İqlim dəyişikliyinin mesajçısı kimi incəsənət: COP29 ərəfəsində Bakıda yeni sərgi səhnəyə çıxır

İqlim dəyişikliyinin təsirləri getdikcə artan bir dünyada, incəsənət gözlənilməz, lakin güclü bir platforma olaraq ortaya çıxaraq ekoloji məsuliyyət barədə məlumatlandırma və müzakirələrə təkan verir. Bu təşəbbüslərdən biri də hazırda Goethe-Institutun dəstəyi ilə Kapellhausda nümayiş olunan “Başqa bir iqlim növü” adlı sərgidir. Bu sərginin zamanlaması təsadüfi deyil və 11-22 noyabr tarixlərində Bakıda keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransı — COP29 ilə üst-üstə düşür. Sərgi, yerli və beynəlxalq perspektivləri birləşdirərək tamaşaçılara vacib ekoloji məsələlər barədə düşünməyi təklif edir.

Keçmiş və indiki zaman arasında dialoq

Sərgini ziyarət edən sənətşünas Ülkər Əliyeva, Azərbaycan tamaşaçısı üçün sərginin qeyri-adi və fərqli təcrübə təqdim etdiyini bildirir. Sərginin mərkəzində sənayeləşmənin ekoloji zərərlərini vurğulayan avtomobilin yer aldığı bir instalyasiya dayanır. Əliyeva qeyd edir ki, “Mobbile” adlı bu instalyasiya alman rəssamı Gustav Metzger tərəfindən 50 ildən çox əvvəl yaradılmışdır və Bakıda ilk dəfə nümayiş olunur.

Sərginin kuratoru Sonja Lau, Metzgerin tarixi instalyasiyasını yerli sənətçi İlkin Hüseynovun səs instalyasiyası ilə birləşdirir. Metzger, sənət və aktivizm dünyasında "avto-dağıdıcı sənət" konsepti ilə tanınırdı — bu, müasir sivilizasiyanın öz-özünü məhv edən tendensiyalarını önə çıxarmaq məqsədi daşıyan bir formadır. Əliyeva vurğuladı ki, Metzgerin işləri texnologiyanın, sənayeləşmənin və müharibənin cəmiyyətə və təbiətə mənfi təsirlərinə qarşı bir tənqid idi.

“Metzgerin sənəti yalnız estetika ilə bağlı deyildi,” deyə Əliyeva qeyd edir. “Bu, insan fəaliyyətinin dağıdıcı güclərinə qarşı bir bəyanat idi. O, sənətin yalnız yaradılmamalı, həm də məhv edilməsinin prosesin bir hissəsi olması lazım olduğunu təklif edirdi, bu isə sənayeləşmənin ekologiyaya vurduğu ziyanı simvolizə edirdi.”

Keçmişdən bir xəbərdarlıq

Sərginin əsas əsəri olan “Mobbile,” ilk dəfə 1970-ci ildə yaradılıb və o dövrün güclənən ekoloji hərəkatına cavab olaraq hazırlanmışdır. Metzger bu instalyasiyanı sənaye tullantılarının və çirklənmənin mənfi təsirlərinə diqqət çəkmək üçün istifadə edirdi. Bakıda yenidən yaradılan versiyada isə böyük pleksiqlas bir kub daxilində avtomobil yerləşdirilib. Mühərrikdən çıxan tüstü şəffaf kuba yönəldilir, burada bitkilər zəhərli atmosferdə yaşamağa çətinlik çəkir — bu, çirklənmənin boğucu təsirlərini açıq şəkildə göstərir.

“Kubdakı bitkilər tədricən məhv olmağa başlayır, bu isə nəzarətsiz sənaye fəaliyyətinin geri dönməz ziyanını simvolizə edir,” deyə Əliyeva izah edir. “Instalyasiya, günümüzdə üzləşdiyimiz ekoloji böhranların güclü bir metaforasıdır.”

Qlobal və yerli perspektivlər arasında körpü

Sərginin fərqli cəhəti Metzgerin tarixi işlərinin yerli sənətçi İlkin Hüseynovun müasir əsərləri ilə bir dialoq şəklində təqdim olunmasıdır. Hüseynov, urbanizm, ekoloji problemlər və yaddaş mövzularını araşdırır və bu sərgi üçün xüsusi bir səs instalyasiyası hazırlayıb. O, Bakıda hər il keçirilən Formula 1 yarışları zamanı şəhərin səs mənzərələrini qeydə alıb və bunları immersiv bir səs kompozisiyasında birləşdirib. Bu, tamaşaçılara müasir şəhər həyatının xaotik və səs-küylü reallığını yaşadır.

“Hüseynovun səs instalyasiyası, Metzgerin əsərinin qlobal mesajına yerli kontekst əlavə edir,” deyə Əliyeva bildirir. “Bu, iqlim dəyişikliyinin uzaq bir problem olmadığını, gündəlik həyatımızı və ətraf mühitimizi birbaşa təsir etdiyini xatırladır.”

Dəyişiklik üçün incəsənət

Sərgi, eksperimental yanaşma vasitəsilə ekoloji problemlərə kollektiv məsuliyyəti vurğulamağı hədəfləyir. Xüsusilə neft və qaz sənayesinə güvənən Azərbaycanın kontekstində bu sərginin xüsusi əhəmiyyəti var. Ekspozisiya tamaşaçılardan təbiətlə olan münasibətlərini yenidən düşünmələrini və sənayeləşmə və çirklənmənin geniş təsirlərini nəzərə almalarını istəyir.

Əliyeva sərginin tamaşaçılarla rezonans doğurduğunu düşünür. “Güclü vizual və səs elementləri qalıcı bir təsir buraxır, tamaşaçıları ekoloji deqradasiyanın şəxsi və nəsillər arası nəticələri barədə düşünməyə sövq edir. İncəsənət emosional reaksiyalar yaratmaq və düşüncələrə təkan vermək üçün unikal qabiliyyətə malikdir, bu isə dəyişiklik üçün güclü bir katalizator ola bilər,” deyə o qeyd edir.

Fəaliyyətə çağırış

“Başqa bir iqlim növü” sərgisinin zamanlaması xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki COP29 konfransı zamanı dünya liderləri iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirlərini müzakirə etmək üçün bir araya gələcək. Əliyeva sərginin uğurunun qlobal iqlim fəaliyyətinə dair narrativlə yerli perspektivin birləşdirilməsində olduğunu qeyd edir, bu isə Azərbaycan tamaşaçısı üçün həm maraqlı, həm də təsirli olur.

“Beynəlxalq və yerli sənətçi arasındakı dialoq vasitəsilə sərgi, iqlim problemlərinin həm qlobal, həm də yerli reallıq olduğunu göstərir. Fərdi addımların məlumatlılıq və təhsil vasitəsilə daha geniş kollektiv səylərə töhfə verə biləcəyini vurğulayır.”

Sərgi 20 noyabra qədər davam edəcək və mövzusu ilə bağlı əlavə tədbirlərin də COP29 konfransı çərçivəsində keçirilməsi gözlənilir. Əliyeva yekun olaraq deyir ki, “Bu, kiçik addımların belə ekoloji dəyərləri mənimsəməyə və həyat tərzlərində dəyişiklik etməyə aparan böyük bir yolun bir hissəsi ola biləcəyini xatırladır.”

Vacib iqlim danışıqlarına ev sahibliyi etməyə hazırlaşan bir şəhərdə, bu sərgi incəsənətin ilham vermək, təhsil vermək və bu zamanın ən böyük problemlərindən biri qarşısında fəaliyyətə təşviq etmək gücünü xatırladır.