Metamorfoza: RİNN məktubu jurnalistdən alıb, ancaq vətəndaşa cavab verib

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi (RİNN )Turan agentliyinin 11 iyul 2024-cü il tarixli informasiya sorğusuna iki həftə ərzində cavab verib. Agentlik dərc olunmamış "Niyə köhnəlmiş və yeni avtobuslarda gediş haqqı eynidir?" adlı məqaləyə şərh verilməsini xahiş edib.  Məqalə 12 iyulda nazirliyin iştirakı olmadan dərc edilib, çünki cavab vaxtında alınmayıb. Bu gecikmə ondan xəbər verir ki, sanki nazirliyin nəqliyyat sorğusu haqda öz fikrini formalaşdırmaq üçün yox, kənd təsərrüfatı məsələsi kimi problemin  həlli üçün uzun zamana ehtiyacı olub.

Üstəlik, nazirliyin cavabı jurnalist Mehman Əliyevə yox, vətəndaş Mehman Əliyevə ünvanlanıb ki, bu da faktiki olaraq hüquqi çərçivəni KİV ilə dövlətin qarşılıqlı əlaqəsindən vətəndaşla dövlətin qarşılıqlı əlaqəsinə dəyişib. Birinci halda cavabın tez verilməsi, ikinci halda 15 gün vaxt gözlənilir. Nazirliyin cavabında deyilir:

“Bakı avtobus parkı haqqında hazırlanmış məqaləyə dair 11 iyul 2024-cü il tarixli müraciətinizə Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyində baxılmışdır.

Məqalədə qeyd olunan gediş haqqının köhnə və yeni avtobuslarda eyni olması sualıyla bağlı bildiririk ki, beynəlxalq təcrübədə də avtobuslarda gediş haqqı onların buraxılış ili, modeli və markasından asılı olmayaraq vahid şəkildə formalaşdırılır.

Hazırda Bakı şəhərində sərnişindaşıma ilə məşğul olan şirkətlərin sayı 27-dir və sahəylə əlaqədar bu kimi göstəricilərlə bağlı ictimaiyyətə mütəmadi olaraq məlumat verilir.

Məlumat üçün bildiririk ki, Bakı şəhərində avtobuslarla illik 425 milyon, aylıq isə 35.4 milyon sərnişin daşınması həyata keçirilir. Bır avtobus ay ərzində təxminən 17-18 min sərnişin daşıyır. Bu səbəbdən də məqalədə qeyd olunan bır avtobusa düşən sərnişin sayı və aylıq gəlir real göstəricilərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Belə ki, aparılan təhlillərə əsasən bir avtobusla normal şərtlər daxilində bir sərnişinin daşınmasının maya dəyəri amortizasiya xərcləri, sürücü əməkhaqqı, yanacaq, təmir və saxlama xərcləri, sığorta, digər xərclər və marja da daxil olmaqla 1 AZN təşkil edir. Əlavə olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, bir müasir avtobusun dəyəri (CNG və ya elektrik) 400-500 min AZN (nəqliyyat, vergi və alış qiyməti daxil) civarında dəyişir.

Əhalinin mobillik imkanlarının yaxşılaşdırılması və ictimai nəqliyyatın əlçatanlığının təmin olunması məqsədilə bir ildən çoxdur ki, mobilliyin transformasiyası proqramı həyata keçirilir. Əlçatanlığın artırılması, xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sərnişinlərin daha rahat və sürətli daşınmasının təmin olunması üçün yeni marşrut və əlaqələndirilmiş avtobus zolaqları şəbəkəsi hazırlanmışdır.

Qeyd edək ki. avtobus parkının yenilənməsi və genişləndirilməsi istiqamətində də işlər mütəmadi qaydada aparılmaqdadır. Son bir ildə yalnız Bakı şəhərində 200-dən çox avtobusun istismara verilməsi təmin edilmişdir. Əlavə olaraq. 2023 və 2024-cü illərdə marşrut xətləri üzrə keçirilən müsabiqələr nəticəsində şəhərdaxili daşımalara ümumilikdə 203 ədəd müasir avtobus cəlb olunmuşdur.

Nəzərinizə çatdırmaq istərdik ki, nəqliyyat sahəsində islahatların əsas istiqamətlərindən biri də müasir çağırışlara cavab verən, mütərəqqi və ekoloji təmiz nəqliyyat vasitələrinin inteqrasiyası yoluyla ölkənin nəqliyyat sisteminin daha dayanıqlı edilməsi hədəfinin həyata keçirilməsidir. İctimai nəqliyyatda elektrik avtobuslardan istifadənin təmin olunması və avtobus parkının yerli istehsal hesabına yenilənməsi istiqamətində ölkə rəhbərliyinin müvafiq tapşırığının icrası məqsədilə Nazirlər Kabinetinin Sərəncamına uyğun olaraq aidiyyəti qurumların nümayəndələrindən ibarət işçi qrupu yaradılmışdır.

İşçi qrupunun birgə səyləri ilə dünyanın elektrik avtobus istehsalı üzrə ixtisaslaşmış şirkətləri arasında bır çox texniki parametr üzrə geniş araşdırma icra edilmiş, istehsal müəssisələrinə səfərlər təşkil edilmiş və müqayisəli təhlil əsasında yekun qiymətləndirmə aparılmışdır. Qiymətləndirmə zamanı təchiz ediləcək elektrik avtobusun və müvafiq elektrik doldurma cihazlarının tələb edilən texniki parametrlərə uyğunluğu, kapital və saxlanma xərcləri, lokallaşdırmanın iqtisadi təsiri, və iddiaçıların ölkə iqtisadiyyatına verə biləcəkləri əlavə fayda kriteriyaları nəzərdən keçirilməklə Çin Xalq Respublikasının BYD şirkəti ən yüksək nəticəni əldə edərək qalib kimi müəyyənləşdirilmişdir.

Mövcud plana uyğun olaraq 2024-cü ilin noyabr ayında Azərbaycanda keçiriləcək COP29 tədbiri öncəsində Bakıda 160 elektrikli avtobusun istismara verilməsi planlaşdırılır. Beləliklə, ilkin mərhələdə paytaxtda, sonra isə digər şəhərlərdə müasir, rahat, səssiz və ekoloji təmiz avtobuslar sərnişinlərin istifadəsinə təqdim olunacaqdır.

Eyni zamanda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 aprel 2024-cü il tarixli 3854 nömrəli Sərəncamı ilə Nəqliyyat Əlaqələndirmə Şurası yaradılılıb. Şura nəqliyyatın ayrı-ayrı növlərinin koordinasıyalı fəaliyyətinin və əhalinin mobilliyının təmin edilməsi, yol və nəqliyyat infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, yol hərəkətinin təşkili, təhlükəsizliyi və tənzimlənməsi sahələrində fəaliyyətin əlaqələndirilməsi və təkmilləşdirilməsi məqsədilə yaradılmış kollegial orqandır.

2022-ci ilin yanvar ayından etibarən “Yolumuz Qarabağa” layihəsi çərçivəsində işğaldan azad edilmiş Ağdam, Füzuli və Şuşa şəhərlərinə müntəzəm marşrut avtobusları təşkil edilmişdir.

Daha sonra digər işğaldan azad edilən bölgələrə də səfərlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, şəhərlərarası daşımalarda ilk dəfə olaraq Bakıdan Gəncə, Mingəçevir, Zaqatala, Bərdə və Tərtər istiqamətlərində yeni avtobuslar istifadəyə verilmiş və bu proses davam etdirilir.

Son bir ildə nəqliyyat sahəsinin modernləşdirilməsində nağdsız ödəniş və mobil tətbiqlərin - “AYNA” informasiya sistemi, “Azparking”, “biletim.az”, “BakıKart” da daxil olmaqla bir sıra rəqəmsal həllərin tətbiqinin xüsusi rolu olmuşdur.

Ümumiyyətlə, ictimai nəqliyyat sahəsində xidmətlərin keyfiyyət göstəricilərinin yüksəldilməsi istiqamətində işlər hazırda da intensiv şəkildə davam etdirilir və növbəti illərdə də bu sahədə əhəmiyyətli yeniliklər gözlənilir”.

Məktubdan belə çıxır ki, Bakıda 2023 avtobus var, onların əksəriyyəti köhnəlib. Bu yaxınlarda gediş haqqının artmasına qədər gediş haqqı 0,40 AZN olan bir avtobusun illik gəliri 86 000 AZN təşkil edib. Nazirliyin məktubunda xərclər strukturu pul ifadəsində göstərilməyib. Ümid edirik ki, nazirlik avtobusların rentabelliyi və gediş haqqı tariflərinin əsaslılığı barədə daha aydın mənzərə təqdim etmək üçün xərclər strukturunu və xalis mənfəəti açıqlayacaq.

Məktubda paytaxtın avtobus parkında az sayda olan elektrobuslara xüsusi diqqət yetirilir.  Onların qiyməti 450 000 manatdır, lakin onlar dizel yanacağı ilə işləmir və sərf olunan elektrik enerjisinin dəyəri xeyli aşağıdır ki, bu da tariflərin artırılmasına haqq qazandıra bilməz.

Avtobusun texniki xüsusiyyətlərindən və vəziyyətindən asılı olmayaraq, tariflərin vahid şəkildə müəyyən edilməsilə bağlı nazirliyin tezisilə razılaşmaq çətindir. Cənablar, elektrobusda getmək başqa bir şeydir, köhnəlmiş 15-20 yaşlı avtobusda getmək başqa.

Təsəvvür edin, 20 il bundan əvvəl 22 000 manata alınmış avtobus bu müddətdə 1 milyon manata yaxın gəlir gətirib ( gediş haqqının 0,30 manat olduğunu nəzərə alaraq). Onu qeyri-rentabelli adlandırmaq olarmı? Biz yenə də bu cür avtobusların real gəlirlərini bilmirik, çünki onlar nağdsız ödəniş terminalları ilə təchiz olunmayıblar və xərclər barədə məlumat yoxdur.

Ümid edirik ki, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi avtobus parkının vəziyyəti (avtobus parkının illər üzrə strukturu), gəlirləri, pul ifadəsində xərclər  strukturu və xalis mənfəəti barədə məlumatları açıqlayacaq. Bu məlumatlar avtobuslarda gediş haqqının maya dəyəri barədə daha aydın mənzərəni yaratmağa kömək edəcək.