Rusiya: Kreml Hacı Muradın cəsədinin qalıqlarının basdırılması ilə bağlı qərar verə bilmir

Demək olar ki, 180 il əvvəl kəsilmiş baş çağdaş Rusiyanı yenidən "oynadır". Hakimiyyət əfsanəvi Qafqaz üsyançısının başının harada -muzeydə yoxsa məzarda dəfn edilməsi məsələsini çözməyə çalışır.

Bəlkə də haradansa Lev Tolstoy bunlara gülür.. Onun "Hacı Murad" povestinin qəhrəmanının təxminən iki yüzillikdən sonra da Rusiyanı necə təqib etdiyini və ona əziyyət verdiyini müşahidə edir..

Murad Tolstoyun Qafqaz xalqlarının Rusiya tərəfindən amansızcasına istilasını pisləyən klassik əsərində ölümsüzləşdirdiyi qorxunc döyüşçü idi.

İndi Rusiyanın hakimiyyət orqanları qərara gələ bilmir ki, Hacı Muradın Sankt-Peterburqda muzeydə saxlanılan başını Azərbaycanın ucqar bölgəsində az ziyarət edilən məzarda uyuyan digər qalıqları ilə birlikdə dəfn etsin ya yox.

Ötən il Hacı Muradın vətəni Dağıstanda fəallar və onun nəslinin nümayəndələri kəllənin muzeydən götürülməsi və digər qalıqları ilə birlikdə dəfn olunması üçün müraciət ediblər.

"Mənim əcdadlarım Hacı Muradın kəlləsinin qalıqları ilə birlikdə dəfn edilməsini arzu ediblər. Ümid edirəm ki, mən bu dünyanı tərk edənə qədər bu, baş verəcək",- Muradın nəticəsi Maqomedarip Hacımuradov ötən ilin noyabrında konfransda bildirib", - RİA Dağıstan məlumat verib.

Hacı Muradın cəsədinin qalıqlarının dəfnilə bağlı başlayan kampaniya Azərbaycanda da coşqu yaradıb. Ümid edirlər ki, dəfn Dağıstanla Gürcüstan sərhəddində Qax rayonunda Muradın məzarını ziyarət etmək istəyən turistləri cəlb edəcək.

"Əgər bu abidəni diqqətəlayiq turizm obyekti kimi siyahıya daxil etsək, yəqin ki, populyarlıq qazanacaq. Həm Hacı Muradın tarixi şəxsiyyət olması, həm də Lev Tolstoyun əsərinin qəhrəmanı olması baxımından", - Qax peşə litseyində coğrafiya müəllimi çalışan Natiq Mantaş qeyd edib.

Etnik avar Hacı Muradın vətənində, eləcə də onun hüdüdlarından kənarda çoxları onu milli qəhrəman hesab edirlər. Müşahidəçilərdən biri deyib ki, mərhum üsyançını Uilyam Uollesin Şimalı Qafqazdakı oxşarı hesab edirlər.

Hacı Murad uçurumdan atılıb zəncirləndiyi keşikçiləri də ardınca sürüyərək rus əsirliyindən qaçıb. Keşikçilər ölüblər, Hacı Murad isə onlardan birinin üstünə düşüb və canını ancaq bir ayağını sındırmaqla qurtarıb. Məhz bu zədə yüz il sonra azərbaycanlı tədqiqatçıların onun cəsədinin qalıqlarını müəyyənləşdirməsinə kömək edib.

Hacı Murad 1852-ci ilin mayında rus qoşunları və Qafqaz tayfaları arasında döyüşdə öldürülüb. "Ona elə gəlirdi ki, çəkiclə başından vururlar, ancaq anlaya bilmirdi ki, bunu kim və niyə edir", - Tolstoy öz romanında yazırdı. Bu, onun vücudu ilə şüurunun son bağlantısı idi.

Artıq heç bir şey hiss etmirdi..Və düşmənlər artıq onunla ümumi heç nəyi olmayan vücudu tapdalayırdılar, doğrayırdılar",- Tolstoy öz povestində yazırdı.

Üsyançının başını o zamanlar Rusiyanın Qafqazdakı əsas avanpostu olan Tiflisə göndəriblər, bədəni isə son döyüşdüyü yerin yaxınlığında dəfn ediblər. Sonralar kəlləni Sankt-Peterburqa aparıblar. Hazırda Kunstkamerada Böyük Pyotrun yaratdığı antropologiya və etnoqrafiya muzeyində "toz basır".

Azərbaycan hakimiyyəti kəllənin Hacı Muradın Qax rayonundakı qəbirində basdırılması ilə bağlı açıqlama verməyib. Ancaq dağıstanlı fəallar bildirirlər ki, Azərbaycan rəsmiləri bu ideyaya iltifatla yanaşırlar. Lakin son qərarı Rusiya məhkəməsi qəbul edəcək.

Kunstkamera təmsilçiləri cəsədin qalıqlarını vermək üçün xüsusi canfəşanlıq etmirlər. Məlumatlara görə, bəzi rusiyalı alimlər hətta narahatlıqlarını bildiriblər ki, kəllənin yenidən basdırılması hansısa bir şəkildə separatizmə və Hacı Muradın dönəmindən bəri Şimali Qafqaz üçün nadir olmayan hadisəyə - islam üsyanına səbəb ola bilər. Sonda işə Kreml qarışmalı olub və bu məsələyə baxılması üçün idarələrarası komissiyanın yaradılması barədə göstəriş verib.

Hazırda Kunstkamera administrasiyası Hacı Muradın cəsədinin qalıqlarının taleyilə bağlı bütün sorğuları RF Mədəniyyət Nazirliyinə göndərir ki, nazirlik də öz növbəsində komissiyanın işinə nəzarət edir.

"Mədəniyyət Nazirliyinin göstərişi ilə komissiyanın hazırladığı sənədlər "yalnız daxili istifadə üçün" kimi təsnif edilir.

Muzey administrasiyası həmin sənədlərlə bağlı şərh verməkdə səlahiyyətli deyil", -Kunstkamera təmsilçisi elektron poçt ilə Eurasianet.org-a bildirib.

Mədəniyyət Nazirliyindən Eurasianet.org-a məlumat veriblər ki, hazırda komissiya Muradın cəsədinin qalıqlarının müəyyən edilməsilə məşğuldur. "Məhkəmə-tibbi ekspertizanın nəticələri əldə olunduqdan sonra komissiya növbəti mərhələyə keçəcək. Bu mərhələyə bütün əlaqədar tərəflər cəlb ediləcək", - nazirlikdən bildiriblər.

Kremlin ehtiyatlı olmaq üçün əsası var. Qafqazda inkişaf etmiş, geniş dəfn və xeyrat ənənələriylə ölüm məsələsi həyat məsələsi qədər önəmlidir. Ancaq önəmli olan başqa şey də var: Cəsədin qalıqlarının muzey üçün antropoloji dəyərləri yoxsa Hacı Muradın soydaşları və törəmələri üçün dəfn edilməsinin emosional dəyərə malik olması.

Həmçinin ehtiyat edirlər ki, cəsəd Şimali Qafqaz xalqları arasında Rusiyaya qarşı tarixi iddiaları "oyada" bilər. Hacı Murad həm tarixi sima, həm də ədəbi qəhrəman kimi Qafqaz xalqlarının Rusiyanın imperiya siyasətinə qarşı mübarizəsini təcəssüm etdirir.

Müqavimət qəhrəmanı kimi şöhrətinə baxmayaraq, Hacı Murad öz daxili düşmənləri ilə (o vaxtlar daxili çəkişmələr üsyançının vətənini rus müdaxiləsindən az didmirdi) hesablaşmaq üçün ruslarla taktiki ittifaq yaratmağa cəhd edirdi. Hətta bir dəfə etnik avar və Şimali Qafqaz müsəlmanlarının güclü lideri imam Şamil ilə mübahisədən sonra ruslara təslim olmuşdu.

Ancaq ümumi düşmən - Şamillə mübarizə üçün rusların ona adam və silah verəcəyilə bağlı Hacı Muradın ümidləri boşa çıxdı. Ona güvənməyən rus zabitləri onu Tbilisidə - "çox mədəni, Sankt-Peterburqu yetərincə uğurla yamsılayan şəhər"dəki sarayda qızılı qəfəsdə saxlayırdılar, Tolstoy xatırlayırdı.

"Dağlı və mömin müsəlman kimi Hacı Murat ancaq şəhərin təmtəraqlı rahatlığından, onun mərmər dəhlizlərindən, ona birbaşa müraciət etmək cəsarəti əldə etmək üçün kifayət qədər kobudluq edən qadınlarından, gözləri qarşısında süzülüb içilən şərabından dəhşətə gələ bilərdi", - briyaniyalı yazıçı Nikolas Qriffin özünün "Qafqaz: Döyüşçülər dövrü" kitabında yazırdı.

Nəhayət, Hacı Murat qaçmağa can atıb və bu da ona kəlləsi bahasına başa gəlib. Əgər Tolstoy indiki diskussiyalarda çıxış edə bilsəydi, çox güman ki, öz əsərinin personajlarından birinin -amansız müharibənin mənasızlığından şikayətlənən cəfakeş və humanist qadın Mariya Dmitriyevanın diliylə söyləyərdi: "Siz canisiniz, vəssalam", - kitabın son səhifələrində rus əsgərləri Hacı Muradın başını gətirən zaman o belə deyir. "Cəsədi torpağa vermək lazımdır, onlar isə ələ salırlar".