Qazaxıstan Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarının çarpaz atəşi altında

Mərkəzi Asiyada geosiyasətin mürəkkəb kəsişməsində yerləşən Astana - Qazaxıstan kövrək tarazlığı tapmağa çalışır, belə ki, Ukraynada müharibənin davam etməsi fonunda Qərb dövlətləri Rusiyaya qarşı sanksiyaları sərtləşdirirlər.  Sanksiyalara əməl etmək milli strategiyanın bir hissəsi olaraq qalsa da, ölkə öz iqtisadi maraqlarını və ya regional sabitliyi pozmadan bu həssas mövqeyi qorumaqda mühüm çətinliklərlə üzləşir.

Qazaxıstan strateji olaraq həm Amerika Birləşmiş Ştatları, həm də Avropa İttifaqı üçün mühüm tərəfdaşdır, xüsusən də nəzərə alsaq ki,  Vaşinqton və Brüssel qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində əsas amil kimi Mərkəzi Asiyanı daha çox nəzərdən keçirirlər. Lakin Qazaxıstanın Rusiyaya yaxınlığı və onun şimal qonşusu ilə çoxdankı iqtisadi əlaqələri vəziyyəti çətinləşdirir.

"Biz  bütün dünya gücləri ilə münasibətlərimizi qiymətləndiririk və milli maraqlara əsaslanan xarici siyasət yürütməyə çalışırıq", - Qazaxıstanın xarici işlər naziri Muxtar Tileuberdi bu yaxınlardakı müraciətində bildirib. "Ancaq Rusiyaya qarşı tətbiq olunmuş sanksiyalardan qaynaqlanan iqtisadi və geosiyasi təzyiqləri çox yaxşı başa düşürük".

Lakin ölkənin Qərb sanksiyalarına qoşulması çətinliksiz ötüşməyib. Məlumatlar göstərir ki,  Qazaxıstandan Rusiyaya sanksiyalaşdırılmış malların daşınmasında kəskin artım var ki, bu da sanksiyalardan potensial yayınma ilə bağlı Qərb paytaxtlarında narahatlıq doğurur. Bu malların ticarətinin artması Astananı çətin vəziyyətə salıb, ABŞ və Aİ-nin diplomatik diqqətini cəlb edib, çünki Qərb Qazaxıstanın öz sanksiya rejimlərinə əməl etdiyinə əmin olmaq istəyir.

"Qazaxıstan hökuməti vəziyyəti yüngülləşdirmək üçün addımlar adıb", - vəziyyətlə tanış olan yüksək vəzifəli Aİ diplomatı anonimlik şəraitində deyib. "Ancaq məhsul axını narahatlıq doğurur və biz vəziyyəti diqqətlə izləyirik".

Mərkəzi Asiya üçün çağırışlar və yeni reallıqlar

Qazaxıstan və onun Mərkəzi Asiyadakı qonşuları üçün sanksiya rejimi yeni iqtisadi çağırışdır. İstehsal və logistika zəncirlərinin pozulması və dənizə birbaşa çıxışın olmaması ilə bu ölkələr öz mövcud ticarət şəbəkələrini qorumaqda artan çətinliklərlə üzləşirlər.

"Sanksiyalar bizim bölgənin iqtisadi landşaftını tamamilə dəyişdirdi", - Qazaxıstanın baş naziri Əlixan Smailov bildirib. "Biz ticarət və sənayedəki pozuntuların dalğa effektlərindən  qaçmaq üçün yeni həllərin axtarışı üzərində işləyirik”.

Pozuntu ticarət çərçivəsindən kənara çıxır. Qazaxıstan Qərblə tərəfdaşlıq münasibətlərini qorumağa çalışdığı üçün Vaşinqton və Brüssel Qazaxıstan iqtisadiyyatının diversifikasiyasına daha çox diqqət yetirirlər. Bu kontekstdə enerji əməkdaşlığı getdikcə daha vacib olur. ABŞ və Aİ Qazaxıstanın böyük neft və qaz ehtiyatlarını Mərkəzi Asiyanın Moskvadan iqtisadi asılılığının azaldılması strategiyasının mühüm hissəsi hesab edir.

Qərbin Mərkəzi Asiyaya artan diqqəti

Rusiya-Ukrayna münaqişəsi uzandıqca qlobal enerji təhlükəsizliyində Mərkəzi Asiyanın rolu getdikcə daha çox diqqəti çəkir. Vaşinqton və Brüssel iqtisadi diversifikasiyanı təşviq etmək üçün səylərini artıraraq buna Qazaxıstan kimi ölkələri Rusiyanın təsirindən tədricən uzaqlaşdırmaq üçün yol kimi baxırlar.

"Biz Rusiyanın hüdudlarından kənarda enerji daşıyıcılarının təchizatının təmin edilməsi səylərində Qazaxıstanı mərkəzi oyunçu hesab edirik", - ABŞ Dövlət Departamentinin nümayəndəsi bildirib. "Məqsədimiz onların qlobal iqtisadiyyata daha dərindən inteqrasiya etməsinə kömək etmək, eyni zamanda Moskvanın təsirinə məruz qalmasını azaltmaq üçün  Astanada hökumətlə iş aparmaqdır”.

Lakin Qazaxıstanın Rusiyaya qarşı daha sərt mövqe tutması üçün ona ABŞ tərəfindən diplomatik təzyiq risksiz deyil. Həddindən artıq aqressiv yanaşmalar Qazaxıstanı onun digər güclü qonşusu Çinə yönəldə bilər və ya Moskvanın orbitinə qaytara bilər.

"İstənilən səhv Qazaxıstanın Rusiya və ya Çin ilə yaxınlaşmağa başlamasına səbəb ola bilər, hər iki ölkə isə Astana ilə daha sıx əlaqələri alqışlayar", - Beynəlxalq Böhran Qrupunun regional analitiki deyib. "ABŞ və Aİ Qazaxıstanı çox uzaqlaşdırmamaq üçün diqqətli olmalıdırlar".

 Vahid regional cavab?

Bu təzyiqə cavab olaraq Qazaxıstan Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarının nəticələrinin aradan qaldırılması məsələsində Mərkəzi Asiya ölkələrinin vahid regional mövqeyinə tərəfdardır. Beş Mərkəzi Asiya ölkəsi və ABŞ-ın daxil olduğu C5+1 platforması çərçivəsində müzakirələr bölgənin qlobal normalara riayət edərək öz iqtisadi maraqlarını necə daha yaxşı qoruya biləcəyinə yönəlib.

"Mərkəzi Asiya ölkələrinin koordinasiyalı səyləri həlledici əhəmiyyətə malikdir ", - Tileuberdi deyib.  "Biz Moskvadan strateji muxtariyyəti saxlamaqla sanksiyaların iqtisadiyyatlarımıza mənfi təsirlərini azaltmaq üçün yol tapmalıyıq".

Bu səylərə baxmayaraq, Qazaxıstan öz qonşuları kimi, Rusiya və Qərb arasında daha geniş geosiyasi qarşıdurmadan asılı olaraq qalır. Sanksiyaların uzunmüddətli xarakteri Astananı ABŞ, Çin və Rusiya daxil olmaqla, bütün əsas dünya oyunçuları ilə münasibətlərini yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur edir.

Hazırda Qazaxıstan Qərb gözləntiləri və regional reallıqlar arasında balans yaradır. Qlobal geosiyasi landşaft dəyişməyə davam etdikcə, sual yaranır: Astana bir tərəfə daha çox meyllənmədən bu balansı nə qədər saxlaya biləcək?