Yeni yaranan Qeyri Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi və QHT sektorunun problemləri

Bakı/20.04.21/Turan: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının hüquq və öhdəlikləri, habelə əmlakı Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə keçir.

Bununla bağlı aprelin 19-da Prezident İlham Əliyev sərəncam imzalayıb.

Sənədə əsasən, yeni agentlik dövlət və cəmiyyət həyatında qeyri-hökumət təşkilatlarının rolunun artırılması, fəaliyyətinin yeni dövrün çağırışlarına uyğun təşkili, bu sahədə həyata keçirilən dövlət dəstəyinin təşkilati-hüquqi əsaslarının və mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə yaradılır.

Ayrı-ayrı ekspertlərin fikrincə, struktur dəyişiklikləri qurumda olan maliyyə çatışmamazlığı bağlıdır. Həmçinin bildirilir ki, 2014-cü ildə qrantların alınması ilə bağlı qanunvericiliyə dəyişikliklərdən və bir sıra insan haqları sahəsində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatlarına və onların rəhbərlərinə cinayət işləri açılandan sonra ölkədə vətəndaş cəmiyyətin vəziyyəti kəskin pisləşib.

Bəs Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasını agentliklə əvəz edilməsi bu sahədə olan problemləri həll edə biləcəkmi? Qanunvericilikdə və praktiki fəaliyyətdə müstəqil QHT-lər üçün yaşıl işıq yandırılacaqmı?

Hesablama Palatasının 2020-ci il üzrə parlamentə təqdim olunan hesabatında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının fəaliyyətində nöqsanlar olduğu qeyd olunur. Hesabatda bildirilir ki, qurumda qanunvericiliyin tələblərinin pozulması ilə bağlı 26 hal aşkarlanıb.

Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının ictimaiyyətlə əlaqələr bölməsinin müdiri Elməddin Behbud Facebook səhifəsində bildirib ki, Hesablama Palatasının 2017-2019-cu illər üzrə şurada aşkarladığı çatışmamazlıqlar nəticəsində 174 475 manat dövlət vəsaitinin büdcəyə bərpası haqqında qərar qəbul edilib. Bu vəsaitin 23.612 manatı QHT layihələrini, 19.440 manatı dövlət qulluğunda çalışan ekspertlərə ödənilən qonorarı, 118.623 manatı podratçı təşkilatları və 12.800 manatı Auditorlar Palatasının üzvü tərəfindən aparılan yoxlamaya görə ödənişi əhatə edir. QHT-lər və podratçı təşkilatlar demək olar ki, müvafiq vəsaiti büdcəyə qaytarıb.

Milli Məclisin İnsan hüquqları Komitəsinin sədri Zahid Oruc Turana bildirib ki, 2019-cu ildən prezident İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilən siyasət yeni hakimiyyət quruculuğu kimi xarakterizə edilir.

“Yəni, konkret sahələr üzrə aparılan tədbirlər bəzən islahat adını ala bilər, amma biz onun şahidiyik ki, hətta Vətən Müharibəsində qələbəmizdə önəmli rolu olan genişmiqyaslı tədbirlər idarəçilik sisteminin xarakterində, dövlət-vətəndaş münasibətlərinin ümumi mahiyyətində sistem xarakterli addımlar atılmaq niyyəti ortadadır.”

Deputatın sözlərinə görə, bütün komponentlər üzrə söyləmək mümkündür ki, istər media məkanına münasibət, istərsə də beynəlxalq əlaqələr sistemi köklü dəyişikliyə uğrayır.

“Bu, yalnız fərqli bir elitanın formaşdırmaq niyyəti ilə əlaqəli deyil. Cənab prezidentin sözləri ilə desək, biz Azərbaycanı beynəlxalq aləmə daha fərqli imicdə təqdim etməyə bacarmalıyıq.”

Zahid Oruc qeyd edib ki, bunun mühüm bir hissəsini qeyri-hökumət təşkilatları ilə münasibətlər təşkil edir.

“Düzdür, 2010-cu ilə qədərki bir dövrdə İlham Əliyevin liderliyi zamanında Qərblə münasibətlərin müxtəlif mərhələlərdən keçdiyini xroniki olaraq söyləməyə çalışırıq, deyirik ki, əvvəlcə bu bir partnyorluq əlaqəsinə dayandı. Sonrakı dövr rəngli inqilablar ixracı zamanı münasibətlər xeyli pisləşdi. O vaxt Azərbaycanın bölgədə keçirdiyi tədbirlərin tanımaması, bir sıra hallarda ona qarşı kontr mövqelərin qurulması, digər tərəfdən, regionda iki aparıcı güc mərkəzinə qarşı Qərbin planları və Azərbaycanın orada yer almasını istəmələri fonunda soyuq münasibətlər dövrü başlandı. O zaman media və QHT fəaliyyəti ilə bağlı qanunvericilik sistemində xeyli dəyişikliklər edildi.”

Komitə sədrinin sözlərinə görə, bir sıra hallarda yalnız agent rolunda çıxış edən təsir qüvvələrin və xarici dairələrin buradakı maraqlarının təmsilçiləri ilə yanaşı üçüncü sektorda uzun illərdir təcrübəsi olan, ictimai nəzarəti həyata keçirən təşkilatları da bundan ziyan çəkmiş oldu.

Deputat vurğulayıb ki, əgər 2020-ci ildə pandemiya və Vətən Müharibəsi olmasaydı, bəlkə də bir il əvvəl QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyin yaradılmasına oxşar qərarlar verilərdi.

“Bu addımla cəmiyyətə o mesaj verilir ki, hökümət vətəndaş birliklərinin aktivləşməsində, onların milli həyatın formalaşmasında, yəni qanunvericilik sistemindən tutmuş idarəçiliyə qədər hamısında yeni münasibətlərdə maraqlıdır, onların güclənməsini istəyir.”

Vətəndaş Hüquqları İnstitutunun rəhbəri Bəşir Süleymanlı AzadlıqRadiosuna bildirib ki, müəyyən dəyişikliklər gözlənilir.

“Çünki hökümətin son bir il dövr ərzində vətəndaş cəmiyyəti sahəsində qanunvericiliyin dəyişdirilməsi ilə bağlı dedikləri mesajlar var. Düzdür, hələ ki, ortada ciddi və səmərəli bir fəaliyyət yoxdur, amma ən azından görüşlərin və hansısa formada müzakirələrin olması onu göstərir ki, hökümət bu sahədə hansısa  işlərin görülməsinə maraqlıdır.”

Ekspert hesab edir ki, burada müəyyən faktorlar öz rolunu oynayır.

“Qanunvericiliyə edilən dəyişikliklərdən sonra vətəndaş cəmiyyəti sektorunun fəaliyyəti artıq 7 ildir iflic vəziyyətinə düşüb. Bu isə heç də normal görünmək istəyən hökümətə sərf etməz. Çünki beynəlxalq əməkdaşlıq var, Avropa Birliyi ilə müəyyən əməkdaşlıq davam edir və tərəfdaşlıq sazişinin imzalanması gözlənilir. Bunu nəzərə alaraq hökumət müəyyən addımları atmağa düşünür.”

Süleymanlının fikrincə, QHT-lərin və medianın fəaliyyətinə nəzarət edəcək qurumlar olmamalıdır.

“Çünki bu sahə müstəqil olduqda daha produktivdir. Nəzarət etməkdənsə, dövlət QHT-lərin qeydiyyatını sadələşdirsə, qanunvericilikdə qrantların alınması ilə bağlı yaradılan məhdudiyyətləri aradan qaldırsa daha yaxşı olardı. Düzdür, bununla bağlı da bəzən mesajlar verilir, amma hələ ki, real addım yoxdur,” o qeyd edib.-0-