İNSAN OLMAQ HƏQİQƏT

DİN VƏ MÜQƏDDƏS KİTABLAR - İNSAN OLMAQ KONSTRUKSİYASI

Həqq-Təala bəşərə dinlər göndərdi və bu dinlərin mərkəzində insan durdu. Yəni, Allah-Təala dinlər vasitəsilə bütün bəşərə necə insan olmağı öyrədirdi. Bütün dinlərdə, istər yəhudilik, istər xristianlıq, istərsə də islam olsun, fərq etməz, insani olan keyfiyyətlər önə çəkildi. İnsan olmağın yolları nədən keçirdisə Uca Allah da həmin yolları insana öyrədirdi. Amma insan olmaq xəritəsində Allahı unutmamaq fəlsəfəsi lap önə keçirdi. Həqq-Təala bu müqəddəs kitabları ilə insan olmağın konsturksiyasını bəşərə açdı.

ALLAHI YADDAN ÇIXARMAMAQ FƏLSƏFƏSİ

Bəşəri davranışın nüvəsində Allahın unudulmamasının cövhərə dönməsi əsassız deyildi. Belə ki, insan onu yaradan Allahıni unudanda insani olmayanlara əl qoyur. Allahın istəmədiklərini həyata keçirir və beləliklə, özünü günah etməkdən sığortalamır. Allahı unutmayan insan isə bu və ya digər əməlində onun Allaha xoş gedib-getməməsini öz iman tərəzisində çəkir. Bu sadə düstura əsasən etdiyinin haqq olmadığını bilən, amma buna baxmayaraq ondan geri çəkilməyən insan həyasız insandır. Allah unudulanda, yaddan çıxanda şər hərəkətə keçir.

ALLAH-İBLİS İNSTİTUTU

Allah-Təala İblisi də xəlq etdi. O da mələk idi. Amma bircə anda təkəbbür onu mələklikdən xaric etdi, intəhasız Həqq dərgahından kənara atdı. Həqqin "əşrəfül kainat" dediyi insana səcdəyə gəlməməsi, "mən oddan yaradılmışam, o isə parlçıqdan" lovğalığı bu mələk İblisi şərin mənbəyi İblisə çevirdi. Allah-İblis institutu ilə Həqq ilə batilin sərhədləri məlum oldu. Deməli təkəbbür, lovğalıq olan məqam İblisin məqamıdır. Təvazökarlıq, etdiyini gözə soxmamaq, cavab əməlinlə belə qürrələnməmək həqqin bəyəndiyidir. Buradan da batil olanla həqq olanın sərhədləri müəyyən olundu. Amma burada bir maraqlı sula da yaranır, görəsən Allah istəməsəydi İblis bu şərin mənbəyi olardımı? Deməli, bu institutun yaranması insanlığın davranışını normalaşdırdı. Necə insan olmaq məktəbinin əsasına döndü. Bütün insanlıq bu iki tərəf arasında gedən mücadilənin episentrində durdu. Nisbi mənada savabla günahın sərhədləri müəyyən olundu.

VƏHY VƏ DÜŞÜNCƏ

Allah-Təala həqqi insanlara peyğəmbərlərə göndərdiyi vəhyləri vasitəsilə çatdırdı. Peyğşmbərlər sadəcə Allah vəhylərilə insanlar arasında rabitəçilər oldular. Hamısımı? Bəli hamısı. Peyğəmbər var ki, bir səhifəlik vəhy aldı, peyğəmbər var bir neçə səhifəlik və.s. Amma dörd peyğəmbər bəşərə İlahi kitab və din gətirdi.

Vəhyin arası kəsildikdən sonra insanlıq əqli düşüncəsilə hərəkət etməyə başladı.

Çünki, peyğəmbərlər alimləri peyğəmbərlərin vərəsələri adlandırdılar.

Vəhy kəsildikdən, məhz bu məqamdan sonra insanlar dinlərin insana sevgi müddəalarını bir kənara qoyaraq şeytani düşüncənin təqlin etdiyi addımları atmağa başladılar.Dünya din üstə yox, Allaha eşq üstə yox, fatehlik üstə kökləndi. Üstəlik, dini fatehliyi əsaslandırmaq üçün ideoloji silaha döndərdilər. Bəşərin cəngavərlik ehtirası insani və ilahi eşqi öldürdü.

İnsanın dünya boyu azad yaşaya bilməsi imperiyaların, daha sonra dövlətlərin sərhədlərilə çərçivələndi. İnsanlar heç bir dinin ortaya qoymadığı təcavüzü, insan qətlini, işğalı həyat normasına döndərdi. Təcavüz, insan qətl etmək, ərazilər tutmaq öyünmə yerinə döndü. İnsani və ilahi olanlar unuduldu. Beləcə insan Allahı unutdu. Allahın "kainatın əşrəfi" dediyi insan dəyərsiz varlıq kimi fatehlik müharibələrində kütləvi şəkildə qətlə yetirldilər.

İlahi vəhy kəsildi. Fatehlik düşüncəsi insan olmağı üstələdi. Böyük günah olan insan öldürmək adi işə döndü. İnsan günah işlətməyi özünə rəva bildi.

İNSAN-MƏLƏK MÜQAYİSƏSİ

Mələklər nurdan yaradılmışlardır. Həqq əmrinin icraçılarıdır. Hər cür günahdan uzaqdırlar.Çünki mələklərə nəfs və ağıl verilməyib. Mələklər müstəqil iradə sahibləri deyil. Həqq icrasından kənarda fəaliyyətləri yoxdur. Amma bütün bu məziyyətlərə baxmayraq Həqq-Təala Adəmi (oxu- insanı) mələklərdən üstün tutdu.

Mələklər bunun səbəbini soruşduqda Həqq-Təala Adəm övladının ağıl və elmə sahib olmasını önə çəkdi. Mələklər günahsız, məsum olduqlarına baxmayaraq insandan üstün ola bilmədilər. Ona görə də məsum mələklər insana baş yədi, təzim etdi.

Həqq məntiqində mələkin günahsız olması onun gücü deyil, təyinatından irəli gələn mahiyyətidir. İnsan olmaq isə ağılın və elmin, iradənin süzgəcindən keçməkdir. Günahların içindən Allaha tərəf yol getməkdir. Bu mənada faili-muxtar (əməl azadlığı) olan insan bütün günahları ilə birgə məsum, amma faili-muxtar olmayan mələkdən üstün sayıldı.

ELM-İNSAN

Ən böyük günah fəaliyyətsizlikdir. İnsan əməli olan yerdə günahın olması yox, olmaması təəccüb doğurardı. Amma bu günah var deyə Həqqdən əl üzülməz. Mövla Hüseyndən soruşurlar ki, ən böyük günah nədir cavab veriri ki, günahkarı məyus etmək. Ustad Nəsimi isə "Həqqdən əl götürmə gər günahın Qaf ola" deyə insana Allahdan naümid olmağın özünü günah sayır.

Elm dünya dərki və tərəqqi mexanizmidir. Hələ ki, Həqq-Təala göydən yerə ancaq söz, yəni elm göndərib. Hətta mələklərinə Adəmin onlardan elmi ilə üstün olmasını bildirib. Böyük kainatda varlıqların adlarını mələklər bilməyəndə Adəm həmin varlıqların adlarını sadalayıb. "Quran-i-Kərim"də bu məsələ qırmızı xətlə keçir.

İnsan Allahdan aldığı yaratmaq qabiliyyətini düşüncə ilə qazanıb.

MƏKTƏB

Elmin yolu məktəbdən, sadə desək hərflərdən başlanır. Alınan təhsil təkcə elmi biliklər üçün deyil, həm də elmin özünün də tərkib hissəi olduğu insanlığın formalaşması üçündür. Bu mənada savadla məktəb sözü eyniyyət təşkil etsə də mahiyyəti etibarilə məktəb daha geniş anlayışı əhatə edir. Bəşəriyyətin ilk müəllimi Allah özüdur, peyğəmbərlər həmin elmlə bəşər arasında vasitəçilərdir. Alimlər həmin elmin zərrələrini özlərində daşıyanlar kastasıdır. Məktəblər müəllim və alimlərin elmlərinin yayılması, əxzi məkanıdır.

ƏQİDƏ

Əqidə insanın iman sisteminin mahiyyətidir. Həmin şəxsin dünyagörüşü, eridusiya genişliyindən asılı olmayaraq şəxs nəticə etibarilə əqidəsinin formatına uyğun hərəkət edəcək. Çünki, savadlı olmaq əqidəni müəyyən etmir. Əqidə davranışı, əxalqı, münasibətləri müəyyən edir. Bu mənada bəşərin savadsızlığından daha çox onun əqidəsizliyindən qorxmaq yerinə düşərdu. Əqidə insanı istənilən pislik, əyrilik, günahdan qoruyan etibarlı hasardır. Əqidəsiz savadlılıq qədər savadsız əqidəlilik də bəyənilən deyil.

İNSAN-ƏQİDƏ

Dünya insanlarla, inanclarla, elmlə, əqidə ilə zəngindir. İnsanlar, ümmətlər, millətlər, toplumlar öz həqiqətlərini dünyaya yayır. Hər kəs özünü öz əqidəsində haqlı və həqq bilir. Burada isə qəribə bir dilemma yaranır: öz əqidəmdən olmayan insan insandır, ya insan deyil, onunla davranış onun əqidəsinə uyğun olmalıdır, yoxsa, o mənim əqidəmə uyğunlaşmalıdır? Mən onu batil, günahkar saymağa haqlıyam ya yox. Həmin şəxsin imanı həqiqətən batildir, ya mənim düşüncəmə görə batildir?

Bu sualları ona görə veririk ki, artıq bəşər belə bir qarşıdurma mərhələsinə gəlib. Eyni Allahdan gələn əmrlərdə insanların bir qismi haqlı, bir qismi haqsız olur,

Eyni dini daşımamalarına görə biri mömin digəri kafir olur.

İMAN MÜZAKİRƏ EDİLİRMİ?

Hər kəsin imanı özü üçün doğrudur. Amma insani münasibətlərdə iman yox, qarşındakı insana insani münasibət önə çıxır. İnsanlıq isə dava meydanı yox, mərifətlə, təvazökarlıqla, ləyaqətlə özünütəsdiq meydanıdır. Bu meydan daha çox hörmət qazanmaq, daha çox ixlas və daha çox mehribanlıq meydanıdır.

ƏQİDƏYƏ GÖRƏ İNSANA BASQIN

Tarix belə basqını xristianlığın simasında görüb. Yəni, xristian Avropası islamı din olaraq və müsəlmanları dindar olaraq aradan qaldıra bilmək üçün islamın üzərinə səkkiz dəfə səlib yürüşünə gəlib. Bu tarixdir. Həmin tarixdir ki, Roma papası II İohann Pavel bu səlib yürüşlərinə görə XX əsrin sonunda islam dinindən üzr istəyib.

İSLAM QORXUSU

Qərb islam dininin şəxsində qorxu, düşmən, Qərbə barışmaz obraz yaradır.

Dünyanın harasında terror aktı baş verirsə arxasında bir müsəlmanı dayandığını ortaya atır. "Din başlanan yerdə zor, zor başlanan yerdə din qurtarır" kəlamı yada salınmır. Terrorlar dini məsələ deyil, siyasi mübarizə vasitəsidir. Bu qətldir, bu qətldən xristianlardan da qat-qat çox müsəlmanlar özləri əziyyət çəkirlər. Bu terrorlar Fələstini, İraqı, Pakistanı, Əfqanıstanı, Afrikadakı müsəlman ölkələrini bürüyüb. Özlərinin haqsızlığa uğradıqları düşüncəsinə gəlinb çıxanlar terroru haqsızlığa qarşı mübarizədə vasitə kimi qəbul edirlər. Terror dini yox, siyasi məsələdir, elə olaraq da qalır. Amma terrorun kökündə dindar yox, xoşuna gəlməyən hansısa rejimə qarşı belə mübarizə yolu seçən insan durur. Siyasi əqidə dini əqidə deyil. Siyasi əqidə hakimiyyət naminə günahsız insanları belə qırğına verir. Amma enində-sonunda maraqlı tərəflər günahkar olaraq siyasəti, siyasi hakimiyyəti yox, dini və müsəlman dindarı tanıyır.

İSLAM QORXULUDURMU?

Bütün dinlər kimi islam da Allah dinidir. Xristianlıq, yəhudilik din olaraq nədirsə islam da odur. İnsanlığı elmə, mərifətə, həqiqətə səsləyən dindir. İndi islamla bağlı problem dində deyil. Problem müsəlman dövlətlərinin idarə edilməsi şəklindədir. Dünyanın harasında olursa olsun, müsəlman xalqı ilə dövlətin idarəedilməsi arasında narazılıq, ziddiyyət, barışmazlıq var. Türkiyə istisna olmaqla, ikinci bir müsəlman dövləti yoxdur ki, xalqın seçki yolu ilə hakimiyyəti dəyişmək haqqını tanımış olsun. Bu günkü müsəlman dövlətlərinin idarə edilməsindən dövləti idarə edən diktatorlar yox, sadə xalq, həmin xalqdan da çox din əziyyət çəkir. Uzun on illərlə hakimiyyətdə qalaraq əvəzolunmazlıq kimi eyəbcər düşüncəyə gəlib çıxan müsəlman diktatorlar bu düşüncələrilə özlərini gülüş, xalqlarını avamlıq, dinlərini aşağılamaq hədəfinə çevirirlər. Buna görə də qorxu dində yox, qorxu siyasətdədir. Qərb müsəlman dövlətlərində idarəetmə eybəcərliyini islam diniə yükləmək istəyir və buna qismən nail olur da.

DİKTATORA QARŞI MÜBARİZƏ VƏHŞİLİKDİRMİ?

Heç bir din insanı ac saxlamaq, ona zülm etmək, zavallı günə salmaq, həqiqəti dediyinə görə həbslərə göndərmək, haqqı uğrunda mübarizədən geri çəkilmək düşüncəsi aşılamır. Amma fikir verin, istənilən müsəlman ölkəsində yuxarıda dediyimiz səhnəni görə bilərsiniz. Hakimiyyət dediyimizin zənginlik içində yaşaması, əksər xalqın isə bir tikə çörəyə möhtac olması kimi səhnə yaşanır. Din adına hakimiyyətə gələnlər elə zülmlərə əl atırlar ki, insanlarda az qala dinə nifrət yaradırlar. Allahın insana verdiyini, haqq bildiyini hakim nahaqqa çıxarır.

Haqsızlığa qarşı mübarizə başlayır. Hər bir işin üsulu olmasına baxmayaraq müsəlman dövlət başçıları xalq narazılığını zora, ölümə, qana əl atmaqla yatırır. Bundan sonra isə onlar xalqın rəhbərləri yox, xalq qatilləridir. Harada olursa olsunlar, ikim olursa olsunlar.

Tofiq Türkel