Seçkilərdən sonra

Bir tərəfdən, seçkilər cəmiyyətimizə növbəti məyusluqlar yaşatdı. Seçicilərin iştirakı zəif oldu (bu dəfə, demək olar ki, rəsmi olaraq etiraf olundu), əksər seçki məntəqələrində çoxsaylı pozuntular qeydə alındı, faktiki olaraq seçicilərin sözün əsl mənasında tribunalardan qovduğu bir çox mənfur fiqurlar təkrarən (üçüncü, dördüncü dəfə?) seçildi. Bütün bunlarla mübahisə etmək çətindir, etiraf etməliyik ki, bizdə dövlət hakimiyyətdir (rəsmi ritorikada bu, demək olar ki, gizlədilmir və təsadüfi deyil ki, insanların əksəriyyəti "dövlət" dedikdə "hakimiyyəti" nəzərdə tutur), bizdə çətinliklə vətəndaş cəmiyyətindən danışmaq olar, yox, təkcə onun institutlarından deyil, vətəndaş cəmiyyətinin zərurət olduğu dərk olunmur, insanların əksəriyyəti (böyük əksəriyyəti) əmindir ki, hakimiyyət ədalətli və ya ədalətsiz ola bilər, amma təyinatına görə o, icraçı (kimin iradəsini icra etməlidir?) ola bilməz, buna görə, özümüzü aldatmasaq, bizdə, demək olar ki, vətəndaş şüuru yoxdur, yalnız təbəə şüuru var (əgərçi, sevinə bilərik, bizdə onlar sadiq təbəə deyil, əsasən praqmatik düşünənlərdir).

Bütün yuxarıda deyilənlərə baxmayaraq, keçirilən seçkiləri tamamilə uğursuzluq, cəmiyyətimizin bütün səviyyələrini əhatə etmək üzrə olan qəza kimi qiymətləndirməzdim.

Birincisi, bu və ya digər prosesləri nəticəsinə görə deyil (təkcə nəticəsinə görə deyil), prosesin özünə görə təhlil etməyi öyrənməliyik, yalnız prosesin özünün qiymətləndirilməsi gələcək nəticələrdən xəbər verə bilər (o da təxmini, ehtimal olaraq, bizim cəmiyyətimiz kimi hər şeyin etibarsız və qeyri-sabit olduğu bir cəmiyyətdə həmişə təkcə irəliyə deyil, geriyə də getmək olar).

İkincisi, gəlin, səmimi şəkildə etiraf edək ki, müstəqillik illəri ərzində inkişafımızın ümumiyyətlə fərqli ola biləcəyini gözləmək çətin olardı, heç də həmişə "hakimiyyət necədirsə, əhali də elədir" (digər variantı: "bu və ya digər xalq öz hakimiyyətinə layiqdir") fikri ilə razılaşmaq olmur, amma bizim halda bir çox cəhətdən bununla razılaşmaq olar. Şərti olaraq "mental" deyə biləcəyimiz bir çox amilləri nəzərə alsaq (özümüz haqqında yüksək tonla danışmağa davam edirik, baxmayaraq ki, bütün ağıllı insanlar bunun belə olmadığını başa düşürlər), etiraf etməliyik ki, "böyük vəsait" (bizim halda isə, sovet keçmişimizlə müqayisə etsək, bu, "çox, çox böyük vəsaitdir") loyallığı biznes hesab edən insanları ön plana çıxarmalı idi. Adətən, bu insanlar çalışqan, təşəbbüskar, bəzən ağıllı (bunun nə demək olduğunu dəqiqləşdirməyək) olur, bir qayda olaraq, onları mənlik hissi sıxmır (“pul və status ləyaqətdən vacibdir”) və bu adamlar hesab edirlər ki, uğur qazanmaq naminə heysiyyata  laqeyd yanaşmaq olar ("məqsəd vasitələrə haqq qazandırır") və bəlkə də yalnız vasitələrin məqsədə haqq qazandırdığını düşünənlərə gülərlər, adətən, onlar özlərini "xüsusi insan" sayırlar (şərti olaraq,  “meritokrat”, yəni  öz qabiliyyətləri sayəsində cəmiyyətdə mövqe tutmuş ). Nadir istisnalarla, bizim məşhur hesab etdiyimiz insanları rəsmi səviyyədə müvəffəqiyyət müəyyən edir, "qəhrəmanların", "akademiklərin", "xalq artistlərinin" və digərlərinin adları olan xatirə lövhələrinə baxmaq kifayətdir ("milli liderimiz" az qala bütün dövrlərə nümunədir). Seçkilərə cəlb edilənlərdən, qazanmaq üçün bu seçkiləri səbrsizliklə gözləyənlərdən ibarət çoxsaylı ordu bu və ya digər şəkildə "böyük vəsaitlə" bağlıdır (bu insanlara daş atmayaq, əminəm, onlara qəpik-quruş verirlər, bu, onların "ləyaqətlərini" unutmaları üçün kifayət edir, bu, onlara aid deyil, onlar həddindən artıq zəlil və acizdirlər və bizim orta məktəb müəllimlərinin bu nalayiq işə cəlb edilməsinə yalnız təəssüf edə bilirik).

Nəhayət, - üçüncüsü, - bu, mənim üçün ən əsasıdır, məni bu mətni yazmağa da bu məcbur etdi, - hakimiyyətin insanlar üçün açdığı kiçik imkanlar pəncərəsidir. Və məlum oldu ki, cəmiyyət və ya ən azından onun bir hissəsi canlıdır, onda enerji, təşəbbüskarlılıq var, onda ictimai işlər üçün reallaşmamış böyük potensial var. Və ən əsası, ən azından bu insanların bir hissəsi, uğuru qarşısına məqsəd qoysa da, bir şərt var, onların qırmızı xətti var, onlar bu qırmızı xətti keçmək niyyətində deyillər, bu qırmızı xətti müəyyən edən isə şəxsi ləyaqətləri sərhədini keçməyi özlərinə rəva bilməmələridir. Bu cür insanlar deputatlığa namizədlər arasında da var idi, amma - bizim elə həmin "mentallığı" yada salsaq, mənim üçün ən sevindirici və etiraf edim ki, ən təccüblüsü bu idi ki, - az-çox normal hər bir namizədin onlarla tamamilə təmənnasız könüllü müşahidəçisi var idi, onlar, demək olar ki, bütün günü seçki məntəqələrində keçirərək, hakimiyyət nümayəndələrini əxlaqlı mövqeləri və hüquqi bilikləri ilə şok ediblər və anladığım qədər, seçkilərin sakit keçməsinə kömək etməli olan (hakimiyyət dilində bu, seçkilərin hakimiyyətin nəzərdə tutduğu kimi saxtalaşdırılmasına mane olmamaq deməkdir) rəsmi "müşahidəçilərin" (məndə olan məlumata görə, onlar arasında keçmiş idmançılar, hakimiyyətin "beşinci kolonu" da var idi) müqavimətini rəf etməli olublar.

Artıq demişdim, yenə təkrar edim, seçilən deputatlar arasında çox sayda çoxdan məşhur olan mənfur fiqurlar var, ilk dəfə seçilənlər haqqında məlumatım azdır, amma mühakimə edə bildiyim qədər, onlar arasında ən azından bir nəfər sözün əsl mənasında müstəqil deputat var. Bu deputatın ilk mətbuat konfransı təkcə gerçəkliyi ilə deyil, sözlərində "loyallığa söykənən biznesdən" (bizdə müstəqilliyin əsas meyarı) əsər-əlamət belə olmaması ilə yaxşı mənada təəccübləndirdi (məni təəccübləndirmədi, çünki onu şəxsən çoxdan tanıyıram). O, onun namizəd olduğu seçki məntəqələrində saxtakarlıq olmadığını, hakimiyyətin onun seçilməsinə mane olmadığını gizlətməyib, amma onun üçün əsas olan odur ki, o, ədalətli olaraq seçilib və bu, onun əsas funksiyalarından birini - hakimiyyət və seçicilər arasında vasitəçilik funksiyasını yerinə yetirməsinə kömək edə bilər.

Özümü peyğəmbər hesab etmirəm, sabah-birsigün ölkəmizdə nə baş verəcəyini bilmirəm, ağıllı insanlar (ilk növbədə fiziklər) öyrədirlər ki, sistemdə (ehtimal olaraq) dəyişikliklər başlayırsa, bu dəyişikliklər sinxronlaşırsa (ehtimal olaraq), dönüş nöqtəsi yaranırsa (ehtimal olaraq), bu nöqtədən belə sistemin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyini təxmin etmək olmaz.

Hələlik yalnız onu demək olar ki, bu seçkilərdə əsasən gözlənilmədən şəxsi ləyaqəti boş söz hesab etməyən (əlavə edim ki, həya kimi elementar anlayışdan xəbəri olan) və nəyin bahasına olursa olsun, uğura hazır olmayan bir neçə insan ortaya çıxıb (hələlik "bir neçə" faiz nisbətində olmasa da).

Bu insanların əhəmiyyətini şişirtməyək, amma kiçiltməyək də.