Qanun parklanma üçün ödəniş nəzərdə tutur, ancaq dayanacaq yerlərinin sayını müəyyən etmir

Azərbaycanda minik avtomobillərinin sayı hər il artır. Dövlət statistikasına görə, 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında ölkəyə insan daşınması üçün 88 151 ədəd avtomobil gətirilib və bu 2022-ci ilin eyni dövründən 28,3% çoxdur.

Avtomobil alan bakılılar dayanacaq yerlərinin qıtlığı problemilə üzləşirlər. Bildirmək etmək lazımdır ki, "parklanma yeri"  (“parklanma”) və "dayanacaq yeri" anlayışları arasında fərq var. Əgər “parklanma” məhdud müddətə və pulsuz ola bilərsə, "dayanacaqda" avtomobil günlərlə qala bilər, ancaq yerə görə pul ödəmək lazımdır.

Şəhərdə yaşayan bakılılar şəxsi avtomobillərini bundan ötrü ayrılmış və ya xüsusi olaraq tikilmiş dayanacaq yerlərində saxlamaq imkanına malik olmalıdır. Avtomobil yollarının kənarları, hətta  Bakının tarixi hissəsinin bəzi yerlərində səkilər həm gündüz, həm də gecə saatlarında avtomobillərlə dolu olur. Mərkəzi ərazilərdə müvəqqəti parklanma üçün yer yoxdur, ödənişli yeraltı və yerüstü dayanacaqlar isə səhərdən  avtomobillərlə dolu olur.

Memar Elçin Əliyev öz maşını üçün parklanma yeri axtararkən bu problemi araşdırıb. Parklanma yeri işçilərindən soruşaraq öyrənib ki, işçilər onlara etibar olunan maşınların təhlükəsizliyinə zəmanət vermirlər və avtomobilləri parklanma yerlərində saxladıqdan sonra sahiblərin aşkar etdikləri çuxurları və cızıqları düzəltmək üçün xərcləri avtomobil sahiblərinə kompensasiya etmək niyyətində deyillər.

Bəs yeni binaların yerləşdiyi ərazilərdə vəziyyət necədir? 2010-cu ildə Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi AzDTN2.7-1 normasını qəbul edib. Bu normaya görə,  tikinti şirkətləri binaların sakinləri üçün dayanacaq yerlərinin yaradılmasını nəzərdə tutmalıdırlar. Normalarda hər şey (hər dayanacağın ölçüsü, onların arasındakı məsafə, yanğınsöndürmə, mərtəbələrin sayı, divarların materialları...) yazılıb, lakin binadakı sakinlərin sayından asılı dayanacaq yerlərinin minimum sayı barədə göstəriş yoxdur. Sənəd Moskvada MDB ölkələri üçün qəbul edilmiş dövlətlərarası tikinti normalarından kopyalanıb və Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin əmrilə 01.11.2002-ci ildə Azərbaycanda istifadəyə verilib.

Əgər tikinti şirkətləri iki yüz ailəyə mənzil satarkən binanın yanında iyirmi avtomobil üçün dayanacaq tikibsə,  belə yarımçıq sənədin  nəticəsində qanunu pozmamış olur.  Formal olaraq qanuna əməl olunur, dayanacaq var,  bəs qalan sakinlər maşınlarını harada saxlasın? Onlar avtomobil  yolları  boyunca park edirlər və hərəkətə çətinlik yaradırlar.

Azərbaycan Texniki Universitetinin dosenti, nəqliyyat üzrə ekspert Fərhad Eyyubov hesab edir ki, Bakıda parklanmanın təşkili tam effektli deyil: "Parklanma yerləri yolun qalan hissəsində nəqliyyat vasitələrinin hərəkətinə mane olmamalıdır. Yoldakı zolaqların sayı ən azı üçdürsə, onlardan birini parklanma üçün ayırmaq olar. Ancaq cəmi iki zolaq varsa,  parklanmanın təşkili yersizdir.

Nəqliyyat sahəsində ekspert Arzu Süleymanov Avropa təcrübəsindən yararlanmağı məsləhət görür ki, orada "sharedstreet" konsepsiyası tətbiq olunur: "Bu konsepsiyaya görə, küçələr piyadalar üçün prioritetdir və birtərəfli hərəkətdə parklanma yerləri az sayda avtomobillər, əsasən məhdud fiziki imkanlara malik adamlar və yaşlılar üçün ayrılır. Yaxınlıqda xəstəxananın olması nəzərə alınır. Bizim küçələrimiz Avropa küçələrindən daha geniş olsa da, bəzən səhv təhlillər səbəbindən nəqliyyatın hərəkətində problemlər yaranır".

Yol kənarlarının böyük hissəsini mənimsəmiş Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi dayanacaq yerlərinin çatışmazlığı və nəticədə avtomobillərin yolların kənarında saxlanması məcburiyyətindən istifadə edir. Bu günlərdə agentlik  "Bakıda 17 min yeni parklanma yerinin yaradılması" barədə bildirib. Avtomobil dayanacaqları ilə bağlı norma yoxdur, lakin hökumət 25 iyun 2023-cü il tarixli “Nəqliyyat vasitələrinin parklanmasına görə ödənişin məbləği”  barədə qərar qəbul edib. Bakını parklanma saatına görə müxtəlif tariflərlə (pulsuz yerlər və 1 saata görə 30 qəpikdən tutmuş 1 manata qədər) beş zonaya bölüblər.

Əgər Rusiya qanunlarını kopyalasaq, Azərbaycanda СНиП 21-02-99 "Avtomobil dayanacaqları"nı tətbiq etmək daha düzgün olardı. RF normalarına görə, tikintiçilər yaşayış kompleksi layihəsində sakinlərin parklanmaya olan tələbatını ödəyəcək istənilən növ avtomobil dayanacaqlarını məcburi qaydada nəzərdə tutmalıdırlar.

2011-ci ildə Rusiyada yeni binaların vahid təsnifatı (ЕК МЖН) qəbul edilib,  buna  əsasən onlar istehlakçı sinfi üzrə "ekonom", "komfort", "biznes" və "elit" olaraq bölünüblər. Sənəddə avtodayanacaqlarla bağlı ekonom sinif üzrə hər 100 mənzil üçün 20-yə yaxın maşın yeri; komfort sinif - hər 100 mənzil üçün 60-a yaxın maşın yeri; biznes və elit siniflər - hər mənzil üçün 1-2 maşın yeri tələb olunur.

Azərbaycanda analoji qanunvericilik aktı yoxdur, ona görə də tikinti şirkətləri öz mülahizələrinə və vicdanlarına uyğun hərəkət edirlər. Bu isə hər kəsdə fərqlidir. Memar Söhrab Rəhimov yazır ki, öz araşdırmaları ilə büdcə yaşayış binaları üçün hər yüz mənzilə 70 avtodayanacaq və biznes-sinif evlərdə hər mənzil üçün bir avtodayanacaq müəyyən edib.