Putin Rusiyanın suverenliyindən narahatdır

“Demək olar ki, heç nə dəyişməyib. Təəccüblüdür! Nə cürsə bu fikrə gəlirsən, bunu anlayırsan”, islahatçı çara həsr olunmuş sərgiyə baş çəkən Putin belə nəticəyə gəlib.

Pyotrun “Şimal müharibəsi”ni (1700-1721-ci illər) nümunə göstərən Putin belə deyib: “O (Pyotr), heç nəyi almayıb, qaytarıb! Elədir ki, var. Bütün Priladojye, Peterburqun qurulduğu yer. O, yeni paytaxtı qurarkən heç bir Avropa ölkəsi bu ərazilərin Rusiyaya məxsus olduğunu qəbul etmirdi, hamı bu ərazini İsveçin hesab edirdi. Amma orada qədim zamanlardan etibarən fin-uqor xalqları ilə birlikdə slavyanlar yaşayırdı, həm də bu ərazi Rusiya dövlətinin nəzarəti altında idi. Qərb istiqamətində də eyni şəkildə, bu, Narvaya, onun ilk yürüşlərinə aiddir. Niyə oralara gedib? Qaytarıb və möhkəmləndirib – onun etdiyi bu idi. Göründüyü qədər, bizim payımıza da qaytarmaq və möhkəmləndirmək düşüb. Və biz bu təməl dəyərlərin bizim mövcudluğumuzun əsasını təşkil etdiyinə əsaslansaq, biz, şübhəsiz ki, qarşımızda duran vəzifələrin həllində uğur qazanacağıq”.

Ukrayna müharibəsinin təsiri altında dünya mətbuatı Putinin gənclərə müraciətinin bu hissəsindən yapışıblar, bənzətmə Putinin Ukrayna ilə bağlı elan etdiyi məqsəd və vəzifələrdən irəli gəlir – o, süni törəmədir və Rusiya bu dövlətin yarandığı torpaqları qaytarır.

Amma Putinin nitqində daha vacib məqam onun öz siyasətini əsaslandırmaq cəhdidir, bu siyasətin əsas məğzini ölkənin suverenliyi təşkil edir. O, auditoriyaya “Əvvəlcə nə demək istəyərdim?”, deyə müraciət etdikdə məhz bunu nəzərdə tuturdu.

“Və hansısa liderliyə iddia etmək üçün – mən artıq qlobal liderlikdən bəhs etmirəm, amma nədəsə, - şübhəsiz, istənilən ölkə, istənilən xalq, istənilən etnik qrup öz suverenliyini təmin etməlidir. Çünki aralıq komponent, aralıq vəziyyət olmur: ölkə ya suverendir, ya da müstəmləkədir, bu müstəmləkə necə adlanırsa adlansın”.

O hesab edir ki, ölkə və ölkələr qrupu suveren qərarlar qəbul etmək iqtidarında deyil, bu, artıq tarixi perspektivi olmayan və sağ qalmaq şansı olmayan müstəmləkədir.

“Bəli, ölkəmizin tarixində geri çəkilmək məcburiyyətində qaldığımız dövrlər olub, amma yalnız güc yığıb irəli getmək, diqqətimizi cəmləşdirib irəli getmək üçün”.

Putin son 10 ildə “Rusiya  cəmləşir” şüarından üçüncü dəfədir istifadə edir. Və bu ifadə indikator kimi həm şəxsən onun, həm də bütünlükdə ölkənin daxili gərginliyindən xəbər verir.

Şüar Rusiya İmperiyasının (1856-1882-ci illər) xarici işlər naziri Aleksandr Qorçakova aiddir və Rusiyanın Krımda məğlubiyyətindən (1853-1856-cı illər) sonra imperator II Aleksandr tərəfindən sanksiyalaşdırılıb: “Rusiyanı təcrid olunmaqda və nə hüquq, nə ədalətlə bir araya sığmayan faktlar qarşısında susmaqda qınayırlar. Deyirlər ki, Rusiya qəzəblənir. Rusiya qəzəblənmir, Rusiya diqqətini cəmləşdirir”.

Bu ifadəni ehtiva edən depeşa Rusiyaya qarşı mübarizə aparan dövlətlərə göndərilmişdi və həmin dövrdə Rusiya imperiyasının xarici siyasətinin əsas prinsiplərini, daha dəqiq isə: “Müqəddəs ittifaq” (1815-ci ildə Napoleon Bonapartın tamamilə devrilməsindən sonra dinc şəkildə birlikdə yaşayışı və Avropa ölkələrinin liberallaşdırılmasını təmin etmək məqsədilə Avropanın xristian dövlətləri tərəfindən təsis edilib) tərəfindən təsdiq edilmiş prinsipləri dəstəkləməyə davam etməkdən imtina və beynəlxalq məsələlərdə fəal iştirak prinsiplərini əks etdirirdi. Rusiyanın siyasəti “milli siyasət” elan edilirdi və daxili qüvvələrin inkişafını nəzərdə tuturdu. Rusiya hökuməti hər-hansı mücərrəd prinsip və öhdəliklər naminə ölkənin maraqlarını qurban vermək niyyətində olmadığını bəyan edirdi. Sonradan bu “suveren” ziddiyyətli siyasət II Aleksandrın terrorçuların əlindən ölümünə, daha sonra isə azadlıq və diktatura arasında gedib-gələn ifratçı dövlət kimi Rusiyanın əbədi geriliyinə gətirib çıxardı.

Putin Qorçakovu ilk dəfə olaraq 2012-ci il yanvarın 16-da prezident seçkiləri ərəfəsində yada salıb. “İzvestiya” qəzetində onun “Rusiya cəmləşir – cavab verməli olduğumuz çağırışlar” sərlövhəli məqaləsi dərc edilib. Məqaləni onun özünün yazdığını iddia etsələr də, bu, onun üslubu deyildi. Məqalə onun bu gün də hökumətin iclaslarında oxuduğu tezislər yığınından hazırlanmışdı. Və bu məqalə mahiyyətcə nə Qorçakovun depeşasının tələblərinə, nə Putinin bugünki iddialarına cavab vermirdi.

O, “Rusiya qəzəblənmir, Rusiya cəmləşir” şüarından ikinci dəfə 2021-ci il dekabrın 23-də böyük yekun mətbuat konfransında, Qərb dünyası Rusiyanın Ukraynanı işğal etməyə hazırlaşması barədə danışdığı zaman istifadə edib.

“Rusiya qəzəblənmir, Rusiya  cəmləşir. Gərginlik 2014-cü ildə başlayıb. İndiyədək biz, SSRİ-nin mövcudluğuna son qoyulduğuna baxmayaraq, biz bununla barışdıq. Və bütün hökumətlərlə işləyirdik və işləməyə hazır idik”, deyə Putin bildirib.

İndi isə, Putinin suverenlik anlayışı barədə.

Suverenliyin ümumi mənasını (Suverenlik – dövlətin xarici işlərdə müstəqilliyi və daxili işlərdə aliliyidir. Dövlət hakimiyyətinin azad, hər hansı xarici qüvvədən asılı olmayan aliliyi. Suverenlik anlayışı istənilən dövlətin ümumi xüsusiyyətini ifadə edir) Rusiya prezidenti dörd suverenlik növündən formalaşdırır:

1. hərbi-siyasi suverenlik və burada, şübhəsiz, daxili və xarici siyasət sahəsində suveren qərarlar qəbul etmək iqtidarında olmaq, təhlükəsizliyi təmin etmək vacibdir.

2. iqtisadi suverenlik: inkişafın əsas istiqamətlərində kritik texnologiyalarda, cəmiyyətin və dövlətin həyat qabiliyyətini təmin edən məsələlərdə heç kimdən asılı olmayacaq şəkildə inkişaf etmək.

3. texnoloji suverenlik.

4. ictimai suverenlik. Bu, cəmiyyətin ümummilli vəzifələrin həlli üçün birləşmək qabiliyyəti, öz tarixinə, öz mədəniyyətinə, öz dilinə, vahid ərazidə yaşayan xalqlara hörmətdir. Cəmiyyətin bu birliyi inkişafın mühüm, təməl şərtlərindən biridir. Bu birlik olmasa hər şey çökər.

Putin bu suverenlik növlərini bir bütün, qarşılıqlı əlaqədə olan suverenliyin hissələri kimi görür. “Mən birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü olaraq sadaladım. Amma əslində sıranı dəyişdirmək və sonuncudan və ya istənilən nöqtədən başlamaq olar. Niyə? Çünki biri olmadan digəri olmaz. Məsələn, texnoloji imkanlar, texnoloji suverenlik olmadan xarici təhlükəsizliyə necə nail olmaq olar? Mümkün deyil”.

Gənc rasionalizatorların növbəti sualları və Putinin cavabları ümumilikdə onun giriş nitqinin mövzusundan uzaq idi və elmin ayrı-ayrı istiqamətləri ətrafında cəmləşmişdi. Bu isə o deməkdir ki, Putin qarşıda duran Peterburq Beynəlxalq İqtisadi Forumunun gündəliyini müəyyən etmək üçün Pyotrun yubiley tarixini və VDNX-dəki görüşü seçib. Bu isə o deməkdir ki, o, maraqlı beynəlxalq dairələri Rusiyanın təhdid altında olan suverenliyi məsələsini müzakirə etməyə dəvət edir. Və Ukrayna ilə müharibə Rusiyanın suverenliyini qorumaq üçün yalnız növbəti cəhddir.

Putin bir dəfə demişdi ki, Piter küçəsi ona ümidsiz vəziyyətdə belə birinci vurmağı öyrədib. “Hələ 50 il əvvəl Leninqrad küçəsi mənə bir qayda öyrətdi: dava qaçılmazdırsa, birinci vurmaq lazımdır”, Putin 2015-ci ilin oktyabrında belə demişdi. ​

Kremldə hesab edirlər ki, onun Ukraynaya hücumu Qərbin Rusiyaya hücumunun qarşısını alan qabaqlayıcı tədbirdir.

Bunun nə dərəcədə doğru olduğunu mühakimə etmək çətindir, çünki Moskva indiyədək Qərbin Rusiyaya qarşı hazırlanan hansısa blitskriqinin real dəlillərini təqdim etməyib. Amma Putinin bəhs etdiyi sürətlə dəyişən dünya nöqteyi-nəzərdən Rusiya həqiqətən suverenliyin dörd növündə də açıq-aşkar geridə qalmağa başlayıb. Putinin 20 illik hakimiyyəti dövründə bütün cəhdlərə baxmayaraq, Rusiya həqiqətən də SSRİ-nin dağılmasından sonra ciddi aşınmaya məruz qalaraq, dörd parametr üzrə sabit suverenliyini hələ də təmin edə bilməyib.

Ukrayna ilə müharibə bu problemləri üzə çıxarıb. Hərbi-siyasi, iqtisadi, texnoloji və ictimai böhran göz önündədir. Amma bu, müharibənin nəticələri deyil, müharibəyə gətirib çıxaran səbəblərdir. Putinin 2015-ci ildə ortaya çıxan və müstəmləkə gələcəyindənsə nüvə müharibəsinə üstünlük verildiyini nəzərdə tutan “Rusiyanın olmadığı bir dünya bizim nəyimizə lazımdır?” tezisi hələ həmin vaxt həyəcan siqnalı kimi səslənirdi.

Nüvə müharibəsi, SSRİ-nin bərpası ideyası kimi Pyotr nümunəsi də Putinin şantajıdır. Rusiyanın genişlənməyə ehtiyacı yoxdur. Abxaziya, Cənubi Osetiya, Krım, Donbass sayəsində genişlənmə maliyyə çətinlikləri yaşayan ölkə üçün əlavə yükdən başqa nə gətirdi? Bu, o deməkdir ki, ərazilərin ələ keçirilməsi sadəcə olaraq Qərbi Rusiyanın taleyi və ona müstəmləkə aqibəti hazırlanmadığı barədə zəmanətlər haqqında dialoqa dəvət etmək cəhdidir.

25-ci yubiley Peterburq Forumunun iştirakçılarına müraciətində Putin belə yazır: “Qərb ölkələrinin iqtisadi siyasətdə çoxsaylı səhvləri və qeyri-legitim sanksiyaları qlobal inflyasiya dalğasına, ənənəvi logistika və istehsal zəncirlərinin pozulmasına, yoxsulluğun kəskin şəkildə artmasına və ərzaq çatışmazlığına gətirib çıxarıb. Amma təhdidlərlə birlikdə perspektivlər açılır. Məhz buna görə Forumun şüarı aktual görünür – Yeni dünya – yeni imkanlar”.

O, “Rusiya üçün 2020-ci illərin iqtisadi suverenliyin möhkəmlənməsi dövrü olacağından” əminliyini ifadə edib, “bu, ölkə infrastrukturunun və texnoloji bazanın sürətləndirilmiş inkişafını, mütəxəssislərin hazırlıq səviyyəsinin keyfiyyətcə yüksəldilməsini, habelə müstəqil və səmərəli maliyyə sistemi formalaşdırılmasını nəzərdə tutur. Bu zaman Rusiya iqtisadiyyatı daha çox şəxsi təşəbbüsə əsaslanacaq və əlbəttə ki, açıqlıq və geniş beynəlxalq əməkdaşlıq kursunu davam etdirəcək”.

Amma foruma hazırlıq Qərbin bu platformadan Rusiya ilə onun suverenliyinin aqibəti haqqında dialoqa başlamaq üçün istifadə etmək niyyətində olmadığını göstərir. Forumun saytında forum iştirakçıları haqqında - nə ölkələr, rəsmi şəxslər, nə də xarici biznes və analitik mərkəzlər haqqında ənənəvi məlumat yoxdur.

2021-ci ildəki forumda 141 ölkədən 13500 iştirakçı, 43 xarici işlər naziri, 5000 şirkət iştirak edirdi.