlarının məbləğindən asılıdır. Bu ödənişin məbləği artıq 10 ildən çoxdur ki, dəyişməz qalır və 25% təşkil edir: işəgötürənlər əmək  haqqı fondundan 22% məbləğində sosial sığorta üzrə ayırmalar həyata keçirir,  işçinin əmək haqqından isə 3% tutulur.

Bu dövr ərzində icbari sosial sığorta üzrə üzvlük haqları yığımının yeni qaydaları  tətbiq edilib. Sığortalanmış şəxslərin yeni siyahısına icarədarlarla əmək müqavilələri olan dayə, repetitor, ev qulluqçusu, aşpaz və  özəl sürücülər, həmçinin aqrar məqsədlərlə istifadə üçün yararlı torpaq sahələrinin sahibkarları, kiçik fermer təsərrüfatlarının sahibləri daxil edilib. Bu addım, ilk növbədə, sığorta olunan və sosial sığorta üzrə ödənişlər həyata keçirən şəxslər bazasının genişləndirilməsi, yığımların artırılması və pensiya ödənişlərinin maliyyələşdirilməsinin təmin edilməsinə yönəlib. Lakin Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Dövlət Sosial Müdafiəsi Fondunun  (DSMF)  bu planı gurultu ilə puça çıxdı.

Fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan insanları  icbari sosial sığorta sisteminə cəlb etmək mümkün olmadı. Qeyri-formal məşğulluqla  mübarizə də səmərəsiz oldu. Muzdlu işçılərlə əmək müqaviləsinin bağlandığına baxmayaraq sosial sığorta haqları real əmək haqqından deyil,  minimum rəsmi əmək haqqından tutulurdu. Deməli, DSMF-nin büdcəsinin mədaxil hissəsini lazımi səviyyədə təmin etmək mümkün olmurdu. Üstəlik də Dövlət Büdcəsindən DSMF-ə transferlərin həcmi böyük idi. Belə ki, 2016-cı ildə onlar 1 246 mlrd. manat təşkil edib.

Son iki ildə, ölkədə bundan doğan nəticələrlə müşayiət olunan  iqtisadi böhran yaşanan zaman, işəgötürənlər tərəfindən sosial sığorta haqlarının ödənilməsindən yayınma daha geniş miqyas almışdır. İqtisadiyyat tənəzzül keçirir, xəzinə azalıb, pensiya “daxiletmə”ləri  büdcə üçün həddən çox ağırlıq edir.  Həm də ki,  vergi və gömrük xidmətləri biznesi sıxışdırır. Belə bir şəraitdə biznes birliyi sosial sığorta üzrə ödəmələr strukturunun optimallaşdırılmasını getdikcə daha böyük təkidlə təklif edir. Müstəqil ekspertlər də onları dəstəkləyirlər.

Belə ki, Iqtisadi və Sosial Inkişaf Mərkəzinin sədri Vüqar Bayramov sosial ödəmələri işəgötürənlə işçi arasında mütənasib surətdə bölməyi təklif edir. "Əgər Azərbaycanda sosial sığorta haqqının 22%-ni işəgötürən və yalnız 3%-ni işçi ödəyirsə, inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində  bu 50%-nin  50%-yə  nisbətində edilir. Bəzi ölkələrdə işçi işəgötürəndən daha çox ödəyir. Ölkədə ödəmə ayırmalarının mövcud sxemi şəraitində işəgötürən vergidən yayınmağa və ikili mühasibat tətbiq etməyə, həmçinin  qeyri-leqal surətrdə işçi yığmağa məcburdur ", — deyə ekspert bildirib.

Bu gün sosial ayırmalar strukturunun müxtəlif variantları nəzərdən keçirilir: 18%+7%, 10,2%+ 14,8% və s. Bəzi ekspertlər sosial ödəniş dərəcələrini ümumiyyətlə azaltmağı və eyni zamanda, onun strukturunu dəyişdirməyi təklif edir. Sosial səğotra üzrə ödəniş dərəcəsinin azaldılması kiçik biznes nümayəndələrini iqtisadiyyatın "boz" və "qara" seqmenlərindən çıxmağa  həvəsləndirə bilər. Bu fikri müstəqil iqtisadçı Rəhim Bağırov bildirib. "Bu, ümumi vergi yığımının artmasına gətirib çıxaracaq. Belə yanaşma bir çox Qərb ölkələrində, o cümlədən Almaniya uğurla həyata keçirilib", — geyə o, fikrini tamamlayıb---- 0--