Minsk eyhamları

Bakıda yerləşən xarici ölkələrin səfirlərinin Fizuli və Şuşaya səfəri və onların tərkibində ATƏT Mİnsk qrupu həmsədr ölkələrin səfirlərinin olmaması bu ölkələrin Azərbaycan torpaqlarının işğalına onların yanaşmasını bir daha əks etdirdi. “Ermənistanın başını sığallama siyasəti” nəticəsində işğalın bu illər boyu dərinləşməsində, onların müstəsna rolunun olması Azərbaycan ictimaiyyətində onsuz da danılmaz fakt kimi qəbul edilirdi.

Bu baxımdan Azərbaycan presidenti İlham Əliyevin son günlərdə Şuşada səsləndirdiyi bəyənat tamamilıə doğrudur və bilavasitə həmsədr ölkələrin müharibədən öncə,müharibə dönəmində və müharibə sonrası davranışları da deyilənləri əks etdirir. ”İndiki hadisələrin gedişatı, İkinci Qarabağ müharibəsindəki dövr və beynəlxalq güclərin hərəkətləri onu göstərir ki, bu məsələ heç vaxt danışıqlar yolu ilə öz həllini tapa bilməzdi. Çünki bizi, azərbaycanlıları bu vəziyyətlə barışdırmaq istəyirdilər. Bu vəziyyəti, yəni, dondurulmuş münaqişəni alternativsiz bir variant kimi təqdim etməyə çalışırdılar”-İ.Əliyev demişdir.

Danışıqlarda həmsədrlərin yanaşması beynəlxalq hüquq üzərində yox, erməni tələblərinin reallaşdırılması yolları üzərində qurulmuşdur. Bu baxımdan həmsədrlər burada erməni tərəfinin hüquqşünasları rolunda çıxış edirdilər. Köklü beynəlxalq məsələlərdə, o cümlədən, Gürcüstan, Ukrayna və Moldova separatçı qüvvələri ilə bağlı  bir-biri antaqonist vəziyyətdə olan həmsədr ölkələr  erməni məsələsində  tam konsensus yaratmışdılar. Konsensusun əsasında duran məsələ Ermənistana qarşı hər hansı bir beynəlxalq koalisiyanın yaranmasına imkan verməmək və erməni tələblərini maksimum təmin etmək  idi. Beynəlxalq hüquq və ya BMT TŞ qərtnamələri onların görmək və eşitmək istəmədiyi iki məsələ idi.  BMT TŞ Qətnamələri deyəndə, bu qətnamələr “1993-cü ildə müharibənin tam qızğın çağında qəbul edilmişdir” deyirdilər ????? (sülh zamanında qəbil edilməli deyildi ki...) və bununla da onların əhəmiyyətini sual altına qoyurdular... Bu ifadəni daha çox işlədən  həmsədr ölkənin XİN-ı qətnamələri təhrif edərək “bu qətnamələr hərbi əməliyyatların durdurulmasına yönəlmişdir” deyirdi. Başqa arqument ortaya qoyanda digər həmsədr isə,  “de gedin BMT torpaqlarınızı azad etsin” deyirdi. Mövcud beynəlxalq hüququn müddəaları işğalçıya və həmsədrlərə öz layihələrini həyata keçirtməyə imkan vermədiyindən, onlar  “sülh planı”-na həll deyil münaqişə və mübahisə doğuran ndumanlı ifadələr salmaqla  heç bir nəticəyə gətirməyən yol tutmuşdular. 

Məsələn, onlarin Madrid Prinsiplərinə saldığı milli muqəddarati təyin etmə prinsipi erməni tərəfinə isgali legallasdirmak ucun huquqi baza yaratmaq cəhdi idi. Onlar yəqin ki, bilirdilər ki, hec bir milli, beynəlxalq qanun,konvensiya,deklarasiya mövcud suveren dövlətin tərkibindəki  etnik qrupa və ya milli azliga ayrılmağa yönəlmiş milli müqəddəratı təyin etmək hüququ vermir. Versəydi onu heç Azərbaycandan soruşmazdılar.  MQ həmsədrləri sülh planına  milli müqəddaratı təyin etmə prinsipini yazmaqla Azərbaycanın “sülh prosesi” ilə parçalanmasına imza atmışdılar, Əgər belə olmazdısa, o zaman  bunu daxili milli müqəddərat (internal self-determination)kimi yazardilar. Terminin bu formada yazılması yüz illər boyu danışıqlar və çözümsüzlük yoluna nəzərdə tutulmuşdur. Bütün bunları Türkiyə prezidenti Erdoğan açıq şəkildə ən düzgün ifadə etmişdirr: “Həımsədrlər çözümsüzlük üçün əllərindən gələn hər şeyi etmişlər”. Bu yanaşmadan belə çıxmışdır ki,  həmsədrlərə körə etnik təmizləmə, işğal, hərbi cinayətlər, Xocalı və Qaradağlıdan sonra ermənilər  milli müqəddaratını  təyin etmək haqqı qazanmişlar???. Şəhər və kəndləri xarabaya qoymaqla,qəbristanlıqlardan ölüləri çıxarıb dərələrə tökməklə milli müqəddərat haqqı qazanmışlar?   

Elə indi də, keçmiş həmsədrlərdən biri hələ də hər gün uzaqdan bağırır ki, Azərbaycanın “münaqişə bitdi, status deyilən şey olmayacaq”  mövqeyini Beynəlxalq Birlik heç vaxt qəbul etməyəcək. Hələ də ,o,özünü Beynəlxalq Birlik sayır...və onun adından danışır.  Belə getsə, keçmiş və indiki həmsədrlər  ermənistanın ərazi iddialarının və ya separatçı elementlərin sözçüsünə çevriləcəklər.

Həmsədrlərin son 20 illik nailiyyətləri ilə bağlı adını yazmaq istəmədiyim bir həmsədrin bir neçə il öncə verdiyi müsahibənin bir çox detallarını oxuculara çatdırmaqla, onların sonucda nəyə xidmət etdiklərini  çatdırmaq istəyirəm.   O, öz müsahibəsində həmsədrlərin  əldə etdiyi 3 mühüm uğuru və bir sıra nəticələri vurğulayır.

1-cisi mühüm uğur kimi o göstərir ki, MQ bölgədə stabillik yaradan amilə çevrilib, münaqişə tərəfləri arasında gərginliyi azaldıb və müharibə baş verməsinin qarşısını alıb.

2-cisi, tərəflərin bir biri ilə danismaq qabiliyyətləri olmadığını və onların bir- biri ilə danışmadığnı irəli çəkərək, MQ-nun onlarin sözlerini bir birinə çatdirdığını bildirir.

3-cü uğur kimi çərçivə sənədinin hazirlandigini deyir, amma həmən boynuna alir ki, o qəbul edilmir.

Ən muhum nəticə kimi isə “hər uç həmsədrin birlikdə işləməsini və vahid movqedən çıxış etməsini ve 3 həmsədr arasinda olan yaxin əməkdasligin olduğunu” vurgulayır.

2-ci ən böyük nəticə  isə, onun dediyinə görə 20-ildən sonra Həmsədrlər anlayıb ki, hər şey tərəflərdən asılıdır.  O zaman mixbirin ATƏT -in legitimlyini itirdiyi sualina cavab olaraq, həmsədr dostumuz problemin Minsk grupunda ya da həmsədrlərdə olmadığını iddia edir və “DQ məsələsinn çox mürəkkəb oldugunda görür”.

Sonda müxbirin “bütün bunlara baxmayaraq məsələ həll olunmur” sualına cavabda , həmsədr cavab verir ki, “bizim üçün nəticə deyil, sülh prosesinin davam etməsi” önəm daşıyır və “biz indi tərəflər arasında 1992-ci ildə mövcud olan vəziyyətdən daha yaxşı vəziyyətdəyik” deyir. Sonra isə  ermənilərin DQ ətrafı rayonlardan çıxacağına şübhə etdiyini bildirir.

O zaman qoy oxucular cavab versin.  1992-ci ildə Minsk Qrupu qurulanda Şuşa və Laçın daxil olmaqla Azərbaycanın bütün torpaqları yerində idi. O isə laqeydcəsinə deyir ki, indiki vəziyyət 1992-ci ildəkindən daha yaxşıdır. Stabillikdir. Müharibə yoxdur. Tərəflər bizim vasitəçiliyimizlə danışır. Amma  “məsələ çox mürəkkəbdir”.  Nəticə yox, proses önəmlidir... 

Bu üçlüyün vahid movqeyi erməni isgalının ört-basdir siyasəti ilə və onun çətiri olan “sulh procesi” ile  ifadə olunmusdur. Bunun açıq nümayişi 2008-in Martinda BMT Baş Məclisində olan səsvermədən sonra heç bir sual doğurmadı. .

2-cisi həmsədrlər 28 il ərzində ermənilərin yer üzündən sildikləri evləri,kəndləri, şəhərləri, infrastrukturları, dini, mədəni obyektləri, qəbristanlıqları “sülh prosesi” adı altında dünya birliyindən gizlətməklə məşğul olub, regiona hər hansı bir beynəlxalq təşkilatın müdaxilə etməsinin qarşısını qəzəblə alıblar. BMT Baş Məclisində qəbul edilən qərarda Azərbaycanın  əleyhinə səs vermiş, Avropa Şurasının qərarlarını hiddətlə qarşılamış və qərar alınmaması üçün əlindən gələni etmiş, NATO Summitlərində bölgə ölkələrinin ərazi bütövlüyü ilə bağlı sənədlərdə Azərbaycanın ayrı tutulmasına çalışmış və Avropa Birliyinin səylərini bloklaşdırdığı hamıya məlumdur.

İndi isə Azərbaycan əsgəri bütün bu vəhşilikləri dünyanın gözü qarşısına çıxarıb və biz və bütün dünya həqiqi cəhənnəm ilə üzləşmişik. Bu baxımdan Şuşaya səfər etmək Şuşaya gedən yolda  məhv edilmiş həyata,hərbi cinayətlərə şahidlik etmək idi, yer üzündən silinmiş Fizuliyə şahidlik etmək idi. Həmsədrlər bütün bunları gizlətməklə və beynəlxaql təşkilatların cəlb olunmasına imkan verməməklə erməni hərbi cinayətgarlarının əməllərini gizlətmiş və dolayı olaraq ermənilərlə əlbir olduqlarını nümayiş etdirmişlər. Ona görə də, onların bu səfərə qoşulmaması işbirliyinin də üzə çıxmasına xidmət edir. Bildikləri və gizlətdikləri səhnə indi hamının gözü qarşısındadır..İşğal bögələrindəki vəziyyətlə tam olaraq ancaq erməni tərəfi və bir də həmsədrlər tanış idilər, bu baxımdan onlar başqa beynəlxalq təşkilatların bu vəziyyəti görməsini istəmirdılər, çünki apardıqları korrupsiyalanmış siyasət ifşa olunurdu.

Bütün bu deyilənləri onların 2005 və 2010 illərdə apardıqları  iki fakt toplama missiyasının hesabatı sübut edir. Çünki o zaman Azərbaycan dövlətinin BMT Baş Məclisində  işğal olunmuş ərazilərdə məskunlaşma və dağıntı ilə bağlı tələb etdiyi BMT fakt toplama missiyası ilə əlaqədar qaldırdığı məsələ, həmsədr ölkələrin müdaxiləsi ilə alınıb ATƏT Minsk Qrupu həmsədrlərinin özlərinə verilmişdir. Onların rəhbərliyi altında olan bu missiya üçün külli miqdarda pul ayrılmış və onlar axşamlar Stepanakertdə gecələyərək sabahlar işğal bölgələrinə səyahətə çıxaraq “fakt” toplamışlar və 6 aydan sonra tamamilə yalanın və ört-basdırın üzərində bir hesabat hazırlamışlar.

Bəs fakt toplama missiyası hansı faktları ortaya çıxarıb?.  Yer üzündən silinmiş şəhər və kəndlərin, dini və mədəni obyektlərin, infrastrukturun siyahısı və ya hesabatı hardadır?. İndi bütün dünyanın gördüyü bu fəlakətin heç olmasa 1%-i orada əks olunubmu? Yox,olmayıb. 2005-ci ilin hesabatında işğal ərazisində məskunlaşmanın olduğunu əhəmiyyətsiz dərəcədə, dumanlı dildə heç olmasa göstərilməsinə baxmayaraq, 2010 hesabatında isə bu məsələyə heç toxunmayaraq, keçən dövrdən bəri “köklü dəyişiklikləin olmadığı” dili ilə bu məsələni və infrastrktur qurulması məsələlərini tamamilə ört-basdır etmişlər. Sonra məlum oldu ki, ermənilər sadəcə işğal bölgələrində 34 SES-ı tikmişlər. Ərazidə baş verən hərbi cinayətlər-bütün mülki obyektlərin yer üzündən silinməsi heç bir hesabatda, heç bir yer tutmamışdır.  Hesabatl hazırlayan missiyanın 36 səhifəlik hesabatında evlərin dağıdılması ilə bağlı 4 söz ilə ifadə olunan yarım cümləlik dumanlı ifadələr də, son sözü deyən  Həmsədrlərin təqdim etdikləri hesabatda heç bir yer tutmamışdır. Mən 2013-cü ildə İstanbulda konfransa dəvət etdiyim o zamankı həmsədrin birindən nəyə görə bu cür hesabatın yazıldığını soruşanda, başqa ifadələrlə bərabər, o dedi ki, “gördüklərimizin hesabata salınması mümkün deyil və salınarsa,danışıqlarda Azərbaycanın dili uzun olar” dedi.  Saxta hesabatlar onların iş metodu idi.

Digər bir məsələ 2006 ci ilin yayinda ermenilər təmas xətti boyu ərazilərdə ərazileri yandirir və yari- ucuq qalmis evleri dağıdırdılar. Özləri də açıq şəkildə bəyan edirdilər ki, biz bunu hərbi məqsədlər üçün edirik ki, Azərbaycan bu ərazi və evlərdən bizə qarşı istifadə etməsin. Azərbaycanın tələbi ilə Sentyabrda yaradilan ATET-in fakt toplama missiyasi ora yollandı ve 2007- ci ilde baxın necə hesabat yaydi: “Qisda havalar cok yagintili olub ve yayda yangınlar ucun əlverişli muhit yaranib ve yanginlar baslayib ve DQ ermenilerinin de muasir texnikasi az oldugundan yanginlari  söndürə bilməyiblər”.  Hesabatdan belə çıxdi ki, yaginti ancaq 160 km- lik təmas xəttinin ancaq erməni tərəfi boyunca olub və hava da onlarin nəzarət etdiyi xətt boyunca isti olub…   Bu hesabatı ermənilər yazsaydilar, ondan daha obyektiv olardi. 

Həmsədrlərin başçılığı ilə aparılan fakt toplama missiyalarının hesabatları son yüzilliyin ən böyük beynəlxalq saxtakarlığıdır. Çünki onların gözü qarşısında Livan dövlətinin ərazisi miqyasında bütün mülki infrastruktur,dini və mədəni obyektlər,qəbristanlıqlar hərbi cinayət olaraq məhv edilib. Onlar isə bütün bunları ört-basdır ediblər.  Bu baxımdan onların fəaliyyəti ən böyük siyasi  korrupsiyadır və hüquqi məsuliyyət daşıyır. Biz indi bilavasitə həmsədrlərin 2005 və 2010 hesabatlarına cavab vermələrini tələb etməliyik. Hesabatın nəticələri onu göstərir ki, onlar işğalçı tərəflə hansı yollasa əlbir olub, işğalın nəticələrini gizlədən saxta hesabatlar hazırlayıblar. Biz bu məsələni həm beynəlxalq siyasi tribunalara çıxartmalı və hüquqi yolları axtarıb onlardan hüquqi məsuliyyət tələb etməliyik.