AÇIRIQ � AÇMIRIQ

Sərhədləri açsalar, nə baş verər? - bu sual son günlər Azərbaycanda siyasi temperaturu müəyyən edir. Bu da, təsadüfi deyil, çünki çox şey həll edilir: Türkiyə dostluq edəcəyik, ya yox; türk estradasını dinləyəcəyik, ya yox; qaz hansı istiqamətdə gedəcək - şimal ya cənub; rəsmi ideologiyamız necə olacaq - "bir millət, iki dövlət" və ya Ağ evdə "köhnə qonşu iki təzə qonşudan daha yaxşıdır" kimi yeni şuar düşünəcəklər?
Azərbaycan xarici siyasətinin burulqan axını vətənpərvərlik və milli maraqlar şuarlari altinda istənilən versiya və variasiyaya yol verir. Lakin necə də olsa, hakimiyyət artıq bəzi əhəmiyyətli işarələr edilib. Belə ki, rəsmilər bildirilib ki, Türkiyə və Ermənistan arasında sərhədlərin açılması haqqında qərar türk xalqı deyil, hakim AKP tərəfindən verilib. Bu zaman Azərbaycanın rəsmi KIV-lərinin "birdən-birə" yadina türk müxalifəti düşdü və ondan fəal şəkildə sitatlar gətirməyə başladılar, halbuki, artıq uzun illərdir bunu etmirdilər.
Azərbaycan dövlət başçısı KIV-ə sızdırdığı məlumatla işarə edib ki, şimal marşrutunun xeyrinə "Nabukko"da iştirakdan imtina edə bilər. Həmçinin, sərhədlər açılarsa digər regional nəqliyyat layihələrinin bağlanması mümkünlüyünə işarə edib.
Indi bir çox ölkələrin müşahidəçiləri, diplomatları və kəşfiyyatçıları deyilənlərin aşkar və gizli məğzi üzərində baş sındırır, habelə hadra real informasiya harda isə şaiyə olduğunu anlamağa çalışırlar. Baş verənlərə məhəl qoymamaq və ya lazımınca qiymətləndirməmək çox böyük təhlükələr yaradır. Düşünürəm ki, dövlətin birinci şəxsinin xasiyyətni bilənlər başa düşürlər ki, ən qəti addımlar gözləmək olar, hətta onlar ölkənin uzunmüddətli maraqlarına zidd olsa da, çünki Ankara və Vaşinqtona bu qədər "hörmətsiz" münasibətin əvəzini çixmag lazimdir.
Görünür, Ankarada bu hədələri eşidirlər, baxmayaraq ki, Bakının belə kəskin mövqeyindən təəccüblərini gizlətmirlər. Ankarada rəsmi dairələr Azərbaycanla məsələnin razılaşdırılmış olduğunu və anlaşılmazlıq baş verdiyini deyir.
Digər bir versiyaya görə, bu, Bakı və Ankaranın iştirakı ilə yaxşı qurulmuş tamaşadır. Bu qalmaqal Vaşinqton və Avropa üçün nəzərdə tutulub ki, onlar sərhədləri açmaq və erməni soyqırımını tanımaq tələbi ilə Ankaraya təzyiqə son qoysunlar. Ikinci versiya istisna olunmasa da, o qədər də inandırıcı görünmür.
Necə olursa olsun, emosiyalar problemi təhlil etmək, lehinə və əleyhinə olan hər şeyi ölçüb-biçmək, müzakirə etmək istəyinin və cəhdlərinin üstündən xətt çəkir. Bu, azad və demokratik efirdən məhrum edilmiş Azərbaycan cəmiyyəti üçün adi haldır.
Beləliklə, məsələyə müxtəlif mövqelərdən və nəzər nöqtələrdən baxmağa çalışaq.
1) Sərhədlər açılarsa, nə baş verər:
Azərbaycan üçün mənfi odur ki, işğal edilmiş əraziləri azad etmədən (söhbət Qarabağ ətrafında 7 rayondan gedir) Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmağa nail olan ermənilərin psixoloji "qələbəsidir". Bundan sonra, Ermənistan iqtisadi vəziyyətini xeyli yaxşılaşdıra bilər. Elektrik enerjisinin nəqli, yeni elektrik stansiyasının tikintisi və yeni nəqliyyat yollarının açılması Ermənistana real maliyyə dividentləri gətirəcək. Müvafiq olaraq, ermənilər Qarabağ məsələsi üzrə mövqeyini yumşaltmağa tələsməyəcəklər.
Bu vəziyyətdə Azərbaycan üçün müsbət hal ondan ibarətdir ki, türk cəmiyyətinə inteqrasiya edən on minlərlə erməni, tədricən isə bütün erməni cəmiyyəti türklərə, eyni zamanda da azərbaycanlılara qarşı mənfi münasibətini xeyli dəyişəcək. Iqtisadi əlaqələr və mədəni mübadilə erməni cəmiyyətinə türklərlə birlikdə dinc yaşamağa hazırlıq aşılayacaq. Gündəlikdən "türk düşməndir" kimi güclü ideoloji maneənin çıxarılmasının müsbət təsiri olacaq. Ermənilərin Rusiya tərəfindən müdafiəsinə olan zərurət və bununla da ümumilikdə Rusiya protektoratının təsiri azalar. Gələcəkdə Rusiyanın regionda mövcudluğu zəifləməsi erməni tərəfini daha sərbəst və güzəştlərə hazır hala gətirib çıxarar.
2. Sərhədlər açılmasa nə baş verər?
Bakı Türkiyənin hakim partiyası və Ermənistan XIN-in planlarını pozmaqla, mənəvi qələbə çalar. Ermənilər başa düşərlər ki, Qarabağ azad edilmədən onlar yaxşı həyat əldə edə bilməyəcəklər. Türkiyə dərk edəcək ki, "bir millət, iki dövlət" tezisinin dəqiq mənası var və ilk öncə Bakının maraqlarının nəzərə alınmasını nəzərdə tutur. Heç bir şübhə yoxdur ki, Ankarada bütün bunları belə asan unutmayacaqlar və
bağışlamayacaqlar.
Güman etmək çətindir ki, Türkiyə üzərində əldə edilmiş diplomatik "qələbə" Qarabağ münaqişəsinin həllini yaxınlaşdıracaq və ya Ankaranı Ermənistana kəskin təzyiq göstərməyə sürükləyəcək. Çox güman ki, Türkiyə danışıqlardan bir az da uzaqlaşacaq və onların məntiqi nəticəsini gözləyəcək. Amma Bakı hərbi əməliyyatlara başlamağı qərar alarsa, Türkiyənin birmənalı dəstəyini gözləmək çətin olacaq.
Vəziyyətə geosiyasi nöqteyi-nəzərdən baxsaq, ABŞ və Avropa Ittifaqının Qarabağ münaqişəsinin
həlli üçün daha əlverişli şərait yaratmaq və vəziyyəti dəyişmək cəhdlərini aydin görünür. Bu mövzuda artıq bir neçə aydır ki, Vaşinqton, Ankara, Yerevan və Bakı arasında aparılan yüksək səviyyədə danışıqların şərtləri və təfsilatının haqda fikir söylamək çətindir, amma bir şey aydın olur ki, ən azı iki paytaxt bu danışıqlara hazır deyildilər.

Şahin Hacıyev