Monparnasda gəzinti

Yanvarın sonlarında Fransa səfirliyi Azərbaycandan bir qrup jurnalistin bu ölkəyə tanışlıq səfərini təşkil etdi. Təşkilatçılar Fransanın bir sıra aparıcı firmaları və şirkətləri ilə tanış olmaq, müəssisələrə baş çəkmək, rəhbərliklə ünsiyyətdə olmaq və kosmik peyklərin istehsalı kimi nadir şeyləri əyani şəkildə görmək imkanı yaratdılar.

Aydın idi ki, ev sahibləri Azərbaycan bazarına düşmək üçün öz nailiyyətlərini və məhsullarını təqdim etmək istəyirlər. Lakin bunu təngə gətirməklə, gözəçarpan reklamla deyil, zərif şəkildə, fransızsayağı etdilər.

Parislə tanışlıq Fransa XİN-ə baş çəkməklə başladı. Nazirliyin təchizatı Bakıdakı bir sıra dövlət və kommersiya binalarından xeyli sadədir. Amma bu ölkənin ən zəngin təşkilatlarının və firmalarının belə, məsələn, Azərbaycanın Milli Məclisində olduğu kimi cəlbedici və zövqsüz ofisləri və mebelləri yoxdur. Mebeli seçənlərin zövqünü qiymətləndirmək və buna nə qədər vəsait xərcləndiyini təsəvvür etmək üçün MM zalındakı və Rəyasət Heyətindəki kürsülərə baxmaq kifayətdir.

Prinsipcə, jurnalistlər birhəftəlik səfər müddətində istər-istəməz gördüklərini bizdə olanlarla müqayisə edirdilər və tez-tez “niyə belə böyük fərq var və demək olar ki, həmişə vəziyyət bizim ziyanımızadır?” deyə düşünmək lazım gəlirdi.

Daha bir maraqlı amil bizi qarşılayan yüksək vəzifəli şəxslərin sadəliyi idi. Aparıcı şirkətlərin top-menecerləri də daxil olmaqla, onların hamısı sadə geyinmişdi, bizim icra başçılarının, idmançıların, nazirlərin geydiyi kimi timsah dərisindən ayaqqabı, roles saatı və ya bir neçə min avro dəyərində kostyum kimi cəlbedici təmtəraqları yox idi.

Və əlbəttə ki, biz ofislərdə və Fransa nazirliklərinin kabinetlərində özünə hörmət edən hər bir Bakı məmurunun dəyişməz atributlarından - həddindən artıq yüksək qiyməti olan ifrat dərəcədə mebellər və plazma televizorlar görmədik. 

Ev sahibləri Parisin dünyada ən gözəl şəhər olduğunu, Fransa ətirlərinin dünyada analoqunun olmadığını, Fransanın regionda ən qədim mədəniyyətə malik olduğunu və s. iddia etmirdilər. Fransa XİN nümayəndələri Bakıda binaları bərpa edib, sonradan sökməyin demək olar ki, normaya çevrildiyini, sakinləri məhkəmə qərarı olmadan evlərindən çıxarmağın mümkün olduğunu, çıxmaq istəməyənlərin isə işığını və qazını kəsməyin mümkün olduğunu eşitdikdə şoka düşürdülər. Fransada belə bir şeyin mümkün olub-olmadığı haqqında suala cavabda ev sahibləri yekdilliklə deyiblər ki, parislilər belə bir meri çoxdan qovardılar və həbsə atdırardılar. Amma buradaca onlar tamamilə əsaslı sual verirdilər: siz niyə belə bir meri saxlayırsınız, niyə yeni mer seçmirsiniz? İndi biz artıq çətin vəziyyətə düşərək Azərbaycanda, Avropa Şurasının üzvü olan bir ölkədə vətəndaş cəmiyyəti və KİV-in hakimiyyətinə qərarına nəzarət və təsir etmək iqtidarında olmadığını izah etməyə çalışırdıq. Baxmayaraq ki, bütün həmkarlarımız bu fikirlə razı deyil, onlar hakimiyyətin belə özbaşınalığının səbəbləri haqqında sualı cavablandıra bilmirdilər.

Fransanın KİV sahəsini əhatə edən Mədəniyyət Nazirliyində də buna bənzər vəziyyət yarandı. Mətbuatın və həmkarlar ittifaqlarının iş prinsipi bu gün bizdə tamamilə adi hal olan bir çox şeyləri istisna edir.

Belə ki, mətbuatla iş üzrə şöbə müdirinin müavini xanım Silvi Kleman Kuzen bildirib ki, KİV-ə birbaşa illik maliyyə dəstəyinin ümumi məbləği 123 mln. avro təşkil edir.

Bunun sadəcə maliyyə gəlirləri deyil, KİV-in konkret funksiyasının həyata keçirilməsinə dəstək olması çox mühümdür. Məsələn, Frans Press agentliyi Fransa cəmiyyətinin məlumatlandırılması vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə görə maliyyə alır. Bu, sadəcə agentliyin təqdim etdiyi məlumatlara abunə yazılmağa görə ödəniş deyil, Frans Press-in ictimai funksiya həyata keçirməsidir.

Çap və digər KİV-lərə yardım onların ictimai maraqlar çərçivəsində məlumatlandırma üzrə oynadıqları roldan asılıdır. Bu, iki yolla baş verir – redaksiyaların texniki cəhətdən müasirləşdirilməsi məsələlərini həll etməyə kömək edən Mətbuatın İnkişafı üzrə Strateji Fond və qəzetlərə,  jurnallara  yayılma və abunəçilərə çatdırılma üçün ödənilən 35 mln. avro vasitəsilə.

Bundan başqa KİV-ə dolayısı kömək var ki, bu da KİV üçün ƏDV-nin digərləri üçün olduğundan 10 dəfə az olmasından ibarətdir (2,1%). Bundan başqa dövlət bu il çap KİV-ləri almaq üçün abunə yazılan vətəndaşların tariflərinin ödənilməsinə 180 mln. avro ayırıb (yəni dövlət abunəliyin böyük hissəsini ödəyir). 

Hansı KİV-ə nə qədər kömək edilməsi məsələsinin həlli zamanı hansı meyarların əsas götürüldüyü barədə sualıma cavabda xanım Silvi Kleman dedi ki, bu, yarısı dövlət məmurlarından və yarısı KİV işçilərindən ibarət olan Paritet Komissiya tərəfindən həll edilir.

Hər bir tərəf aparıcı KİV-lər siyahısını təqdim edir, sonradan bu siyahılar bir siyahı halına salınır. Konkret meyarlara gəlincə, bu, real olaraq dərc olunan və satılan KİV-lər olmalıdır; KİV səhifələrinin üçdə ikisindən çoxu reklam və ya elanlara həsr olunmamalıdır; KİV-in məzmunu ictimaiyyətin məlumatlandırılmasına yönəlməli və oxucuları şoka salmamalı və ya çaş-baş salmamalıdr. 

Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqları hökumətdən jurnalist etikasına riayət etməyən KİV-lərə köməyi kəsməyi tələb edirlər. Lakin çətinlik ondadır ki, Fransada jurnalist etikasını pozub-pozmayanı müəyyən edən orqan yoxdur.

Lakin real meyar bu və ya digər KİV-lər barəsində diffamasiya ilə bağlı çıxarılmış məhkəmə hökmləridir. Müntəzəm olaraq kiminsə şəxsi həyatını pozan və ya daha çox satılmaq məqsədilə ani sensasiya üçün yalan yazan qəzetlər belə yardımlardan məhrum edilir.

Bundan başqa hökumətin vəzifəsi neytral qalmaqdan ibarətdir ki, heç kim deyə bilməsin ki, hakimiyyəti tərifləyənə daha çox, tənqid edənə daha az köməklik göstərilir.

Burada illərlə işlənib hazırlanmış yardımın paylanması sistemi də böyük rol oynayır. Belə ki, satılmış qəzetlərin tirajı mütləq nəzərə alınır. Bu miqdar mövcud əmsala vurulur və yardım məbləği formalaşdırılır.

KİV-in müasirləşdirilməsi üçün vəsait ayrılmasına gəlincə, burada məbləğ dövlət məmurlarından və jurnalistlərin özlərindən Strateji Komissiya üzvlərinin birgə qərarı ilə müəyyən edilir. Təcrübədə bu belədir: bu və ya digər reaksiya öz müasirləşdirilməsi üzrə layihə hazırlayr və təsdiq üçün onu komissiyaya təqdim edir.

Hökumət nadir hallarda hökumətyönlü və ya müxalifət KİV-lərini dəstəklədiyinə görə tənqidə məruz qalır, bizi çox vaxt böyük KİV-ləri dəstəkləməkdə, kiçikləri, məsələn, İnternet saytlarını unutmaqda ittiham edirlər,  Kleman qeyd edir.

KİV və jurnalistlər üçün cəza tədbirləri nələrdir, həbs edilmiş mətbuat işçiləri varmı? Bu suala cavabda xanım Kleman deyir ki, Fransada belə bir təcrübə yoxdur, baxmayaraq ki, qanunvericilik jurnalistləri həbsə atmağa imkan verir. Təcrübədə KİV və reportyorlar cərimələrlə cəzalandırılır. Həm də bu cərimələr kaskad xarakteri daşıyır, yəni əvvəlcə material müəllifi deyil, nəşrin redaktoru cəriməyə məruz qoyulur. Eyni zamanda, bu, diffamasiyanın mövcudluğu və redaktora qarşı sanksiyalar tətbiq ediləcəyi ilə əsaslandırılaraq, bu və ya digər məqaləni dərc etməkdən imtina edə bilən redaktorların nüfuzunu artırır.

Fransada dövlət televiziyası varmı və KİV-də dövlət maraqlarının və milli maraqların müdafiəsi problemi necə həll edilir? Bu suala cavabda xanım Kleman deyir ki, ölkəsində ümumiyyətlə rəsmi qərarları dərc edən çap xəbərlərindən başqa dövlət KİV-i yoxdur.

Hazırda ölkədə dövlət KİV-i, o cümlədən radio və TV yoxdur, onlar hamısı özəlləşdirilib, nizamnamələri isə hökumətdən tam müstəqilliyə zəmanət verir. Eyni zamanda, bu kanalların nizamnamələri mütləq ictimai-siyasi və təhsil proqramları hazırlamağı tələb edir. Telekanallar heç bir halda bu və ya digər siyasi mövqeyi ifadə etməməli, yəni bir siyasi qüvvənin, o cümlədən hakim partiyanın maraqlarına xidmət etməməlidir.

Mətbuatda dövlət maraqları haqqında sualın cavabına gəlincə, Fransada ictimai maraqların müdafiəsi anlayışı var və özünə hörmət edən hər bir KİV hakimiyyətin və ya hər-hansı partiyanın deyil, məhz ictimaiyyətin maraqlarına xidmət etdiyini sübut etməlidir.

Məhz buna görə Fransada dövət başçısının şəxsiyyətini tənqidə görə cəza ləğv edilib. Buna görə burada hakimiyyət haqqında ədəb çərçivəsində hər şey yazmaq olar. 

Dövlətin mətbuat yayımı firması qəzetə satışdan əldə edilən vəsaiti ödəməkdən imtina edə bilərmi? Bu sualıma cavabda Kleman dedi ki, belə bir şey mümkün deyil. Birincisi, Fransada mətbuat yayımı üzrə dövlət firması yoxdur.

Bütün mövcud firmalar həm KİV nümayəndələrindən və sahibkarlardan ibarətdir, buna görə heç kim qəzetlərin satışından əldə olunan vəsaitləri mənimsəyə və ya onları ödəməkdən imtina edə bilməz.

Bundan sonra aydın oldu ki, Azərbaycanda və Fransada dövlətin mətbuata münasibəti arasında ortaq nöqtə tapmaq cəhdləri uğursuzluğa məhkumdur.

Bu uğursuzluqla barışaraq  Fransanın Mədəniyyət Nazirliyindən ayrıldıq və Fransa şirkətləri ilə tanışlığa başladıq. Tanış olduğumuz ilk firma Alstom oldu.