2016-cı il sentyabrın 26-na təyin edilmiş ümumxalq səsverməsilə (referendumla) bağlı Müsavat Partiyası Mərkəzi Seçki Qərargahının

İLKİN RƏYİ

Müsavat Partiyasının Mərkəzi Seçki Qərargahı hesab edir ki, 26 sentyabr 2016-cı il tarixli ümumxalq səsverməsi (referendum) layihəsinin təşəbbüsçüləri təklif olunan əlavə və dəyişikliklərin mahiyyəti, zəruriliyi barədə xalqa heç bir izahat verilmədən, rəy verilməsi üçün Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasına layihə təqdim edilmədən, azad siyasi rəqabət şəraitinin, bərabərhüquqlu təbliğat və müşahidə imkanlarının təmin edilmədiyi, azad və ədalətli ümumxalq səsverməsinin (referendumun) keçirilməsi üçün beynəlxalq standartlara cavab verən qanunvericilik bazasının olmadığı şəraitdə keçirilib.

 Avropa Şurasının Venesiya Komissiyası Azərbaycan hakimiyyətinin referendum keçirməsi ilə bağlı təklif və referenduma çıxarılan məsələlər haqqında ilkin rəyini açıqlayıb.

İlkin rəydə Azərbaycan müxalifətinin referenduma çıxarılan əlavə və dəyişikliklərin mürtəce xarakter daşıması barədə mövqeyi, anti-demokratik dəyişikliklərə qarşı keçirdiyi etiraz aksiyaları xüsusi qeyd olunub.

«Təklif olunan dəyişikliklərin çoxu prezidentə misli görünməmiş səlahiyyət verməklə hakimiyyət balansını kəskin poza bilər», - Venesiya Komissiyasının rəyində bildirilir.

Azərbaycan hakimiyyətinin referenduma çıxarılan məsələlərin mahiyyətini həm Azərbaycandan xalqından, həm də qarşısında öhdəlik götürdüyü beynəlxalq təşkilatlardan gizli saxlayaraq, xəlvəti bir tədbir kimi həyata keçirmək niyyəti aydın görünür.

Referendum elan edildikdən sonra fundamental insan hüquq və azadlıqları məhdudlaşdırılıb, siyasi məhbusların sayı daha da artıb.

Referenduma çıxarılan məsələlər barədə seçicilərin məlumatsız olması, səsvermə nəticəsində hansısa müsbət dəyişikliklərə nail olmanın mümkünlüyünə, eləcə də seçkilərin nəticələrinin saxtalaşdırılmayacağına inamın olmaması nəticəsində referendum ictimai marağa səbəb olmayıb.

26 sentyabr 2016-cı il tarixli ümumxalq səsverməsi (referendum) son illərdə ölkəmizdə keçirilən (prezident, parlament, bələdiyyə, referendum) seçkilərdə olduğu kimi, BMT, Avropa Şurası, ATƏT və digər nüfuzlu qurumların müəyyən etdiyi beynəlxalq standartlara, bu qurumlar qarşısında götürülən öhdəliklərə cavab verməyib.

ATƏT, Avropa Birliyi, Avropa Şurası, AŞ PA-nın Venesiya Komissiyasının və digər nüfuzlu beynəlxalq qurumların seçkilərin azad və ədalətli keçirilməsinə nail olmaq məqsədilə Azərbaycan hökumətinə dəfələrlə etdiyi tövsiyələr nəzərə alınmayıb.

İlham Əliyev tərəfindən Konstitusiyaya əlavələrin parlamentdə “Konstitusiya qanunu” şəklində qəbul olunması tələbinə əməl etmədən, əlavələrin dəyişikliklərin içərisində Konstitusiya Məhkəməsinin rəyi əsasında referenduma çıxarması Konstitusiyaya ziddir və bu referendumun legitimliyini əvvəlcədən şübhə altına alıb.

Dövlət başçısı 18 iyul 2016-cı ildə “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Referendum Aktı layihəsinin Konstitusiya Məhkəməsinə göndərilməsi barədə sərəncam imzalayıb. Referendum Aktına görə, Konstitusiyanın 23 maddəsinə (9, 24, 25, 29, 32, 36, 47, 49, 53, 56, 57, 58, 59, 60, 68, 71, 85, 89, 100, 101, 105, 121, 126) əlavə və düzəlişlərin edilməsi, habelə yeni 6 maddənin (98, 103, 106, 108, 110, 146) əlavə edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Sərəncamın adı “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında” olsa da, rəsmi dərc olunan mətndən görünür ki, əslində layihədə Konstitusiyaya 6 yeni maddənin əlavə edilməsi nəzərdə tutulub.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Konstitusiyaya dəyişiklik və əlavələr edilməsi qaydalarını imperativ norma kimi aşağıdakı şəkildə müəyyən edir:

Maddə 153. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklərin təklif edilməsi qaydası. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişiklikləri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və ya Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təklif etdikdə, təklif olunan dəyişikliklərə dair əvvəlcədən Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəyi alınır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələrin qəbul edilməsi qaydası mövcud Konstitusiyanın 156-cı maddəsində qeyd olunub:

Maddə 156. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin qəbul edilməsi qaydası.

I. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 95 səs çoxluğu ilə Konstitusiya qanunları şəklində qəbul edilir.

II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində iki dəfə səsə qoyulur. İkinci səsvermə birincidən 6 ay sonra keçirilir.

III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları həm birinci, həm də ikinci səsvermədən sonra bu Konstitusiyada qanunlar üçün nəzərdə tutulmuş qaydada Azərbaycan Respublikası Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim olunur.

IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ikinci səsvermədən sonra imzalandıqda qüvvəyə minir.

V. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının ayrılmaz hissəsidir və Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının əsas mətninə zidd olmamalıdır. Qeyd olunan maddələrdən aydın olur ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına dəyişikliklər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 153-cü maddəsini rəhbər tutmaqla, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəyi alındıqdan sonra Referendum yolu ilə həll olunmalıdır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələrin qəbul edilməsi isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 156-cı maddəsini rəhbər tutmaqla Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi tərəfindən qəbul edilən Konstitusiya Qanunu şəklində olmalıdır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 6 aylıq fasilə ilə iki dəfə səsə qoyulmaqla qəbul edilir.

“Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun 5.2-ci maddəsinə əsasən həmin qanun referendum aktlarının hazırlanmasına da şamil edilir.

a) referendum aktı layihəsinin hazırlanması planlı şəkildə həyata keçirilməli (41.1-ci maddə);

b) bu barədə məlumat Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin qanun layihələrinin hazırlanmasının qarşılıqlı razılaşdırılmış illik planına daxil edilməlidir (42.1-ci maddə).

c) layihəyə ən azı ekspert rəyləri, müəlliflərinin siyahısı əlavə edilməlidir.

Referendum aktı layihələrinin hüquqi ekspertizası “Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun 49.1-ci maddəsinə əsasən məcburidir. Ancaq layihə Konstitusiya Məhkəməsinə göndərilərkən yuxarıda qeyd olunan məcburi prosedurların heç birinə əməl olunmayıb.

21 iyul 2016-cı il tarixdə Müsavat Partiyası Konstitusiya Məhkəməsinə rəy üçün göndərilən Referendum Aktı layihəsi ilə bağlı Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edib və Konstitusiya Məhkəməsini bu layihəyə müsbət rəy verməməyə çağırıb.

Müsavat Partiyasının müraciətində xüsusi olaraq qeyd edilir: “Bu dəyişikliklərin bir hissəsi Konstitusiyanın müvafiq maddələri ilə qadağan edilib. Konstitusiyanın 155-ci maddəsinə əsasən III fəslində nəzərdə tutulmuş insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqlarının ləğvi və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulduğundan daha artıq dərəcədə məhdudlaşdırılması haqqında təkliflər referenduma çıxarıla bilməz. Lakin 29, 32, 42 və 49-cu maddələrə edilən təkliflər insan hüquqları və azadlıqlarının məhdudlaşdırır. Konstitusiyada Prezidentin səlahiyyətləri onsuz da geniş idi, bunların daha da artırılması hakimiyyətin qolları arasında pozulmuş tarazlığı bir qədər də artıraraq suverenliyin xalqdan alınaraq prezidentin əlində cəmləşdirilməsi, nəticə etibarilə də qanunverici hakimiyyəti icra hakimiyyətinin alt qoluna çevrilməsi deməkdir.

Hakimiyyət bölgüsü prinsipinin bu dərəcədə prezidentin xeyrinə dəyişdirilməsi prezidentli Respublika idarə-üsuluna deyil, daha çox monarxik sistemə xasdır. 26 iyul 2016-cı ildə Konstitusiya Məhkəməsi referendum layihəsinə müsbət rəy verib. Elə həmin gün dövlət başçısı referendum üzrə səsvermənin 2016-cı il sentyabrın 26-na təyin edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb.

Müsavat Partiyası referendum əleyhinə kampaniya aparmaq üçün “Respublika” adlı təşəbbüs qrupu yaratmaq barədə qərar qəbul edib. “NİDA” və “D-18” Vətəndaş Hərəkatı təşkilatları “Respublika” təşəbbüs qrupuna aktiv dəstək verib və “Respublika” təşəbbüs qrupu üçün imza toplanma kampaniyasında iştirak edib. “ReAL” Hərəkatı təşviqat qrupu yaratmaq barədə qərar verib. Bəzi siyasi partiyalar və təşkilatlar da referendum layihəsinin qəbuledilməz olmasına dair bəyənatlar veriblər və xalqın bu layihəyə “yox” deməsinə çağırışlar ediblər.

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən ictimai və siyasi təşkilatların, bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinin, eyni zamanda beynəlxalq qurumların ölkəmizdə demokratik hüquq və azadlıqların təmin edilməsi üçün siyasi islahatların həyata keçirilməsi istiqamətindəki bütün səylərinə baxmayaraq, ölkədə demokratik və iqtisadi islahatlara başlanması imkanından istifadə edilməyib.

SEÇKİQABAĞI MÜHİT

2015-ci ildə keçirilən Parlament seçkilərindən sonra ölkədə təkpartiyalı siyasi sistem yaratmaq istiqamətində fəaliyyətini davam etdirən Azərbaycan hakimiyyəti indi də hakimiyyətin yalnız bir ailənin əlində cəmləşdirilməsi istiqamətində səylərini artırır.

Son parlament seçkilərinin nəticələrinin saxtalaşdırılması hesabına parlamentə buraxılmayan aparıcı müxalifət partiyalarının sərbəst fəaliyyətinə referendum ərəfəsində də maneçilik törədilib. Bilavasitə referendum kampaniyası ərəfəsində, referendum əleyhinə təbliğat aparmaq üçün təşviqat qrupu yaratmaq məqsədilə təşəbbüs qrupu yaradan və bu məqsədlə imza toplamaq üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasından imza vərəqələrini alaraq imzatoplama kampaniyasına başlamaq istəyən “ReAl” Hərəkatının rəhbərlərindən biri - Natiq Cəfərli saxlanılaraq barəsində həbs qətimkan tədbiri seçilib, haqqında məhkəmə qərarı verilib və ona qarşı uydurma ittihamlarla cinayət işi başlanılıb. Natiq Cəfərli yalnız beynəlxalq müdaxilə nəticəsində haqqında cinayət işi istintaqı davam etmək şərti ilə həbsdən azad edilib.

Ölkədə vətəndaşların sərbəst toplaşmaq hüququ təmin edilməyib. Müxalifət partiyalarının, ictimai təşkilatların yürüşlər, mitinqlər, piketlər keçirmək üçün yerli və mərkəzi icra hakimiyyəti strukturlarına müraciətləri ciddi əsas göstərilmədən və ya müvafiq icra hakimiyyəti strukturunun belə tədbirin keçirilməsini məqsədəuyğun saymadığını bildirməsi ilə, “Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında” qanuna zidd olaraq rədd edilib. Mitinqlərin keçirilməsi üçün Bakı şəhərində yalnız bir yer ayrılıb, yürüşlərin, piketlərin keçirilməsinə isə 2005-ci ildən sonra ümumiyyətlə icazə verilməyib. 

Medianın durumu:

Ölkədə fəaliyyət göstərən televiziya kanalları Azərbaycan hakimiyyətinin təbliğatı, müxalifətə qarşı isə əks-təbliğat fəaliyyəti ilə məşğuldur. Azərbaycan ictimaiyyətinin və Avropa Şurasının tələbləri ilə yaradılmış İctimai Televiziya ölkədə siyasi plüralizmi təmin etmək əvəzinə, faktiki olaraq, ölkədə mövcud olan digər televiziya kanalları kimi iqtidarın təbliğatı, müxalifətə qarşı təbliğat və kommersiya fəaliyyəti ilə məşğuldur.

Müstəqil mətbuat təzyiq və təqiblərlə üzləşib. Müxalifyönümlü “bastainfo.com” saytı fəaliyyətə başladığı ilk aylardan dəfələrlə haker hücumlarına məruz qalıb. Bu saytda yayılan informasiyalara görə sayt haqqında Azərbaycan parlamentində müzakirələr aparılaraq saytın cəzalandırılması tələbi ilə Mətbuat Şurasına rəsmi müraciət edilib. “Azadlıq” qəzeti hakimiyyəti tənqid edən mövqeyinə görə siyasi sifarişli məhkəmə hökmü ilə cərimələnib. “Azadlıq” radiosunun Bakı ofisi bağlanıb. “Meydan TV”nin rəhbərliyinə və əməkdaşlarına qarşı təzyiqlər davamlı xarakter alıb. “Meydan TV”nin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən jurnalistlərin ölkədən çıxmasına qadağa qoyulub. Tanınmış jurnalistlər – Seymur Həzi, blogger  Əbdül Əbilov və Fikrət Təhməzoğlu və başqaları hələ də həbsdədir.

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən siyasi və ictimai təşkilatların, eyni zamanda, beynəlxalq qurumların ardıcıl və uzunmüddətli səylərinə baxmayaraq, ölkədə siyasi məhbus problemi həll edilməyib.

Ölkədə siyasi məhbusların sayı artıb. Müsavat Partiyası başqanının müavini Fərəc Kərimov, AXCP sədrinin müavini Fuad Qəhrəmanlı, “Azadlıq” qəzetinin direktoru Faiq Əmirov, “ReAL” Hərəkatının lideri İlqar Məmmədov, “NİDA” Vətəndaş Hərəkatının üzvləri – İlkin Rüstəmzadə, Qiyas İbrahim, Bayram Məmmədov, Elgiz Qəhrəmanlı, keçmiş səhiyyə naziri Əli İnsanov, inanclı kəsimdən – Möhsüm Səmədov, Abgül Süleymanov, Nardaran hadisələrinə görə həbs olunduqdan sonra ağır işgəncələrə məruz qalan Taleh Bağırzadə və çox sayda siyasi motivlərlə həbs olunan şəxslər hazırda həbsdədir. Onların mühüm hissəsi beynəlxal “Amnesty İnternational” təşkilatı tərəfindən “vicdan məhbusu” elan olunub.

Referendum ərəfəsində törədilən qanun pozuntuları: Siyasi həbslər və təzyiqlər:

12 avqust 2016-cı il tarixində “ReAL” Hərakatının İcra katibi, tanınmış iqtisadçı Natiq Cəfərli həbs olunub və ona Cinayət Məcəlləsinin müxtəlif maddələri ilə ittiham elan edilərək Nəsimi rayon məhkəməsinin qərarı ilə barəsində 4 aylıq həbs-qətimkan tədbiri seçilib. Məhkəmədən sonra evində axtarış aparılaraq xanımına məxsus zinət əşyaları və yaşadığı mənzilin sənədləri götürülüb. 1 ay sonra barəsində seçilmiş həbs-qətiimkan tədbiri dəyəişçdirilib. Barəsində qaldırılmış qondarma cinayət işi davam edir.

AXCP üzvü Məsud Rzalı şərlənərək 30 sutkalıq həbs edilib.

“NİDA” Vətəndaş Hərəkatının üzvü Elgiz Qəhrəmanlı narkotik ittihamı ilə həbs edilib. Həbsinin ilk günlərində ağır işgəncələrə məruz qalıb.

“ReAL” Hərəkatının iki üzvü Toğrul İsmayılov və Elşən Qasımov 7 sutka həbs edilib.

“NİDA”nın üzvü Elgiz Qəhrəmanlının məhkəmə prosesi zamanı, Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin qarşısında “NİDA” rəhbərlərindən biri - Turqut Qəmbər BŞBPİ-nə aparılaraq orda 4 saat qanunsuz olaraq saxlanılıb. Eyni gündə jurnalistlər - Aytac Əlmədova və İlqar Vəliyev saxlanılıb.

“Azadlıq” qəzetinin yayım direktoru Faiq Əmirli Türkiyədə baş verən dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham olunan Fətullah Gülən şəbəkəsi ilə  əlaqədə ittiham edilərək həbs edilib.

İmza toplanması prosesi zamanı Müsavat Partiyası fəallarına təzyiqlər edilib. İmza toplanması kampaniyası dövründə Cəlilabad, Masallı, Neftçala, Salyan, Şirvan, Ağcabədi, Tərtər, Abşeron, Qazax və başqa rayonlarda, Gəncə şəhərində yerli hakimiyyət strukturları tərəfindən bu prosesə maneələr törədilib.

İmza toplayanlara, onların yaxınlarına təzyiq göstərilib. İmza vərəqələri oğurlanıb.

- yerli icra hakimiyyəti strukturları doldurulmuş imza vərəqələrini ələ keçirmək üçün müxtəlif üsullara əl atıb. Bu məqsədlə Müsavat Partiyasının yerli təşkilatlarının nümayəndələrinə təzyiq göstərilib, dilə tutma, hədə-qorxu gəlmə və digər üsullardan istifadə edilib. Polis və yol polisi tərəfindən imza vərəqələrinin olduğu ehtimal edilən avtomobillərdə axtarış aparılıb.

- Salyan rayonunda Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin əməkdaşları polislə birgə Müsavatın rayon təşkilatının sədri Nizami Abbaslıya qarşı təziq edərək imza vərəqələrini ondan götürməyə cəhd ediblər.

- Müsavat Partiyası Sumqayıt şəhər təşkilatının sədr müavini Sarvan Vəliyev imza toplayarkən sahə müvəkkilinin təzyiqinə məruz qalıb.

- “Respublika” təşəbbüs qrupu üçün Cəlilabad, Gəncə, Tərtər, Abşeron və Siyəzən rayonlarında imza toplanması zamanı imza vərəqələri oğurlanıb.

- Müsavat Partiyası Qazax rayon təşkilatının sədri İlqar Mustafayev imza topladığına görə yerli icra hakimiyyəti nümayəndələrinin və polisin basqısına məruz qalıb.

- Cəlilabad rayonunda müsavatçılar imza vərəqələrini oğurlayıb qaçan şəxsi saxlayıb, onu polisə təhvil versələr də, polis heç bir tədbir görməyib.

- Qobustan rayonunda “Respublika” təşəbbüs qrupuna imza toplayan Müsavat fəallarına təzyiq edilib, imza vərəqələri təxribatçılar tərəfindən cırılıb, bütövlükdə bu rayonda imza toplanmasına imkan verilməyib.

- Masallı rayonunda Cəmilə Eynullayeva imza topladığına görə prokurorluğa çağırılıb.

- Müsavat Partiyasının Məclis üzvü Rüfət Baxışbəyli imza topladığı üçün yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən həbslə hədələnib.

- Müsavat Partiyası Masallı rayon təşkilatının şura üzvü Tərlan Abbaszadə “Respublika” təşəbbüs qrupu üçün topladığı imzalara görə prokurorluğa çağrılıb və ona xəbərdarlıq edilib.

Müsavat Partiyasının başqanı Arif Hacılı Bakı şəhər Baş Polis İdarəsinə, başqan müavini Səxavət Soltanlı Qaradağ rayon Polis İdarəsinə çağırılaraq, partiyanın keçirdiyi etiraz mitinqi ilə bağlı qeyri-qanuni təzyiqə məruz qalıb.

Müsavat Partiyasının Sumqayıt şəhər təşkilatının üzvü Pərvin İsrafilin qaynatası Rizvan Qurbanov Mingəçevir şəhərində Pərvin İsrafilin facebook yazılarına və referendum kampaniyasında fəaliyyətinə görə yerli hakimiyyət tərəfindən hədələnib və 20 sutka həbs edilib.

SEÇKİ QANUNU

Seçki qanunvericiliyində demokratik islahatların aparılması ilə bağlı irəli sürülən təkliflər, o cümlədən Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının tövsiyələri əsasən yerinə yetirilməyib. Seçki komissiyalarının formalaşması, seçkilərin və səsvermənin təşkili, səslərin sayılması prinsipinin, şikayətlərə baxılması prosedurunun təkmilləşdirilməsi həyata keçirilməyib, seçki komissiyalarındakı vəzifələrin və müşahidənin təşkili ilə bağlı olan qüsurlar yerli siyasi və ictimai təşkilatların, o cümlədən beynəlxalq qurumların təkidlərinə baxmayaraq aradan qaldırılmayıb. Bunun nəticəsində MSK-a da daxil olmaqla, bütün seçki komissiyaları faktiki olaraq  həlledici səs çoxluğu ilə hakimiyyətin nəzarəti altında olaraq qalıb.

SEÇİCİ  SİYAHILARI

26 sentyabr 2016-cı il tarixli ümumxalq səsverməsində (referendumda) seçici siyahıları çoxlu sayda saxtakarlıqlara yol verilməklə tərtib edilib. Bakı şəhərində Qış Bulvarı adıyla sökülən və oradan köçürülən seçicilərin hansı seçki məntəqələrində səs verəcəklərini müəyyənləşdirmək mümkün olmayıb. Seçici siyahılarında yüzlərlə təkrar seçici adlarına rast gəlinir. Bir seçicinin adı həm rayonda qeydiyyatda olduğu ərazidəki seçki məntəqəsinin siyahısına, həm də Bakı şəhərində müvəqqəti yaşadığı ərazidəki seçki məntəqəsinin siyahısına daxil edilib. Rayondan köçmüş və Bakı şəhərində qeydiyyata düşən seçicilərin adları əvvəlki qeydiyyat yerlərində yenə də siyahıya daxil edilir. Hakimiyyət tərəfindən müxalif düşüncəli hesab edilən yüzlərlə seçicinin adları seçici siyalarına salınmayıb.

Hakimiyyətin seçkiləri saxtalaşdırmaq səylərini ölkədəki seçicilərin sayı ilə bağlı MSK ilə Dövlət Statistika Komitəsinin açıqladığı rəqəmlərdəki fərq də təsdiq edir. MSK-nın məlumatına görə, hazırda ölkədə 5,1 milyon seçici, AR Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə isə – 6,6 milyon seçici var. Seçicilərin sayı barəsində 1,5 milyonluq fərq haqqında heç bir dövlət qurumu rəsmi açıqlama vermir. Seçicilərin sayının 1,5 milyon az göstərilməsi referendum zamanı yetərsayın 25 faiz olması ilə bağlı yaranıb. Adi hesablamalardan məlumdur ki, 6,6 milyon seçicinin 25 faizi ilə 5,1 milyon seçicinin 25 faizi arasında böyük fərq var.

TƏŞVİQAT KAMPANİYASI

Seçki qanunvericiliyi çərçivəsində referendum əleyhinə kampaniya aparmaq məqsədilə müxalifət partiyalarından yalnız Müsavat Partiyası 41 rayonda ilkin təşəbbüs qrupları yaradıb. 02 avqust 2016-cı ildə bu təşəbbüs qruplarından seçilmiş nümayəndələrdən 223 nümayəndənin iştirakı ilə yekun toplantıda “Respublika” təşəbbüs qrupu təsis edilib və 04 avqust 2016-cı ildə müvafiq sənədlər MSK-ya təqdim edilib. İmza vərəqələri MSK-dan alınıb, 11 gün müddətində, “NİDA” Vətəndaş Hərəkatının və “D-18” təşkilatının da iştirakı ilə 41 mindən çox imzanı toplayaraq, MSK-ya təqdim edib. Ancaq MSK 3000-dən artıq imzaları “etibarsız” sayaraq müxalifət adına yeganə təşəbbüs qrupu olan “Respublika” təşəbbüs qrupunu qeydə almaqdan imtina edib. Müsavat Partiyası MSK-nın bu qərarından məhkəmə şikayəti verib. Mərkəzi hakimiyyətin nəzarətində olan məhkəmələr bu qanunsuz qərarı qüvvədə saxlayıb. Nəticə etibarilə referendumun təbliğat-təşviqat dövründə alternativ fikrin səsləndirilməsinə, xüsusilə də referendumun əleyhinə təbliğat aparılmasına imkan verilməyib.

Bərabərhüquqlu təbliğat imkanları prinsipi kobud surətdə pozulub. MSK-nın absurd bəhanələrlə Müsavat Partiyasının təşəbbüsü ilə yaradılan “Respublika” təşəbbüs qrupunu qeydə almaqdan imtina etməsi də təşviqat kampaniyasının olmamasına xidmət üçün həyata keçirilib. “Respublika” təşəbbüs qrupunun qeydə alınmasından imtinadan sonra o zaman qədər qeydə alınan “Yeni Azərbaycan”, “Vətəndaş Cəmiyyəti” və “Bələdiyyə” təşviqat qrupları da qanunla onlara verilməli olan pulsuz efir vaxtından imtina ediblər. Nəticədə Azərbaycan xalqı referendum keçirilən günədək referenduma çıxarılan məsələlər barəsində məlumatsız olub.

Müsavat Partiyası və Milli Şura referendumla bağlı etiraz mitinqləri təşkil edib. Mitinqlərdən əvvəl, mitinqlər zamanı və mitinqlərdən sonra yüzlərlə müxalifət fəalı həbs edilib. Mitinqlər barədə məlumat yayan jurnalistlər təzyiqə məruz qalıb.

Seçkiqabağı kampaniyanın 60 günədək azaldılması təşviqat kampaniyasının isə 21 günə endirilməsi  səsvermə hüququ olan seçicilərlə təmaslar, təbliğat və təşviqat işinin vaxt çərçivəsini ciddi şəkildə məhdudlaşmasına və seçki prosesinə marağın azalmasına səbəb olub.

Hakimiyyət referenduma çıxarılan məsələlər barədə ictimai diskussiyalar təşkil etməyib, əksinə belə diskussiyaların qarşışı TV kanallarında debatların təşkil edilməməsi, referendum mövzusunun müzakirəyə çıxarılmaması ilə alınıb.

Referendumla bağlı müxalifətin yaratdığı yeganə təşəbbüs qrupu olan “Respublika” qrupunun əsassız iddialarla qeydə alınmaması ilə bağlı MSK-nın qərarı referenduma çıxarılan məsələlərlə bağlı fərqli fikrin ictimailəşdirilməsi imkanlarının qarşısını alıb.

SEÇKİ GÜNÜ

MSK tərəfindən “Respublika” təşəbbüs qrupunun 250 nəfərdən artıq təşəbbüsçüsünün Respublika üzrə müşahidəçi istəyi ilə verdikləri ərizələri qeyri-qanuni olaraq qəbul etməməsi müşahidə imkanlarını məhdudlaşdırıb.

Seçki Məcəlləsinə uyğun olaraq Respublika ərazisində 125 seçki dairəsi, 5415 seçki məntəqəsi yaradılıb.

Referenduma çıxarılan məsələlərin əleyhinə olan təşkilatların  müstəqil olaraq seçki məntəqələrində seçkiləri müşahidə edən nümayəndələri seçki günü seçki məntəqələrində çoxsaylı qanun pozuntuları və saxtakarlıqlara yol verildiyini aşkar edib.

Qanun pozuntuları və saxtakarlıqlar barədə məlumatlar seçicilərdən və tərəfsiz müşahidəçilərdən də daxil olub, eyni zamanda, Azərbaycan mətbuatında belə faktlar barədə əsaslı məlumatlar, foto və videogörüntülər yayılıb.

Pozuntular bütün ölkədə kütləvi hal alıb və bir qayda olaraq referendumun keçirilməsində maraqlı olan qüvvələrin xeyrinə yönəlib.

Səsvermə zamanı ən müxtəlif qanun pozuntularına və saxtakarlıqlara yol verilib:

Seçicilərin aktivliyi haqqında məlumatlar ilk məlumat ötürülən andan şişirdilməyə başlanılıb. Nəticədə gün ərzində Respublika üzrə seçki məntəqələrinə gələn seçicilərin sayı seçici siyahılarında olan seçicilərin sayının 10-12 faizindən artığını təşkil etməyib.

Seçki məntəqələrinə girən seçicilərin seçki bülleteni aldıqdan sonra səsvermə kabinələrində qısa müddət qaldıqları müşahidə edilib ki, bu zamanın nəinki seçki bülletenində olan təkliflərin oxunmasına, hətta təkliflərin qarşısında qoyulan xanalarda hər hansı işarələrin qoyulmasına belə kifayət etmədiyi məlumdur.

Seçki bülletenlərinin sayılması, onların saxlanılması, seçicilərə verilməsi ilə bağlı qanunun tələbləri bir qayda olaraq yerinə yetirilməyib.

Seçki günü inzibati resurslardan kütləvi istifadə hallarına yol verilib, dövlət idarələri öz işçilərinin səsverməyə gətirilməsini təmin etməklə məşğul olublar. Hakimiyyət orqanları tərəfindən edilmiş təzyiqlər nəticəsində, hətta özəl biznes qurumları da öz işçilərini xüsusi nəzarətlə səsverməyə gətirməyə məcbur ediliblər.

Bütün seçki dairələrində “karusel” üsulundan istifadə edilməsi, yəni ayrı-ayrı qrupların eyni və müxtəlif seçki məntəqələrində təkrar-təkrar səsverməsi halları qeydə alınıb.

Hələ səsvermə başlanmamış seçki məntəqələrinə seçki qutularının içərisində bülletenlərlə məntəqəyə gətirilməsi halları müşahidə edilib.

Seçki komissiya üzvlərinin və kənar şəxslərin seçki qutularına topa halında (çox sayda) seçki bülleteni atdığı hallar qeydə alınıb.

Məntəqələrdə şəxsiyyət vəsiqəsi olmayan vətəndaşların, adları seçki siyahısında olmayanların və qeydiyyatı başqa ərazidə olanların və bir neçə şəxsiyyət vəsiqəsi ilə səsverməyə gələnlərin səs verməsinə imkan yaradılıb.

Seçki məntəqələrində karbonlaşdırılmış seçki protokolları doldurulmayıb.

Seçki protokollarının surəti müvafiq elan lövhələrindən asılmayıb.

Bir çox seçki məntəqələrində səslər ümumiyyətlə sayılmayıb.

Seçki protokollarına seçicilərin səslərinə heç bir aidiyyatı olmayan uydurma rəqəmlər daxil edilib.

Müsavat Partiyasının Mərkəzi Seçki Qərargahı seçki günü baş verən qanun pozuntuları və saxtakarlıqlarla bağlı tərəfsiz müşahidəçilərin, eləcə də ayrı-ayrı seçicilərin verdiyi məlumatları toplayaraq ictimailəşdirib. Belə məlumatlar toplanmaqda davam edir.

Beləliklə:

 - referendum ərəfəsində ölkədə seçkiqabağı demokratik şərait olmayıb;

- referenduma çıxarılan məsələlərin mahiyyəti və zəruriliyi barədə xalqa izahat verilməyib;

- referenduma çıxarılan Konstitusiyaya əlavələrin qəbul edilməsi qaydası Konstitusiya müddəalarının pozulması ilə həyata keçirilib;

- referendum ərəfəsində siyasi məhbusların sayı yüksək olub;

- müxalifətdə olan siyasi partiyaların və digər müxalifət təşkilatlarının normal fəaliyyətinə imkan verilməyib;

- ölkədə siyasi rəqabət şəraiti mövcud olmayıb;

-  vətəndaşların sərbəst toplaşmaq hüququ təmin edilməyib;

- demokratik seçkilərin keçirilməsini təmin edəcək müvafiq qanunvericilik bazası yaradılmayıb;

- Seçki Məcəlləsinin demokratikləşməsi istiqamətində AŞ PA-nın Venesiya Komissiyasının tövsiyələri nəzərə alınmayıb;

- bütün seçki komissiyalarında hakim partiya nümayəndələri faktiki olaraq həlledici səs çoxluğuna malik olub;

- müxalifətyönlü təbliğat qruplarının yaradılmasının qarşısı qeyri-qanuni yollarla alınıb, tərəflərə bərabərhüquqlu təbliğat imkanları yaradılmayıb;

- səsvermə günü saysız-hesabsız qanun pozuntularına və saxtakarlıqlara yol verilib.

Müsavat Partiyasının Mərkəzi Seçki Qərargahına daxil olan çoxsaylı məlumatlar, seçki məntəqələrində olan müşahidəçilərin, seçicilərin hesablamaları tam əminliklə deməyə əsas verir ki, referendumda iştirak edən seçicilərin sayı saxtakarlıqlar və qanun pozuntuları hesabına dəfələrlə şişirdilib. Əslində referendumda iştirak edən seçicilərin ümumi sayı seçici siyahılarında olan seçicilərin 10-12 faizdən yuxarı olmayıb.

HƏTİCƏ

1) 2016-cı il sentyabrın 26-da keçirilən ümumxalq səsverməsi (referendum) seçicilərin ümumi sayının 25 faizi iştirak etmədiyi üçün baş tutmayıb.

2) Referendum azad və ədalətli olmayıb.

3) Referendumun elan olunan nəticələri xalqın azad iradəsini əks etdirmir.

4) Seçicilərin mütləq əksəriyyətinin 2016-cı il sentyabrın 26-da keçirilən ümumxalq səsverməsində (referendumda) iştirak etməməsi xalqın hakimiyyətin klanların əlində cəmləşməsinə qarşı olduğunu, cümhuriyyət dəyərlərinə sadiqliyini bir daha təsdiqləyib.

Müsavat Partiyası  2016-cı il sentyabrın 26-da keçirilən ümumxalq səsverməsinin (referendumun) nəticələrinin ləğv edilməsini tələb edir.