Azərbaycanda internetdə ifadə azadlığı

Deməli 12.05.2017 tarixində Baş Prokurorluğun tələbi, NRYTN-nin iddiası və Səbail rayon məhkəməsinin qərarı ilə "Azadlıq" qəzetinin azadlıq.info, "Azadlıq Radiosu"nun azadlıq.org, azərbaycansaatı.com, Meydan.tv saytlarını və "Turan" telekanalı (Turan TV) və "Azərbaycan saatı" resurslarına ölkə ərazisindən giriş yasaqlandı (bundan sonra - bloklandı). Düzdü yenə məhkəmə sağ olsun ki, NRYTN-nin "dəhşətli savadlı hüquqşünaslar" tərəfindən hazırlanmış iddia ərizəsinin 2-ci hissəsini təmin etmədi və NRYTN-ə Youtube, Google, Facebook kimi iri resursları bloklamaq səlahiyyəti vermədi (Detallı bu linkdə göstərilib: https://www.facebook.com/rafig84/posts/1331326050293121:0).

Məhkəmənin bu qərarından sonra hamı elə düşündü ki, bu sondur və bloklanmış saytlar bunlardır. Lakin bu belə deyil, son 1 ay ərzində müəyyənləşdirmişəm ki, Azərbaycanda minimum 13 sayt bloklanıb. Bunlar aşağıdakılardır:

https://www.makroblog.az/

http://www.abzas.net/

http://criminal.az/

https://www.azadliq.info

https://www.azadliq.org/

http://azerbaycansaati.com/

https://www.meydan.tv

https://www.meydantv.org/

http://turaninfo.az/

http://islamazeri.az/

http://avropaninsesi.com/

http://www.islaminsesi.az/

http://www.islaminsesi.org/

QEYD 1. Azərbaycanda bloklanan bu saytların niyəsə hamısı ictimai-siyasi xarakterlidir. NRYTN bugünədək hələ nə bir porno saytı, nə bir terrorçuluğu təbliğ edən saytı bloklayıb. Yəni istənilən şəxs bu gün Azərbaycanda xvideos.com saytına girib pornoya baxa bilər, Youtube-yə girib terrora çağırışlara baxa bilər, onlayn kazinolarda iştirak edə bilər amma hansısa ictimai-siyasi saytlara girə bilməz. Bu onu göstərir ki, saytların bloklanmasına aid heç bir normal proqram, normativ sənəd, direktiv yoxdur - sadəcə şəxsi mülahizə əsasında istənilən sayt gizlincə bloklanır. Bu işlər belə olmaz cənablar, vahid konsepsiya olmalıdır bu işlərdə.

QEYD 2. NRYTN texniki cəhətdən də çox qeyri-peşəkar məhdudlaşdırma siyasəti aparır. Bütün dünyada hansısa sayt bloklananda əvvəlcə məhkəmə qərarı olur, səbəblər göstərilir sonra sayt bloklanır və sayt redirekt olunaraq saytın bloklanma səbəblərinin göstərildiyi səhifəyə yönləndirilir. Sayta daxil olan şəxs görür ki, bu sayt nə vaxt və nəyə görə bloklanıb, bu saytdan istifadə hansı təhlükələr yarada və hansı məsuliyyətə səbəb ola bilər. Azərbaycanda isə sadəcə sayta daxil olmaq olmur, sanki texniki problem var. NRYTN bu cür qanunsuz və qeyri-peşəkar bloklanma siyasəti çox məhkəmə hakimiyyətini hörmətdən salır, sui-istifadə hallarına şərait yaradır, internetdə ifadə azadlığı üçün çox təhlükəli presedent yaradır.

QEYD 3. Dünya təcrübəsində saytlar 2 cür bloklanır: İP üzrə və ya domen üzrə. Araşdırmalar göstərir ki, NRYTN tərəfindən saytlar yalnız domen səviyyəsində bloklanıb, saytların İP ünvanları bloklanmayıb. Məsələn Azadlıq qəzetinin azadliq.info saytına domen əvəzinə 185.152.212.149 İP ünvanını yazmaqla, criminal.az saytına domen yerinə 46.101.140.94 İP ünvanı yazmaqla rahat daxil olmaq olur və sair. Amma NRYTN bunu könüllü etməyib çox güman, çünki saytların İP ünvanı üzrə bloklanması elə NRYTN-nin özünə və digər resurslara qarşı istifadə edilə bilər, həmçinin böyük problemlər yarada bilər. Bir kiçik nümunə: Meydan.tv saytında direkt İP DDOS hücumlardan qorunmaq üçün quraşdırılmış Cloudflare.İnc-a aid İP diapazonun arxasında gizlədilib. Əgər NRYTN Cloudflare-yə aid bütün bu İP diapazonu bloklasa Azərbaycanda Cloudflare-nin xidmətindən istifadə edən yüzlərə sayt da bloklanacaq. Buna görə də NRYTN-nin proqramçıları da daxil olmaqla istənilən proqramçı bilir ki, İP ünvana görə bloklanma aparmaq sərf etməz, çoxlu texniki boşluqlar yaranar.

QEYD 4. Azad internet ümumi ifadə azadlığının tərkib hissəsidir. İfadə azadlığı - şəffaflığın, şəffaflıq isə respublikanın əsasıdır. İnformasiya əsrində internetə çıxış məsələsində bu cür məhdudlaşdırma siyasətinin aparılması onsuz da mənasız addımdır, informasiyanı qadağalarla idarə etmək mümkün olan iş deyil.