Aqrar sektorun yeni infrastrukturu: aqroparklar

Aqroparklar kənd təsərrüfatı məhsullarının intensiv istehsal olunmasına, daşınmasına, saxlanılmasına və eyni zamanda onun satışını təşkil edilməsində mühüm rol oynayır. Kənd təsərrüfatı məhsulları tez xarab olan məhsul olduqlarına görə, realizasiya prosesi sürətli olmalıdır. Lakin əksər hallarda  məhsullar fermerlərin vaxtında satması mümkün olmur və bunun nəticəsində məhsul yararsız vəziyyətə düşərək zərər gətirir. Bu fermerlərin həm maddi itkiyə səbəb olmasına, həm də bazarda məhsul qıtlığına da gətirib çıxarır. Nəticə olaraq daxili istehsal hesabına tələbat ödənilmir, idxal məhsullarına üstünlük verilir, idxal olan məhsullarında çoxu geni dəyişdirilmiş məhsullardır. Məhsulların yerli və xarici  bazarlara çıxarmaq, onların saxlanma və daşınması, hər zaman problem olaraq qalmaqdadır. Bu baxımdan aqroparklar müasir texnologiyaların tətbiq etməsi ilə istehsal, emal və logistika xidmətlərini mərkəzləşdirilmiş vahid ərazidə yaratmaqla yüksək keyfiyyətli məhsulların alınmasına səbəb olur.

Aqroparklar müxtəlif sahəvi strukturları özündə birləşdirir, buraya kənd təsərrüfatı maşınqayırması, kimya, tikinti, bitkiçilik, heyvandarlıq, yeyinti, nəqliyyat, ticarət və s. aiddir. Başqa sözlə, aqropark dedikdə qarşılıqlı əlaqədə olan kənd təsərrüfatı və sənaye müəssisələrinin birlikdə fəaliyyəti nəzərdə tutulur.

Beynəlxalq təcrübə

Aqrar sənaye komplekslərinin beynəlxalq təcrübə prizmasında baxdıqda bir necə modeli mövcuddur. Yaranma tarixinə görə ilk dəfə Avropa Birliyi ölkələrində formalaşan kooperativlər sürətlə inkişaf edərək bazarın 50 faizindən də çoxuna sahib olub, bu model birgə işləmə prinsipi ilə fəaliyyət göstərir. İkinci model isə müqaviləyə əsasən kənd təsərrüfatı istehsalı modelidir, bu modeli iqtisadçılar tərəfindən transmilli şirkətlərin modeli hesab olunur, iqtisadiyyatda mənfi və müsbət təsir edəcəyi haqqında fikir ayrılığı mövcuddur. Bu modelə əsasən istehsalçı və alıcı arasında gələcəkdə məhsulların istehsal həcmini və müddətini, eyni zamanda məkan və qiyməti ilə bağlı məlumatları əhatə edən müqavilə bağlayırlar. Bu model ilk dəfə Yaponiya və ABŞ-da şəkər çuğunduru və şaftalı məhsullarının istehsalında tətbiq olunub, zaman keçdikcə müxtəlif məhsullara da tətbiq olunmağa başladı. Müqaviləyə əsaslanan kənd təsərrüfatı modeli daha çox ABŞ-da mövcuddur, meyvə-tərəvəz və broyler istehsalının 80-90 %-dən ibarətdir. Həmçinin, Avropa daxilində də bu model geniş istifadə olunaraq bazarda yüksək paya sahibdir. Bu modelin çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, gələcəkdə baş verəcək risklərin əvvəlcədən təyin oluna bilməməsidir, bu risklər təbii fəlakət və hadisələri əhatə etdiyindən qarşısı alınmazdır.

Lisenziyalı anbar modeldə kəndlilər istehsal etdikləri məhsulları xüsusi rejimli anbarlarda saxlayaraq məhsullarının itkisiz saxlayır, eyni zamanda bu  məhsulların saxlanması mübadilində mədaxil qəbzləri əldə edirlər. Həmin lisenziyalı anbarların verdiyi mədaxil qəbzləri vasitəsi ilə fermerlər maliyyə təşkilatlarından kredit cəlb edə bilirlər. Lisenziyalı anbar mexanimzdən beynelxalq təcrübəyə əsasən pambıq, zeytun və zeytun yağı, günəbaxan yağı, fındıq və s. məhsullar üzrə ixtisaslaşdırılıb. Həmçinin, bu modelde fermerler bir sıra xidmətlərdən ödənişsiz yaranmaq imkanı əldə edir, nümunə olaraq məhsullarının anbarda saxlama müddəti ərzində labaratoriya xidmətini göstərmək olar. Məhsulların bazara sürətlə çıxışını təmin edilməsi üçün elektron informasiya xidmətidə fəaliyyət göstərir.

Azərbaycanda ilk aqropark

Azərbaycanda aqroparklar prezidentin “Aqrar sahədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi və institusional islahatların sürətləndirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” fərmanına əsasən yaradılmağa başlandı. Fərmanda deyilir ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi ilə birlikdə aqroparkların yaradılması barədə təkliflərini altı ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan prezidentinə təqdim etsin. Ölkədə ilk aqroparkın təməli də ötən il noyabrın 15-i Şəmkirdə qoyuldu.

“Şəmkir Aqropark” üçün 543 hektar ərazi ayrılıb. Aqroparkda müasir istixana kompleksi, şitillik, tinglik və intensiv bağçılıq təsərrüfatları, meyvə və tərəvəz emalı zavodları, tara istehsalı fabriki, logistika və aqroservis mərkəzi, soyuducu anbar, satış mərkəzləri, avtopark, elmi araşdırma və innovasiyalar mərkəzi, otel və müxtəlif infrastruktur müəssisələrinin inşa olunması nəzərdə tutulur.

“Şəmkir Aqropark”da yaradılacaq müəssisələrin maliyyələşdirilməsinin böyük hissəsi İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vasitəsilə dövlətin güzəştli kreditləri hesabına həyata keçiriləcək.

Həmçinin, Xızı rayonunda aqroparkın yaradılmasına başlanılıb. Bundan başqa, Yalamada aqroparkların təşkili üzrə işlər davam etdirilir.

İqtisadi və Sosial Mərkəzinin Prezidenti Yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi ilə "Biznesinin inkişafı və davamlı fəaliyyət üçün effektiv təcrübənin təşviq edilməsi (yayılması), innovativ texnologiyaların tətbiqi sahəsində fermerlərin maarifləndirilməsi və bilgilərinin artırılması" layihəsi çərçivəsində apardığı tədqiqatda deyilir ki, belə aqroparkların yaradılması məhsul bolluğunun yaranmasına səbəb olacaq, həmçinin xaricə məhsul ixracını artıracaq. Adətən qış aylarında paytaxt bazarlarında xaricdən gətirilən məhsullar çox baha qiymətə satılır. Bunun da çoxu geni dəyişdirilmiş məhsullardır. Ona görə, bu aqroparklarda yerləşən anbarlarda mövsüm vaxtı məhsullar toplanacaq və xüsusi şəraitdə saxlanılacaq. Qış aylarında yerli bazara çıxarılan məhsulların qiyməti xaricdən gətirilən məhsullara nisbətən ucuz olacaq. Digər tərəfdən, bu yeniliyin tətbiqi bölgələrdə yeni iş yerlərinin açılmasına, kənd camaatının məşğulluq səviyyəsinin artırılmasına təkan verəcək.

İqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov bildirib ki, aqroparklar aqrar və emaledici biznes və təhsil müəssisələrinin birgə klaster formasında fəaliyyətini nəzərdə tutur. “Aqroparklar üçün də ən əlverişli bölgələr Gəncə və Gəncəətrafı, Lənkəran, Xızı və Xaçmaz rayonları hesab edilir. Lakin ölkənin digər bölgələrində də aqroparkların yaradılması üçün əlverişli şərait var”.

Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyev bir müddət əvvəl ölkədə aqroparkların yaradılması haqqında fərman verib.