Dünyanı dəyişən Bəyannamə

Fəxrəddin Mehdi, Hüquqşunas

4 iyul 1776-cı il

2 iyul 1776-ci il ikinci Continental Konqres Britaniyadan ayrıldığını, və  Müstəqilliyini bəyan etdi. 4 iyul 1776-cı ildə əsasən böyük mütəfəkkir siyasətçi Tomas Cefferson tərəfindən hazırlanmış İstiqlal Bəyyanəməsini qəbul etdi. Bu tarix hər il  ABŞ -da istiqlaliyat günü kimi qeyd olunur.

Istiqlaliyyət Bəyannməsi dünyanın  ictimai-siyasi fikir tarixində, dövlət, hüquq nəzəriyyəsində böyük hadisədir.

Birincisi, İstiqlaliyyət Bəyannaməsi dövlət həyatının əsası kimi xalqın suverenliyini elan etdi. Dövlət insanlar arasında bağlanmış müqavilə əsasında yaradılmalıdır ; O, vətəndaşların şəxsi işlərinə müdaxilə etməməlidir;  Dövlətin vəzifəsi vətəndaşların mülkiyyət hüquqlarını təmin etməkdir;  xalq öz öhdəliklərini yerinə yetirməyən və insan hüquqlarını pozan hökümətə qarşı üsyan etmək hüquqna malikdir; insan yalnız andlılar məhkəməsinin hökmü ilə məhkum edilə bilər; hökümət axtarış üçün order olmadan evlərə daxil ola bilməz; vergilər adamların və onların parlamnetdəki nümayəndələrinin razılığı olmadan qoyula bilməz.

İkincisi, İstiqlaliyyət Bəyannaməsi dövlətin başlıca vəzifəsni insan hüquqlarını müdafiə etməklə görürdü.

“ Yaradan öz bəndələrinə  müəyyən toxunulmaz hüquqlar bəxş edibdir, onların sırasına yaşamaq, azadlıq, xoşbəxtliyə canatma hüququ da daxildir.

Bəyannamədə insanın azadlıq hüququnun aliliyi israrlanırdı. Böyük İngilis mütəfəkkiri  C.Lokk insanın müqəddəs, ayrılmaz,  təbii hüquqlarına “ Həyat, azadlıq və mülkiyyət “  hüquqlarına aid edirdi. İstiqlaliyyət Bəyannaməsi isə təbii hüquqlar baxımından   azadlığın aliliyini  belə ifadə edirdi: “ Həyat, azadlıq və xoşbəxtliyə canatma.”    Hökümət bu məqsədlərin yerinə yetirilməsi üçün insan azadlıqlarını qoruyur. İstilaliyyət Bəyyanməsi insan  azadlığlarına  ali dəyər verirdi. 

İstiqlaiyyət Bəyannaməsi ABŞ Konstitutsiyasının yaranması və inkişafının da  fundamental əsasını təşkil etdi. C.Lokk və Ş.Monteckyo tərəfindən hazırlanan hakimiyyətin bölgüsü prinsipi, ( Qanunverici , icraedici, məhkəmə hakimiyyəti)  dünyada ilk dəfə olaraq  ABŞ 1787-ci il Konstitutsiyasında təsbit edildi.

İstiqlaliyyət  Bəyannamənin prinspləri ABŞ Konstitutsiyasına edilın əlavələrdə “ Hüquqlar haqqında Bill (1789-1791-ci illər) öz əksini tapdı :  Söz azadlığı, yığıncaq azadlığı, etiqad azadlığı, insanların silaha malik olmaq hüququ, Məhkəmə müdafiəsi hüququ, şəxsiyyətin, mənzilin, şəxsi yazışmalarının müdafiəsi hüquqları. 

Bütün bunlar dünyanın ictimai-siyasi fikir tarixində,  demokratik konstitutsiyon sistemin yaradılmasında, inkifaşında inqilabi dəyişikliyə  gətirib çıxardı və  dünyanı dəyişdirdi.

İstiqlaliyət Bəyannaməsi müasir demokratik sistemlərin əsasını təşkil edir və illər keçdikcə o, daha əzəmətli görünür.