Yeni İl ərzaq bazarında qiymət trendləri: artımlar və gözləntilər

Hər il Yeni il ərəfəsində Azərbaycanda müxtəlif ərzaq və bayram yarmarkaları təşkil olunur. Bayram yarmarkalarının əsas yaradılma məqsədi keyfiyyətli və münasib qiymətə məhsul satşını təşkil etməkdir.

İldən-ilə yüksələn qiymətlər

İqtisadçı Vahid Məhərrəmov deyir ki, keçən illə müqayisədə ərzaq məhsullarının qiymətində ciddi artım müşahidə edilir. İl ərzində qiymət artımları davam edib və ilin sonuna yaxın bu, daha da nəzərə çarpır.

“Ətin qiyməti keçən ilə nisbətən 10% artıb. Məsələn, quzu əti 20 manatdan 22-23 manata, qoyun əti isə 18 manatdan 20 manata yüksəlib. Mal ətinin qiyməti də 14-15 manat civarından 16-16,5 manata qədər bahalaşıb. Qoz, fındıq kimi məhsullarda da qiymət artımları nəzərə çarpır. Hətta son zamanlarda  pomidor və xiyarın qiymətində də artım müşahidə olunur. Yumurtanın qiyməti isə keçən ilki 30-35 qəpik səviyyəsindən 40-45 qəpiyə qədər yüksəlib”

İqtisadçının sözlərinə görə əvvəlki illərdə artım olduğu üçün qışa doğru  bir az da qiymət artımlarının olacağı gözlənilir.  O əlavə edib ki, bazara çıxarılan məhsul, yarmarkaya çıxarılan məhsulun arasında keyfiyyət fərqi çox yüksəkdir. Bir çox hallarda bazarlarda alınmayan məhsullar, yəni nisbətən keyfiyyəti aşağı düşən məhsullar yarmarkalara çıxarılır.

 Bakı, Sumqayıtda olan yarmarkalarda əsasən bazarlarda alver edən satıcılar cəlb edilir. Kənd və rayonlardan çox az sayda istehsalçılar gəlir. Onların da bir hissəsi yerli bələdiyyə nümayəndələridir ki, onlar verilən tapşırığa əsasən rayon bazarlarından müəyyən məhsulları gətirib, onun burada satışını həyata keçirir. Yarmarkada aşağı olan qiymət keyfiyyətcə aşağı olan məhsulların qiymətidir. Yəni o məhsulları hətta indi bazarda daha ucuz qiymətə almaq olar.

Gözləntiləri qarşılamayan yarmarkalar

Vahid Məhərrəmov deyir ki, yarmarkalar reklam olunur, əhaliyə televiziyalar vasitəsilə çatdırırlar ki, guya qiymət aşağıdır. Ona görə də əhali hər dəfə inanaraq yenə ora üz tutur. Şəhər yarmarkalarında  alıcılar narazılıq edir ki, qiymətlər yüksək keyfiyyət aşağıdır.

“ Bu yaxınlarda mən özüm getmişdim. O, üçüncü mikrorayonda yarmarka var, orda gördüm ki, bazarda keyfiyyətli narın qiyməti  4 manat idisə, yarmarkada həmin narın qirməti 7 manat idi. Yarmarkada görüntü yaradırlar ki, guya bunlar istehlakçıların qayğısını çəkirlər. Amma əslində isə burada istehlakçılar aldanır”.

İqtisadçı deyir ki, alıcılar bazarlara üz tutarsa, bazardan sövdələşməklə nisbətən ucuz qiymətə həmin keyfiyyətli məhsulu ala bilərlər. Onun sözlərinə görə 10 ildən çoxdur ki, yarmarkalar təşkil olunur, amma dəyişiklik yoxdur. Yarmarkalarda qoca heyvanların əti ucuz qiymətə təklif olunur, kənd  yumurtasının qiyməti əgər 45 qəpikdirsə, orada 40 qəpiyə almaq mümkündür.

Bir çox yerdə olan, amma Azərbaycanda tətbiq olunmayan yanaşma

Vahid Məhərrəmovun sözlərinə görə bayram qabağı istehlakçıların daha çox məhsul  aldığını nəzərə alaraq  qiymətlərdə endirim olmalıdır. Digər ölkələrdə -Türkiyə,postsovet ölkələrinin əksəriyyətində hətta Rusiyada belə bayram qabağı qiymətləri salırlar ki, dövriyyənin hesabına qazansınlar. Azərbaycanda isə bu ticarət obyektlərinin sayının çox və  başqa iş yerlərinin olmadığı üçün insanların çoxu ticarətlə məşğuldur.

“Hər addımda biz görürük ki, market,supermarketlər var və yarmarkaların sayını bir az da artırıblar. Yəni obyektlərin, ticarətçilərin sayının belə çox olması fikir formalaşdırıb ki, əllərindəki məhsulu baha qiymətə satmaqla daha çox qazanc əldə edəcəklər. Bu bayram ərəfəsində məhsulun qiymətini  ciddi şəkildə qaldırırlar. Əlbəttə, bu da süni qiymət artımıdır”.

Alternativlərin olmamasının qiymət artımına təsiri

İqtisadçı deyir ki,ölkədə bircə topdansatış bazarı var. Meyvəli. Meyvəlidə qiyməti müəyyənləşdirirlər. Onlar da bayram qabağı başa düşürlər ki, onsuz da Azərbaycanda onlardan başqa ikinci bir satış bazarı yoxdur. Onlar qiyməti qaldırırlar və bazarda satışla məşğul olan alverçilər, tədarükçülər sahibkarlar bir mərkəzdən əldə etdikləri üçün istədikləri qiymətə sata biləcəklər. Ona görə ki, onlar baha qiymətə alıblarsa ucuz qiymətə sata bilməzlər və bazarda da bir oyunçu var, o da Meyvəlidir. Vahid Məhərrəmov deyir ki, məhsul alan həmin tədarükçülər başa düşürlər ki, ucuz məhsulu istehlakçılara təqdim edən olmayacaq. Yəni, fermerlərin özlərinın məhsul çıxarılmasına imkan verilmir.  O yarmarkada elə belə bir görüntü xarakteri daşıyır və Azərbaycanda illərdir bu formada gedir.Təəssüf ki, bayramlar zamanı tələb olunan ərzaq məhsullarının qiymətləri süni şəkildə artırılır. Bu, reallığa uyğun olmayan və hər il təkrarlanan bir haldır.

Monopoliyanın mövcudluğu bu vəziyyətin illərlə davam etməsinə səbəb olur

Hökumətə təklif edilmişdir ki, yalnız 1 topdansatış bazarı deyil, bir neçə bazar fəaliyyət göstərsin və aralarında rəqabət yaransın. Belə olduğu təqdirdə, qiymətlər sabit qalacaq və süni artımlar baş verməyəcəkdi. Bir neçə bazarın mövcudluğu həm ucuz, həm də keyfiyyətli məhsulların təklifini artırar, istehlakçıların seçim imkanlarını genişləndirərdi.

“Ət məhsulları, xaricdən gətirilən kərə yağı, meyvələr, qoz, fındıq və yumurta kimi əsas məhsulların qiymətində ciddi artım müşahidə olunur. Bayram süfrəsi üçün tələb olunan bu məhsulların qiyməti hazırda yüksəkdir və artım bir neçə gün daha davam edəcək”.

Vahid Məhərrəmov qiymət artımının olmaması üçün hökumətin rəqabət mühiti yaratmalı və tədarükçülərin seçim imkanlarını genişləndirməli olduğunu vurğulayıb. O deyir ki, bayram ərəfəsində məhsulların qiymətini aşağı salaraq dövriyyəni artırmaq təcrübəsi digər ölkələrdə olduğu kimi tətbiq edilə bilərdi. Lakin hazırkı vəziyyət monopoliyanın diktə etdiyi qaydalarla davam edir.