AZƏRBAYCANIN ƏN ZƏNGİN QADINLARI

Artıq bir neçə ildir ki, Bakıda nəzərə çarpmayan bir mənzil ölkənin maliyyə mərkəzinə çevrilir. Bu, Səməd Vurğun küçəsi, 7, mənzil 3-dür.
Bu məkanın sakinləri (daha dəqiq desək, sahibləri) ölkənin maliyyə sisteminə nəzarət etdiklərini düşünə bilər, çünki digər sahələrlə yanaşı, bank sistemi aktivlərinin dörddə biri (Beynəlxalq bank nəzərə alınmadan) və sığorta bazarında, demək olar ki, eyni pay onlara məxsusdur.Bəs bu oliqarxlar kimdir? Bunu müəyyən etmək çətin deyil. Belə ki, Mərkəzi Seçki Komissiyasının www.msk.gov.az saytında bildirilir ki, S.Vurğun küçəsi 7, mənzil 3 ünvanında Mehriban Əliyeva və onun iki qızı - Leyla və Arzu qeydiyyatdadır.

ƏLİYEVLƏRİN BANKLARI

Əliyevlər ailəsinin qadın üzvlərinin artmaqda olan investisiya imkanları hakimiyyətin Bakını regional maliyyə mərkəzinə çevirmək təşəbbüsünə ciddi dayaqdır. İdeya özü, əlbəttə ki, gələcəksizdir, belə ki, Moskvadan, Almatıdan və hətta Kiyevdən fərqli olaraq, şəhərin nə inkişaf etmiş maliyyə infrastrukturu, nə də xüsusi investisiya rejimi var. Ölkə iqtisadiyyatının miqyası da sərmayədarlara bir o qədər maraqlı deyil. Əvəzində birinci xanım və onun iki qızının biznes sahəsində fəallığı təkcə hansısa şübhəli reytinqlərdə deyil, dünyanın ən zəngin qadınları siyahılarında da onların aparıcı yerlərini təmin etmək iqtidarındadır.

Əliyevlərin mənzilində Pasha Bank-ın səhmlərinin 30%-ə sahib olan ADOR şirkəti birbaşa hüquqi qeydiyyatdadır. Yeri gəlmişkən, bankın M.Əliyevanın qızlıq soyadı ilə həmahəng olması da təsadüfi deyil. Bankın rəsmi saytında digər səhmdarların siyahısı göstərilib: Pasha Holding - səhmlərin 60%-i, Mehriban Əliyevanın atası - Arif Əliyev isə səhmlərin 10%-nə malikdir. Nəticə göz qabağında: cəmi üç il əvvəl yaranan Pasha Bank artıq ölkənin ən iri bankların siyahısında altıncı, kapitallaşma səviyyəsinə görə isə ikinci yerə yüksəlib!

Elə həmin ADOR şirkəti iki il əvvəl Expressbank-ın (keçmiş Azernaqliyyatbank) əsas səhmdarına çevrilib (kapitalın 42%-i). Bu gün həmin bank artıq nizamnamə kapitalının ölçüsünə görə ölkənin ən iri bankları onluğuna daxildir.

2004-cü ilin dekabrında ictimaiyyətin yaxşı tanımadığı üç fiziki şəxs tərəfindən təsis edilmiş Xalq Bank bank lisenziyası alıb. Tezliklə onların əvəzinə səhmdarlar siyahısında iki şirkətin - bərabər paylara malik `Evro Standart` və `Ideal Biznes Ko.`nun adı yer aldı. Bu şirkətlərin, habelə AzExCo şirkətinin sahibi rəsmi olaraq memar Rasim Babakişiyevdir. Bank dairələrində isə bankın real sahibi dövlət başçısının ailəsinin qadın üzvləri hesab olunur. Belə ki, Fitch reytinq agentliyi Xalq Bank-ın əsas benefisiarı (mənfəət götürəni) kimi Leyla Əliyevanın adını çəkir. Və həqiqətən də, Babakişiyevin şirkətlərinin görkəmsiz və kiçik ölçülü ofisini (Vəli Məmmədov küçəsi, 24) ölkənin dördüncü ən iri bankının sahibi ilə əlaqələndirmək çətindir.

`Evro Standart` həmçinin Pasha Bankla bərabər 2007-ci ilin sonlarında bank lisenziyası almış `Bank Avrasiya` ASC-nin əsas səhmdarlarından biridir (37,5%). Bank Avrasiya bank dairələrində prezidentin Rusiyalı "qudası" Araz Ağalarovun qurumu kimi qəbul edilir.

Azal Bank-ın çoxsaylı pozuntularla keçirilmiş və 2008-ci ilin əvvəllərində başa çatmış özəlləşdirilməsi haqqında KİV artıq yazıb. Bu gün bankın adını dəyişərək Bank Silk Way adlanmış bankın əsas səhmdarlarından biri prezidentin kiçik qızı Arzu Əliyevadır, o, həlledici səhmlər zərfinə malikdir - təxminən 36%.

2008-ci ildə daha iri dövlət bankı - Kapital Bank-ın özəlləşdirilməsi başa çatdı. Bu proses də ciddi pozuntularla, onlarla iri investorun və əmək kollektivinin 2 mindən çox nümayəndəsinin iştirakı ilə çox qarışıq sxem üzrə həyata keçirilib. Nəticədə bankın, demək olar ki, tək sahibi (99%-dən çox) Pasha Holding oldu.

Turan agentliyinin Vergilər Nazirliyindən ADOR, Pasha Holding və maraqları "ailə" tərəfindən qorunan digər şirkətlərin təsisçilərinin adlarını öyrənmək cəhdləri uğursuz oldu. Baxmayaraq ki, Vergilər Məcəlləsinə görə sorğu əsasında bu informasiyanı vermək sadəcə nazirliyin öhdəliyidir.

Bununla belə, aydındır ki, Səməd Vurğun küçəsindəki mənzil ölkənin aparıcı maliyyə qurumlarını idarə edir: Kapital Bank - aktivləri 682 mln. manat, Xalq Bank - 480 mln. manat, Pasha Bank - 340 mln. manat, Expressbank - 76 mln. manat, Bank Avrasiya - 55 mln manat və Bank Silk Way - 48 mln. manat.

Bundan başqa, onların nəzarətində olan üç sığorta şirkəti: Xalq Sigorta, Pasha Sigorta və Azal Sigorta yerli bazarın aparıcı sığortaçıları onluğuna daxildir, ilk ikisi isə həm də ən çox kapitallaşmış şirkətdir (müvafiq olaraq 21 mln. və 20 mln. manat).

Turan informasiya agentliyində olan məlumata görə, Səməd Vurğun küçəsi, 7 ünvanı ilə əlaqəsi olan maliyyə təşkilatlarının səhmdar kapitalı ümumilikdə 440 mln. manatdan çoxdur ($550 mln.). Həm də bu məbləğ daim artır.

ƏLİYEVLƏR BİZNESİNİN ƏSASLARI LEQALDIR?

Yeri gəlmişkən, nə İlham Əliyev, nə onun həyat yoldaşı - Milli Məclisin üzvü - heç vaxt seçki komissiyaları üçün bəyannamələrdə gəlirləri və kapitalları barədə məlumat verməyiblər. Seçki Məcəlləsinə əsasən, prezidentliyə namizədlər və parlament üzvləri onlara məxsus yalnız bəzi daşınar və daşınmaz əmlakı bəyan etməlidirlər. Amma gəlirlər və bu daşınar və daşınmaz əmlakın məxsus olduğu şirkətlərdə pay iştirakı barədə məlumat sorulmur!

Əliyevlərə yalnız yerli maliyyə bazarında məxsus olanlar əminliklə onların xaricdə də daşınmaz əmlak almaq üçün kifayət qədər imkanlı olduğunu deməyə imkan verir. Və bu, təkcə yazda Washington Post-un yazdığı kimi, Dubayda Əliyevin övladlarının adına qeydiyyatda olan 75 mln. dollara yaxın dəyərində daşınmaz əmlak deyil. Digər bir (sadəlövh olsa belə) suala cavab vermək daha çətin olacaq - bu qədər sərvət onlarda haradandır?

Bu ilin mart ayında Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri Əli Həsənov bildirib ki, İlham Əliyev hələ siyasətə gəlməzdən əvvəl Moskvada və İstanbulda bizneslə məşğul olub. Onun sözlərinə görə, bu biznes onun yaxın qohumları tərəfindən idarə olunur və prezidentin ailəsinə gəlir gətirir.

Bu arada, cəmiyyətdə tamamilə başqa fikir mövcuddur. Bəzi müxalif siyasi partiyalar açıq-aşkar, bir çox sıravi vətəndaşlar isə öz aralarında Əliyevləri müxtəlif dövlət idarələri - Vergilər Nazirliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi, Əmlak Nazirliyi, DİN, Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyi və s. tərəfindən rüşvət və vergi şəklində alınmış milyonların yığıldığı korrupsiya daxılı yaratmaqda ittiham edirlər. Bundan başqa, hesab olunur ki, Əliyevlər qanunsuz neft biznesindən də gəlir götürür və milli iqtisadiyyatın bir sıra sahələrini inhisara alıblar.

Hüquqşünas Erkin Qədirlinin sözlərinə görə, dövlət başçısının yaxın qohumları tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyəti həyata keçirilməsinə qadağa yoxdur. O da doğrudur ki, bu və ya digər fəaliyyətlərin dövlət başçısının maraqları ilə üst-üstə düşməsi hallarını sübut etmək və onların qarşısını almaq çox çətindir. Buna görə, qanunvericilikdən fərqli olaraq, siyasi mədəniyyət dövlət başçısının üzərinə gəlirləri və əmlakı barədə müfəssəl bəyannamə vermək öhdəliyi qoyur.

"Məmurun vəzifə mövqeyindən öz maraqları üçün istifadə etməsinin qarşısını hüquq-mühafizə orqanları deyil, siyasi iradə alır. Bu, sadəcə mərhəmətdən irəli gəlmir, ictimai nəzarət, parlament və müstəqil məhkəmə nəzarətinin mövcudluğu ilə diktə olunur. Müxalifətin parlamentə buraxılmadığı Azərbaycanda belə mexanizmlər, təəssüf ki, yoxdur", deyir Qədirli.

"İqtisadi Araşdırmalara Yardım" İctimai Birliyinin sədri Azər Mehdiyev hesab edir ki, məmur korrupsionerliyi probleminin həllində beynəlxalq təşkilatlar müsbət rol oynaya bilərdi. "Qazaxstanda ölkənin ali rəhbərliyi istisna olmaqla, məmurlar real olaraq bizneslə məşğul ola bilmirlər. Dünya Bankının təsiri nəticəsində mümkün olmuş bu qadağa bu gün öz bəhrəsini verir", deyə iqtisadçı qeyd edir.

"Azərbaycanda məhkəmələr korrupsiyanın qarşısını ala bilərdi, amma, təəssüf ki, onların müstəqilliyi barədə danışmağa dəyməz. Əks halda vətəndaş fəallığı ciddi şəkildə artardı, hakimiyyət isə bunda maraqlı deyil", Mehdiyev belə hesab edir.

Bunda cəmiyyətin də təqsiri var: "Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının ciddi nöqsanlarından biri kadrların peşəkarlıq səviyyəsinin aşağı olmasıdır. Əhəmiyyətli ifşaedici faktlar əvəzinə biz bəzən dırnaqarası ekspertlərin və siyasətçilərin dilindən əsassız rüşvətxorluq və korrupsiya ittihamları eşidirik.

Bu şəraitdə yalnız tək-tük kütləvi informasiya vasitələri hakimiyyətdən sui-istifadəyə qarşı mübarizə aləti olaraq qalır, amma bu, heç də həmişə səmərəli olmur. Son illər yerli mətbuatda qanunsuz özəlləşdirmə, məmurların öz biznesləri üçün xüsusi şərait yaratması və digər hakimiyyətdən sui-istifadə faktlarını ifşa edən onlarla xəbərlər və tədqiqat materialları dərc edilib.

Düzdür, dövlət korrupsiyası problemini təkcə ictimai qınaqla həll etmək mümkün deyil. Özü də, bəzən kimin kim olduğu belə bəlli olmur. Bir çox məmurlar rəqabətsiz bizneslərini ofşor və ya saxta şirkətlər vasitəsilə həyata keçirir.

S.Vurğun küçəsi 7, mənzil 3-də isə, yeri gəlmişkən, heç kim yaşamır.

Xanbəyli Anar