Necə?!

Demək olmaz ki, Turan.az-da Azərbaycan elitasına həsr olunmuş “Söz istəyirəm” rubrikasını davam etdirməkdən tamamilə imtina etmişəm. Sadəcə, gələcək yazıların üslub və “fəlsəfə”sini düşünmək lazım idi. Və budur, möcüzəvi şəkildə dərhal iki vəziyyət bu vəzifəni həll etdi. Birincisi, məlum oldu ki, yuxarıda adı çəkilən rubrikanın məqalələrinə öz şərhini vermək elə də asan məsələ deyil: bir çox texniki nüans oxucuların bu və ya digər yazılara dair öz fikirlərini bölüşməklə bağlı ən inadkar əzmini aradan qaldırır. Dostlarımdan və tanışlarımdan aldığım bu informasiya mənə ümid etməyə imkan verdi ki, mümkün rəylər İnternetin virtual məkanında silinib. Bu da ümid yaradır, xüsusilə də ən qısa zamanda oxucuların yazılara şərh üçün çıxış imkanı probleminin həll ediləcəyilə bağlı fikirlər əldə olunduqdan sonra. Ən yaxın gələcək göstərəcək ki, həm texniki nasazlıqların aradan qaldırılması ilə əlaqədar, həm də oxucularla qarşıdakı təmaslarla bağlı  mənim nikbinliyim nə dərəcədə tutarlıdır.

İkincisi, bu da mənim üçün çox əhəmiyyətlidir ki, “Meydan” TV- də (16.09.20) mənim iki yazımla əlaqədar Zərdüşt Əlizadənin bilavasitə mənə ünvanladığı məqaləsi var idi. Arzu edənlər məqalə ilə saytda tanış ola bilərlər:

https://d9mc3ts4czbpr.cloudfront.net/ru/article/dorogoj-ali/?ref=list-opinion.

Bizim əziz Zərdüştün hansı fikirləri və ideyaları mənə çox vacib və aktual görünür?

“İndiki dövr də daxil olmaqla, bütün dövrlərdə, Azərbaycan xalqının bütün həyatı dahi Üzeyir bəy Hacıbəyovun “O olmasın, bu olsun”, camaat arasında Məşədi İbad adlanan musiqili komediyasının süjetinə sığır. Xalqımızın tarixinin ən ciddi, hətta ən faciəli səhifələrinə bizim əhalinin xəfif ruhunu dünyada ən yaxşı əks etdirən bu ölməz komediyanın mühüm elementləri möhkəm şəkildə daxil edilib.

Mən Elmlər Akademiyasının institut kollektivlərinin yığıncaqlarının, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi və ya ölkə parlamentinin iclaslarında diskussiyaların kasad intellektual səviyyəsini təəssüflə müşahidə edərkən aydın görmüşəm və görürəm ki, bu musiqili komediyanın canlı personajları-hiyləgərlər, dələduzlar, zəhlətökənlər, boşboğazlar, dürüst səfehlər və digər ikiayaqlı canlılar çıxış edirlər...

… Azərbaycan cəmiyyəti yeyir, içir. Çoxları böyük sinidə “dollar dağı”na yaxın olmağı arzulayır”.

Necə deyərlər, çılpaq həqiqətdir! Ancaq həmişə belə olubmu və gələcəkdə də belə olacaqmı? M. Saakaşviliyə qədər Gürcüstana gedən hər kəs bu dövlətin sərhədlərindən başlayaraq hakimiyyəti bürümüş korrupsiyanın miqyasından heyrətlənirdi. Sadəcə, dövlətin və cəmiyyətin bu bəlasının hansı sürətlə məhv edildiyinə, əhalinin hakimiyyətin bitib-tükənməyən müxtəlif töycülərindən azad olunmasına, “aşağı” səviyyədə olsa belə, təəccüblənmək olar.

Həmçinin korrupsiyanın Gürcü Arzusunun “bəzəyi”nə tez çevrilməsi də təəccüb doğurur. Belə ki, bəlkə məsələ milli xarakterin xüsusiyyətləri ilə məhdudlaşmır?! Düşünürəm ki, hər xalqın öz musiqili komediyası var və onun ortaya çıxması milli elitanın kamilliyinin əyani nümunəsidir.

Yeri gəlmişkən, milli elita haqda, Azərbaycanda onun  müxtəlif əksəriyyəti heç vaxt parlamentin, Xalq Cəbhəsinin, hətta Elmlər Akademiyasının dar çərçivəsinə sığmayıb. Niyə bundan sonra güman etmək olmaz ki, Azərbaycanda elitanın dəyişməsi ilə bağlı mürəkkəb proses başlayıb, bizim iqtidar və müxalifət partiyaları, parlamentin tərkibi, Elmlər Akademiyasındakı vəziyyət köhnə elitanın tamamilə aşkar yorğunluğunu, onun kreativ potensialının tükəndiyini nümayiş etdirir. Belə vəziyyət Azərbaycan elitasının gələcəyi ilə bağlı ictimai dialoqun başlamasının aktuallığını sübut etmirmi?

 «….bizim ölkəmizdə bir çox insanlar... cəmiyyətə və hakimiyyətə müraciət edərək, orta əsrlər norma və ənənələrindən imtina edərək müasir və effektiv vasitələrə keçməyə  çağırırlar. Onların bəzisi hətta dəyişikliklər ilğımı ilə aldanırlar...bizim ölkəmizdə tənhalar çoxdur. Sadəcə, onlar fərqlidir və müxtəlif köşələrdə otururlar”.

Hər halda ölkəmizdə müxtəlif köşələrdə otursalar belə bir çox insanlar var ki, onlar fərqlidir, yəni müxtəlif cür düşünür və hərəkət edir, bizim günlərin kasad intellektual atmosferinə müxtəliflik gətirirlər. Onları oturduqları köşələrdən necə “çıxarmaq” olar və onların cəmiyyətə və hakimiyyətə müraciətlərinə necə güc vermək olar? Bu rolu Turan agentliyinin təqdim etdiyi dialoq məkanı yerinə yetirə bilməzmi? Başlamaq üçün bu qədər... Bir dəfə bir təəccüblü fikir eşitdim və həmişəlik yadımda saxladım: mübahisə, diskussiya tərəflərin birgə həqiqət axtarışıdır. Məgər belə axtarış sadəlövhcəsinə və ya faydasızdır?  

“Səni Azərbaycan Xalq Cəbhəsi liderlərinin xalqımıza faydalılığına və sadiqliyinə gözəl inamından qurtarmaq üçün necə böyük zəhmət çəkmişəm. Bəli, mən çalışırdım ki, mənə çatımlı faktlar və dəlillərlə səni inandırım, amma bunda ən böyük rolu  liderlərin özləri oynadılar. Onlar öz bənzərsiz axmaq fəaliyyət praktikası ilə səni sadəlövh inamdan xilas etdilər”.

“Sən mürəkkəb nəzəri biliklərin zirvəsində oturarkən  mənə elə gəlir ki, ölkənin cari siyasətinin aşağı  mahiyyətini görmək imkanından məhrumsan... 1988-2020-ci illərdə ölkəmizin siyasi həyatında baş verən hadisələrə sən və mən müxtəlif prizmalardan baxırıq”.

Etiraf edim ki, sonadək müalicə olunmaq mümkün olmayıb! Axı sağlamlığı necə bərpa etmək olar, bir halda bilirsən ki, hətta Baltikyanı ölkələrin “barışmaz” Cəbhələrində belə göstərişi DTK-nın könüllü və məcburi agentləri verirdi? Digərləri, daha üzüyola Cəbhələr haqda nə deyəsən. Əsas olan! Onların hamısı öz tarixi (bu sözdən qorxmuram) missiyasını yerinə yetirdi,  dağıldı və təkcə bizim Cəbhə partiyaya çevrildi. 1988-2020-ci illərin payına qaranlıq proseslərin sərt prujininə bükülmüş hadisələr çox düşüb. Odur ki, yekun qiymət verməzdən öncə onları hərtərəfli müzakirə etmək lazımdır.

“ölkə ziyalılarının sevinc fəryadları ilə “Vətəni xilas etməyə” can atmamasında faciəvi bir şey görmürəm”.

Mənə görə, bu, əsl faciə və fəlakətdir ki, ölkə ziyalıları vətəni, cəmiyyəti, yəni özlərini xilas etməyə can atmırlar. Hakimiyyətin bədxahlığı haqda nə desələr də, bu, passionarlığın tükənməsinin əlamətidir.

Mitinqin spontanlığı barədə sənin versiyan məni, qocaman cəbhəçini, bir çox kütləvi tədbirlərin təşkilatçısı və aparıcısını qətiyyən razı salmır.    Əhali mitinqə özü-özlüyündə toplaşmır, lider, təşkilatçı lazımdır, həm də bir yox. Hansısa vahid mərkəz lazımdır, oradan “xalqın toplanması” barədə göstəriş olmalıdır. Əhaliyə təkan lazımdır. Xalqı mitinqə çıxarmaq əmrini kim verib?

Məgər sən sadə nümayişçilərin başı üzərində oliqarx-mənfəətpərəstlərin uzun qulaqlarını görmürsən?  Xarici kuklaçıları görmürsən?

Əgər ardıcıl olsaq, spontan mitinqlər, ümumiyyətlə, olmur, həmişə bu və ya digər heyvanın “qulaqları” çıxır. Bu, ümumiyyətlə, doğrudur, lakin hətta qulaqların inanılmaz uzunluğu mitinqçilərin əhval-ruhiyyəsinin və davranışının tam manipulyasiyasında uğura zəmanət verə bilməz. Mən, sadəcə, bildirdim ki, “xalq mitinqə çıxdı, elita evdə qaldı, bu isə böhranın əlamətidir”. Hadisələrin istənilən digər qiymətləndirməsini səbrlə dinləməyə hazıram.

“...sən elitaya təklif edirsən ki, camaatın qarşısına çıxıb desin ki, “gəlin, bizim kleptokratik hakimiyyətin ətrafında birləşək və onun müdrik rəhbərliyi altında və Kremlin qiymətli göstərişləri əsasında təcavüzkarı dəf edək? Axı sən bunu istəmirsən”.

Əlbəttə ki, istəmirəm! Ona görə də narahatlıqla öz iki məqaləmdə yasaq fikirlərin söyləndiyi yerləri axtarıram..Ümumilikdə, mən bir suala cavab almaq istəyirəm: kim, nə zaman və necə birləşməlidir ki, nəticədə şüurlu şəkildə irəliləmək mümkün olsun?

“Sən deyirsən ki, elita, bizim hamımız yaşadığımız ölkəni tanımırıq. Hesab edirəm ki, nədəsə haqlısan, amma bir şeydə də  səhvsən. Onda haqlısan ki, bizim elitanın ümumi səviyyəsi millətin qarşısında duran vəzifələrə adekvat deyil, o, sadəcə, onları necə həll etmək lazım gəldiyini bilmir, anlamır.  Lakin bizim ziyalıların sağlam düşüncəsi və praqmatizmi barədə haqlı deyilsən. 

Hətta Azərbaycan ziyalısı da başa düşüb ki, camaat içinə tək və siyasətçilərlə getmək münasib deyil. Düşünməyə yox, manipulyasiyaya uymağa adət etmiş yetişkin olmayan kütləyə müraciət etmək cəhdi də münasib deyil”. 

Nə deyirəm! Yalnız bir daha qeyd etmək olar ki, qondarma ziyalılıq, müxtəlif səviyyəli ziyalılar, bütövlükdə elita ümumilikdə yorulub və səssizcə əvəzlənmək istəyir. Amma kiminlə? Məsələ də bundadır, çünki  dəyişiklik də o qədər yorğun ola bilər ki... Müzakirə üçün daha nə var?

“Mən sənin çağırış etdiyin işlə əzmlə məşğul oluram: əhalinin düşünə bilən hissəsinə təsir etməyə çalışıram. Mən əhalinin maarifləndirilməsi ilə məşğul oluram. Bu məqsədlər üçün  yararsız olan mitinqlərlə yox, kitab səhifələrində, kompüter ekranlarında”.

Bilirəm ki, biz silahdaşıq! Sənin əhalinin düşünən hissəsinə təsir göstərmək səylərin həqiqətən gözəldir, bu, müasir siyasi və sosial satiranın təəssüf ki, Azərbaycan publisistik ədəbiyyatı üçün xarakterik olan çarəsizlik acısı ilə örtülmüş şedevrləridir. Qəlbimə verdiyin  şəfaya  görə minnətdarlıq əlaməti olaraq, mənim üçün qeyri-adi olan təbib rolunda çıxış etməyə hazıram.

“Lakin nadir şəxslər oxuyurlar, sənin xalqa yaxın olmaq çağırışına cavab verən o üç skeptik kimi.  Onlar, bu üç skeptik bizim xalqı xilas etməyə yeganə qadir olan tənqidi rasional təfəkkür potensialını özündə saxlayırlar.

Qızıl kimi sözlər! Məhz tənqidi rasional təfəkkür potensialını inkişaf etdirməyi təklif edirəm və hələlik bizə qoşulmağa tələsməyən Zərdüşt Əlizadəsiz və bizim bir çox dostlarımız olmadan uğur görmürəm. Amma hər şey elə sadədir:

“Bizim vəzifəmiz tonlarla faydalı qazıntıdan qızıl zərrəcikləri ayırırmış kimi bu nadir insan fərdlərini kütlədən ayırmaq və onlarla danışmağa başlamaqdır. Biz ancaq bu yolla elita ilə xalq arasında dialoq və birlik yarada bilərik, bizim xalqın əzablı və acınacaqlı yolunu uçurumdan kənara döndərə bilərik”- Zərdüşt Əlizadə.