Azərbaycan prezidentinin Moskvaya səfəri: Lenin, BAM, Şimal-Cənub

Aprelin 22-də dünya SSRİ-nin memarı Vladimir Leninin doğum gününü qeyd edərkən Moskvada əlamətdar diplomatik hadisə baş verdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya paytaxtına birgünlük səfərə gəlib və burada prezident Vladimir Putinlə danışıqlar aparıb. Hər biri sovet keçmişi ilə mürəkkəb tarixi əlaqələri olan ölkələri təmsil edən iki prezidentin görüşü qaçılmaz geosiyasi nəticələrə malikdir və daha diqqətlə araşdırılmağa layiqdir.

Diplomatik protokola uyğun olaraq rəsmiləşdirilən səfərdə onun gündəliyi açıqlanmayıb. Lakin rəsmi açıqlamalarda və jestlərdə incə eyhamlar var idi. Danışıqlar başlamazdan əvvəl Prezident Əliyev Azərbaycanın mürəkkəb geosiyasi maraqlar şəbəkəsinə qarışdığı Qafqaz regionunda rezonans doğuran mövzunun, regional təhlükəsizliyin vacibliyini vurğulayıb. Prezident Putin isə iki ölkə arasında artan ticarət əlaqələrinə diqqət çəkib və eyni zamanda, Sovet İttifaqının qürubunda tikilən nəhəng Baykal-Amur Magistralının (BAM) timsalında müasir dünyada logistikanın əhəmiyyətini vurğulayıb.

Prezident Əliyevin regional təhlükəsizliyə xüsusi önəm verməsi Azərbaycanın davam edən geosiyasi çağırışlar şəraitində sabitliyin təşviqində dərin marağı olduğunu vurğulayır. Yaxın Şərqdə gərginliyin artması fonunda Azərbaycanın Rusiya və İran arasında sıxışdırılmış strateji mövqedə yerləşməsi bu cür müzakirələrin vacibliyini vurğulayır. Bundan əlavə, Azərbaycanın enerji ixracatçısı kimi rolu onun regional öhdəliklərini daha da çətinləşdirir və qlobal enerji təhlükəsizliyinə təsir göstərir.

Prezident Putinin ticarət və infrastruktura xüsusi diqqəti Rusiyanın regionda daha geniş strateji hədəflərini əks etdirir. Sovet dövründə düşünülmüş nəhəng infrastruktur layihəsi olan BAM-a istinad xüsusilə diqqətəlayiqdir. Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun keçmiş üzvü, Azərbaycanın indiki prezidentinin atası Heydər Əliyevin bilavasitə iştirakı ilə tikilmiş BAM rəmzi və strateji əhəmiyyətə malikdir. Onun müasir müzakirələrdə yenidən canlanması Rusiyanın şərq ərazilərində təsirini gücləndirmək, eləcə də Azərbaycanın logistik potensialından istifadə etmək səylərinə işarə edir.

Əliyevin Leninin doğum günündə olan səfərinin vaxtı diplomatik mübadilədə maraqlı intriqa yaradır. Lenin irsi həm Azərbaycanın, həm də Rusiyanın müasir reallıqlarından ideoloji cəhətdən uzaq olsa da, müasir geosiyasi manevrlərin baş verdiyi tarixi fon rolunu oynayır. Bolşevik inqilabı zaman keçdikcə əks-səda verir və 21-ci əsrdə iki ölkə arasında diplomatik münasibətləri formalaşdırır. Geosiyasi qırılma xətləri dəyişməyə davam etdikcə Azərbaycan və Rusiya kimi ölkələr müttəfiqlik, rəqabət və iqtisadi imperativlərlə bağlı mürəkkəb vəziyyətlərlə üzləşirlər.

Sülhə doğru addım: Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi həssas diplomatiya yolu ilə həll olunur

Qərbin Cənubi Qafqazda fəallığı fonunda Moskvanın Rusiya torpaqlarında Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi bağlamaq səyləri onun regionda öz maraqlarını müdafiə etmək əzmini bir daha vurğulayır. Rusiya özünü sülhün vasitəçisi və təşviqçisi kimi göstərməklə Qafqazda öz təsirini saxlamağa çalışır və regional güc vasitəçisi rolunu bir daha təsdiqləyir.

Azərbaycan və Rusiya prezidentləri arasında məsləhətləşmələr Putinin Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanla gözlənilən görüşü ərəfəsində baş tutub və Moskvanın nizamlanma prosesində liderliyi saxlamaqda qətiyyətli olduğunu göstərir. Kreml bu diplomatik tədbirləri təşkil etməklə həssas danışıqlara təsirini saxlamaq niyyətini bəyan edir, özünün SSRİ-nin varisi və buna görə də regional münaqişələrin həllində əsas maraqlı tərəf statusunu vurğulayır.

Bu müzakirələrin əsasını sovet dövrünün xəritələri əsasında başlayacaq qarşıdakı delimitasiya prosesi tutur. Tarixi presedentlərə əsaslanan bu yanaşma onilliklər boyu ərazi mübahisələri ilə üzləşən regionda sərhədlərin delimitasiyasının mürəkkəbliyini vurğulayır. 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə rəhbər çərçivə kimi istinad edərək, Ermənistan və Azərbaycan komissiyaları əməkdaşlıq və ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması ruhunda ümumi sərhədləri boyunca çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə hazır olduqlarını nümayiş etdirirlər.

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan artıq Bakı ilə delimitasiya sazişini əsas məqam kimi qiymətləndirərək, onun suverenliyin, müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi və sərhəd boyu təhlükəsizlik risklərinin azaldılması üçün əhəmiyyətini vurğulayıb.

Optimist  iqtisadi perspektivlər: Rusiya və Azərbaycan daha sıx əlaqələr qurur

Statistika göstərir ki, Rusiya ilə Azərbaycan arasında artan iqtisadi əlaqələr imkanlar mayakına çevrilir. Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycana rekord həcmdə olan ticarət dövriyyəsinin 4 milyard dollar həddini keçməsindən və 6 milyard dollar sərmayə qoyulmasından məmnunluğu güclü iqtisadi tərəfdaşlıqdan xəbər verir.

Bu prosesin mərkəzində Baş nazir Mixail Mişustinin bu ilin martında Azərbaycana səfəri zamanı imzalanmış 2026-cı ilə qədər Rusiya-Azərbaycan iqtisadi əməkdaşlığına dair yol xəritəsinin təsdiqi dayanır.

Bu yol xəritəsinin təfərrüatlı məzmunu məxfi olaraq qalsa da, hesabatlar onun ticarət, investisiya, nəqliyyat, sənaye və kənd təsərrüfatı kimi müxtəlif sektorları əhatə edən hərtərəfli xarakterini göstərir.

Mişustinin enerji, sənaye, gəmiqayırma, kənd təsərrüfatı və innovasiya kimi sektorlarda əməkdaşlıq üçün geniş imkanları tanıması iqtisadi tərəqqiyə dair ümumi baxışı əks etdirir.

Rusiya Azərbaycanın Aİ və Türkiyədən sonra üçüncü ən böyük ticarət tərəfdaşı kimi mövqeyini qoruyub saxlasa da, Rusiya-Azərbaycan ticarətinin artan payı Azərbaycanın xarici ticarətində onun əsas rolunu vurğulayır. İkitərəfli ticarət əlaqələrində müşahidə olunan bu yüksəliş trayektoriyası gələcək iqtisadi əməkdaşlıq üçün perspektivləri əks etdirir.

Şimal-Cənub istiqaməti: Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində strateji dönüş

Artan iqtisadi əlaqələr fonunda Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi Rusiya ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün strateji kanal kimi mərkəzi yer tutur.

İyulda qarşıdan gələn Baykal-Amur magistral xəttinin (BAM) 50 illik yubileyi ilə əlaqədar Rusiya prezidentinin Azərbaycanı nəqliyyat dəhlizinin açılmasında bu uğuru təkrarlamağa çağırması Şimal-Cənub təşəbbüsünün əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Trans-Sibir dəmir yolunun inkişafında Heydər Əliyevin rolunu qeyd edən Putin Azərbaycan, İran və digər ölkələr vasitəsilə nəqliyyat əlaqələrinin və ticarət perspektivlərinin genişləndirilməsinə dair ümumi baxışı ifadə edir. Sibir marşrutu ilə müqayisədə qısa olmasına baxmayaraq, Şimal-Cənub dəhlizinin strateji əhəmiyyəti hər iki ölkənin geosiyasi hesablamalarında böyük önəm kəsb edir.

Rusiya-Azərbaycan iqtisadi əlaqələrinin mürəkkəb strukturunda logistika və nəqliyyat infrastrukturu əlaqələri və ticarəti dərinləşdirmək üçün səyləri gücləndirən əsas sektorlardır. Mişustinin Azərbaycana son səfəri ticarət axınlarını asanlaşdırmaq və ikitərəfli münasibətləri gücləndirmək üçün logistika infrastrukturunun gücləndirilməsinə dair ortaq öhdəliyi vurğuladı.

Mişustinin gündəminin əsas bəndi Moskva və Bakı arasında sərhəd keçidlərinin modernləşdirilməsi üzrə səylərin sürətləndirilməsi olub və nəticədə 2024-2026-cı illər üçün ötürücülük qabiliyyətinin sutkada 3000 avtomobilə çatdırılmasına yönəlmiş geniş yol xəritəsinin imzalanması ilə yekunlaşıb. Bu strateji təşəbbüs transsərhəd ticarət proseslərini sadələşdirmək, tranzit vaxtlarını azaltmaq və ikitərəfli ticarətin səmərəliliyini artırmaq məqsədi daşıyır.

Sərhəd keçidləri ilə yanaşı, həm Rusiya, həm də Azərbaycan nəqliyyat infrastrukturunun, xüsusən də beynəlxalq Şimal-Cənub Dəhlizinin qərb marşrutu boyunca daha geniş təkmilləşdirmələrə can atır. Avropa ilə Asiyanı birləşdirən bu mühüm ticarət arteriyası böyük iqtisadi potensiala malikdir və onun genişlənməsini hər iki ölkə üçün son dərəcə vacib edir.

Rusiya üçün Şimal-Cənub dəhlizinin Azərbaycan seqmentinin inkişafı onun Asiya və Fars körfəzi bazarlarına doğru strateji oriyentasiyasına uyğundur. Bu dəhliz boyu Rusiya yükdaşımaları üçün qarşıya qoyulan iddialı məqsədlər nəqliyyat infrastrukturunun modernləşdirilməsi və genişləndirilməsi üçün birgə səylər tələb edir.

Çox şey vəd edən yol: Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin möhkəmləndirilməsi

Prezident Əliyevin Leninin doğum günündə Moskvaya səfəri tarixi simvolizm və strateji mülahizələrlə zəngin olub. Moskvanın Cənubi Qafqazda və onun hüdudlarından kənarda əsas oyunçu kimi rolunu gücləndirməyə çalışdığı bir vaxtda Əliyevlə söhbətlər keçmişin irsinin müasir geosiyasi və iqtisadi istəklərlə necə iç-içə olduğuna bir nümunədir.

Regional təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlıq və infrastrukturun inkişafı məsələlərini əhatə edən görüşün yekunları qarşılıqlı maraqların dinamik qarşılıqlı əlaqəsini nümayiş etdirir. Beləliklə, bu hadisələr təkcə cari regional dinamikaya birbaşa reaksiya deyil, həm də Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin gələcək kursunun formalaşmasına yönəlmiş daha dərin qarşılıqlı fəaliyyətdən xəbər verir. Tarixi əlaqələr və gələcək ambisiyalar arasındakı bu incə tarazlıq Moskvanın regionda əsas oyunçu olaraq qalmasını təmin edir.