AZADLIQ-25: Səsin azadlığı və ya Nəcəf bəy ənənəsi

Tapdıq Fərhadoğlu

Azərbaycanın müstəilliyinin 23-cü ilində korrupsiyanın bütün maskalardan yüksəkdə durduğu zamanda Nəcəf Nəcəfov aşkarlığına, humanizminə ciddi ehtiyac var. Təbii ki, Nəcəf bəy şəxsiyyətin qanun və ictimai münasibətləri müəyyən edən reallıqlardan yüksəkdə dayanmasını qəti şəkildə və hirslə rədd edirdi. O “böyük, ulu, dahi, öndər” və s. kimi ifadələrdən daim qaçar, qəzetdə belə ifadələrin işlədilməsini qəbul etməzdi. Bir çox anlarda isə bununla bağlı mübahisələrdə qalib mövqeyi ilə fəxr edərdi.

Niyə, Nəcəf Nəcəfov?

Ona görə ki, o “Azadlıq” qəzetinin əməkdaşlarını tanışlıqla, qohumluqla və başqa anlayışlarla seçmirdi. Onun seçimində müxbirin ictimai fikrin önündə getməsi əsas amil idi. Məhz bu səbəbdən “Azadlıq” qəzetinin o zamankı müxbirlərinin demək olar ki, hər biri ictimai fikir üçün nümunə idi. Onların hər biri Sovet rejimi tərəfindən izlənilirdi, təzyiqlərə məruz qalırdı və sınmırdı. Nəhayətdə isə “Azadlığ”ın məqalələri cəmiyyətdə böyük rezonans yaradırdı. Bir sözlə, “Azadlıq” ictimai fikri irəli aparırdı və əksər hallarda siyasi fikrə də qalib gəlirdi. Məhz bu, “Azadlığ”a daim qənim kəsilib və ona qarşı fiziki təzyiqlər, məkrli hərəkətlər doğurub. Amma, rejimlər dəyişsə də “Azadlıq” dəyişməyib. Çünki bu qəzetdə Nəcəf bəy ruhu hakimdir.

O məni də ilk anda qəzetə müxbir götürmək həvəsində deyildi

Yazılarıma ciddi hökumət reaksiyaları da Nəcəf bəydə müsbət rəy yaratmırdı. Bir dəfə Sabirabaddan yazdığım reportaja görə qəzetin çapı iki gün dayandırıldı. Senzura da yazımla bağlı sanki at oynadırdı… Bax bu, məni Nəcəf bəyə yaxınlaşdırdı. O məni təbrik etdi və həmin günün “mənim günüm” olduğunu dedi.

“Azadlıq”ın çapı

Qəzet 20-ci əsrin 90-cı illərindən ölkədə azadlıq çarçısıdır. O zamankı “Azadlıq” nümunəsi bu günki siyasi təşkilatlar və hətta hakim siyasi rejimə nümunə kimi göz işığı da verə bilər. 250 min tirajla çap olunan, bir nüsxəsi belə geri qayıtmayan qəzetin əməkdaşları təbii ki, yüksək əmək haqqı alırdılar.

Burada qanunlar və reallıqlar var gücü ilə işləyirdi

Tapdiq Fərhadoğlu redaksiyanın həm də həmkarlar təşkilatının sədri idi. Nəcəf bəy ictimai və siyasi nüfuza malik olsa da həmkarlar qarşısında hesabatlı idi. İşçilərin əmək haqları və sosial problemlərin həlli həmkarlar təşkilatı tərəfindən qaldırılırdı və təbii ki, ciddi və mübahisəli müzakirələrsiz keçinmək mümkün də deyildi. Son anda razılaşdırılmayan məsələlər kollektivin sorğusuna çıxarılırdı. Məsələn, Nəcəf bəy özü üçün yüksək əmək haqqını qəbul etməzdi. Bu zaman hamının, o cümlədən redaktorun aylıq əmək haqqının artırılması, nə qədər olması (ilk və son hədd) ilə baqlı sorğu keçirilərdi. Sorğunun nəticələri əksər hallarda reallığı əks etdirirdi və kollektivin müzakirəsində qəbul edilərdi.

Kiminsə işə səhlənkar yanaşması, nizamnaməni pozması, səhlənkarlığa görə əmək haqqından tutulmalar və hətta işdən azad edilməsi həmkarların rəyi olmadan baş tuta bilməzdi. 

“Azadlığ”ın mühasibatı

Qəzetin mühasibatlığı bir qayda olaraq hər ay kollektiv qarşısında hesabatlı idi. Kollektiv gəlirlər və itkilər barədə müzakirələrdə iştirak edərdi. Hər bir əməkdaş maliyyə itkilərinin baş vermə səbəblərini bilərdi və öz fəaliyyətində bunun qarşısını almağa çalışardı. Çünki maliyyə itkisi onun əmək haqqının azalması demək idi. Kollektiv həm də izafi xərclərə qarşı idi. Redaktor kollektivin qərarına tam tabe idi.

Yaradıcılıq

Çapa hazır olan bütün məqalələrə redaktor imza atmalı idi. Amma redaktorun da şəxsi münasibətləri, fərdi dünyagörüşü, təbii ki, yazılara görə rəhbərə qabaqlayıcı təsirlər var idi. Bu hal mübahisələrsiz ötüşməzdi.

Kollektiv uzun müzakirələrdən sonra qərara gəldi ki, redaktorun yaradıcılığa mane olmasının qarşısını almaq üçün Redaksiya Şurası yaratsın. Redaksiya Şurası redaktorun birbaşa tabeliyində olmayan kollektivin seçdiyi 5 jurnalistdən ibarət idi. Redaktor məqaləni imzalamadığı halda yazar özünü haqlı sayırdısa Redaksiya Şurasına müraciət edirdi. Redaksiya Şurasının 3 üzvü məqaləni imzalasa idi, məqalə çap olunurdu. Eyni zamanda da redaktor Redaksiya Şurasının rəyinə tabe olmayaraq hər hansı məqaləni çap etsə idi, həmin məqalənin yanında Redaksiya Şurasının rəyi də dərc olunardı. “Azadlıq”da yaradıcılıq azadlığı belə qorunurdu.

Yadımdan çıxmaz… Bir mübahisəli məqalə var idi. Nəcəf bəy məqalədə yüksək ittiham tonu olduğuna görə çapa imzalamırdı. Lakin Redaksiya Şurası məqaləyə müsbət rəy verdi. Nəcəf bəy dedi ki, mən fərdi qaydada haqqında yazılan şəxsdən yüksək ittiham tonuna görə üzr istəyəcəm. Nə qədər çətin olsa da, o, üzr istədi...

Təkzib və üzr praktikası

Cəmiyyətdəki “kişi dediyindən dönməz” mifinin qəzetdə tətbiqi baş vermədi. Çoxları əleyhinə olsa da, “Azadlıq” kimliyindən asılı olmayaraq, yazı müəlliflərinə büt kimi deyil, insan kimi baxmağın lazımlığını qəbul etdi. Bütün insanlar kimi müəllif də səhv edə, təsir altına düşə, hisslərə qapıla və bu, məqalənin yazılış tərzinə, təqdimatına təsir edə bilər. Məhz bu hallarda qəzet təkzib verər və hətta üzr də istəyərdi. Amma belə hallar çox təsadüfən baş verərdi.      

“Azadlığ”ın  humanizmi

Qəzetin gəlirlərinin heç də hamısı əmək haqqı və fəaliyyətin genişləndirilməsinə yönəlməzdi. “Azadlıq” kollektivi onlarla qaçqın və məcburi köçkün ailəsinin sığınacağı idi. Qəzetin maliyyə vəsaiti hesabına çoxsaylı insanlar xarici ölkələrə Azərbaycanın mövqeyinin müdafiəsi ilə bağlı ezam edilirdi. Nəhayət, “Azadlığ”ın vəsaiti hesabına 20 Yanvar, Xocalı şəhidlərinin fotoları əks olunmuş minlərlə bukletlər çap etdirilib yayılırdı.     

“Azadlığ”a hücum edən özünü məhv edir

Çünki o öz azadlığına hücum edir. Kəskin tənqidi ictimai fikrin daşıyıcılarına el arasında “kişi” deyə müraciət edirlər. Elə “Azadlıq” qəzetinə də Əbülfəz Elçibəy, Heydər Əliyev və onlarla başqa liderlər, ictimai xadimlər “kişi” deyə müraciət edib. Heydər Əliyev də, Əbülfəz Elçibəy də Naxçıvanın çətin, siyasi riskli, daha doğrusu hər an ölüm gözləyən həyatını yaşayanda “kişi qəzetə”, -  “Azadlığ”a müraciət ediblər. “Azadlıq” hələ 1990-cı ildə Sovet rejiminin yaşadığı dövrdə Albaniyanın 30 ilə yaxın “Maştağa dəlixanasında” saxlanan ağıllı konsulunu tapıb ölkəsinə göndərib. Neçə-neçə insanın qorxudan heç yerin qəbul edə bilmədiyi çətin sözünü cəmiyyətə çatdırıb və buna görə çoxsaylı təzyiqlərə sinə gərib.

Gün gələcək, bugünkü “Azadlığ”ı basdırmaq istəyənlərin də bu “kişi qəzetə” ehtiyacı olacaq. Buna əmin olun, çünki bu redaksiyada Nəcəf bəy ruhu yaşayır… 

Ruh əslində abstraksiyadır. Nəcəf bəyin abstraksiyası isə darda qalıb  “Azadlıq” qışqıranların kişi səsidir.