2025-ci ildə Azərbaycan: iqtisadi və geosiyasi çağırışların aradan qaldırılması

2025-ci ilə qədəm qoyduqca, Azərbaycan iqtisadi və geosiyasi çağırışların kəsişməsi ilə üzləşir. Bu, ölkənin sabitliyini təhdid edir və onun dayanıqlığını sınaqdan keçirir. Neft qiymətlərinin dalğalanmasından tutmuş alyansların dəyişməsinə qədər, ölkə iqtisadi qeyri-sabitliyi önləmək üçün cəsarətli islahatlar və strateji uzaqgörənlik tələb edən kritik mərhələdədir.

Neft asılılığı təzyiq altında

Onilliklər boyu Azərbaycanın iqtisadiyyatı zəngin neft ehtiyatları hesabına inkişaf edib, karbohidrogenlər ÜDM-nin təxminən 29%-ni təşkil edir və dövlət büdcəsinin əhəmiyyətli bir hissəsini maliyyələşdirir. Lakin proqnozlara görə, 2025-ci ildə qlobal neft qiymətləri bir barel üçün təxminən 70 dollar səviyyəsində olacaq ki, bu da əvvəlki maksimum göstəricilərdən aşağıdır və Azərbaycanın Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) gəlirlərinin 43% azalmasına səbəb ola bilər. Azərbaycanın fiskal sabitliyinin təməli olan zəifləyən ARDNF hökuməti xərcləri azaltmağa və vacib infrastruktur layihələrini təxirə salmağa məcbur edə bilər, bu isə iqtisadi zəifliyi artırar.

Bu təsirin nəticələri büdcə kəsirinin artması ilə özünü göstərə bilər ki, bu da sərt qənaət tədbirlərinə səbəb ola bilər. Bu ixtisarlar daxili artımı zəiflədə və xüsusən inflyasiya artdıqca və manatın devalvasiyası ehtimalı olduqca ictimai narazılığı gücləndirə bilər.

İnflyasiya və valyuta çağırışları

İnflyasiya təzyiqləri artmaqda davam edir və istehlak qiymətlərinin 2025-ci ildə daha da yüksələcəyi gözlənilir. Manatın devalvasiya həssaslığı ilə birlikdə Azərbaycan ailələri əsasən idxal olunan əsas malların daha yüksək xərclərinə hazırlaşır.

"Ev təsərrüfatlarının büdcəsi onsuz da həddindədir," deyə iqtisadçı Qubad İbadoğlu qeyd edib. "Devalvasiya cəmiyyətdə sosial gərginliyi artıracaq."

Geosiyasi dəyişikliklər və iqtisadi risklər

Azərbaycanın BRİKS və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) ilə daha sıx əlaqələrə yönəlməsi Avropa İttifaqı kimi ənənəvi Qərb tərəfdaşlarından asılılığın azaldığını göstərir. Bu yenidən istiqamətlənmə iqtisadi və diplomatik əlaqələrin şaxələndirilməsi səylərinə uyğun olsa da, yeni qeyri-müəyyənliklər yaradır.

Azərbaycan ixracatının əhəmiyyətli hissəsini qəbul edən Avropa bazarları, Bakının qeyri-Qərb bloklarına daha çox bağlılığını artırdığına görə ticarət və investisiyaları azalda bilər. "Bu geosiyasi yenidən kalibrlənmə uzunmüddətli faydalar gətirə bilər," deyə İbadoğlu bildirib. "Lakin qısamüddətli perspektivdə əsas Qərb bazarlarından iqtisadi təcrid riski mövcuddur."

Davamlı korrupsiya və idarəçilik problemləri

İllərdir iqtisadi tərəqqiyə baxmayaraq, sistematik korrupsiya əsas maneə olaraq qalır. Xüsusilə dövlət müəssisələrində resursların səmərəsiz bölüşdürülməsi investor etibarını azaldıb və özəl sektorun inkişafını boğub.

Son korrupsiya qalmaqalları Azərbaycanın nüfuzuna daha çox zərbə vurub və tənzimləyici qeyri-sabitlikdən çəkinən xarici investorlar arasında narahatlıq yaradıb. İttihamlar Dövlət Neft Fondunu (SOFAZ) da əhatə edərək onun iqtisadi qeyri-sabitlik dövründə sabitləşdirici rolunu zəiflədib.

İqlim dəyişikliyi: artan təhlükə

Azərbaycanın qarşısında duran problemlərə kənd təsərrüfatı və turizm kimi vacib sahələri təhdid edən iqlim dəyişikliyinin təsirləri də əlavə olunur, deyə aqrar-ekspert Vahid Məhərrəmov bildirib. Sabit olmayan hava şəraiti kənd təsərrüfatı istehsalını pozub, turizm isə qlobal qeyri-sabitlik və ətraf mühitin pisləşməsi səbəbindən çətinliklərlə üzləşir.

Sabitliyə yol: şaxələndirmə və islahatlar

Neft gəlirlərindən asılılığı azaltmaq ehtiyacı heç vaxt bu qədər kəskin olmayıb. Hökumət qeyri-neft sektorlarına investisiyalar etsə də, fiskal məhdudiyyətlər və korrupsiya ilə bağlı səmərəsizlik səbəbindən irəliləyiş ləng olub.

2025-ci il risklərini azaltmaq üçün Azərbaycan hökuməti həssas bir balans tapmalıdır. Fiskal intizamı gücləndirməyə, korrupsiyanı aradan qaldırmağa və iqtisadi şaxələndirməni sürətləndirməyə yönəlmiş struktur islahatlar həlledicidir.

Mərkəzi Bank da manatın sabitləşdirilməsi və inflyasiyanın nəzarətdə saxlanılması üçün cəsarətli pul siyasəti qəbul edə bilər. Lakin bu tədbirlər ictimai etimadı qorumaq üçün ehtiyatla həyata keçirilməlidir.

Çağırışlar arasında imkanlar

Bütün çətinliklərə baxmayaraq, bəzi müşahidəçilər bərpa üçün imkanlar görür. "Ağıllı idarəçiliklə 2025-ci il təzyiqləri transformasiyaedici islahatlar üçün katalizator kimi çıxış edə bilər," deyə analitik Toğrul Cuvarlı bildirib. Məsələn, nəzarətli devalvasiya qeyri-neft ixracının rəqabət qabiliyyətini artıra və neftdən asılı sahələrdə davamlı inkişafı təşviq edə bilər.