Avropalılar İrana qarşı ABŞ-ın sanksiyalarını boykot edə bilərlər

- Azər bəy, bildiyiniz kimi ABŞ nüvə razılaşmasından geri çəkildi. Daha sonra isə Avropa Birliyi nüvə razılaşmasını davam etdirəcəyini bildirdi. Bu məsələdə artıq tərəflərin üçbucağını görmək olar. Bir tərəfdə ABŞ, digər tərəfdə İran, üçüncü tərəfdə isə bu razılaşmanın davamlı olacağını istəyən Avropa Birliyi ölkələri. Sizcə, bundan sonra proseslər hansı istiqamətdə gedəcək?

- Sazişi imzalayan Avropa ölkələri, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya daha əvvəl də bəyan etmişdilər ki, bu sazişdən çıxmayacaqlar. Ortaq fikirləri də ondan ibarət idi ki, 2012-ci ilin sazişi bir başlanğıcdır və bu sazişə irəlidə əlavələr etmək olar. Lakin ümumi fikir ondan ibarət idi ki, bu saziş olmadığı təqdirdə İran öz nüvə proqramını davam etdirəcək və yaxın bir il ərzində artıq nüvə silahına sahib olacaq. Bu saziş İranın nüvə proqramını saxlaya bildi və beynəlxalq müşahidəçilərə İranın nüvə obyektlərini monitorinq etmək, nəzarətdə saxlamaq imkanı verirdi. Ona görə Avropa ölkələri, Rusiya sazişdən çıxmayacaqlar. Böyük ehtimalla Çin də onlarla bu məsələdə həmrəy olacaq. O ki qaldı İranın mövqeyinə o, Avropa ölkələrinin mövqeyinə uyğun addım atacaq. Əgər Avropa ölkələri sazişdən çıxmasalar, İran da sazişə sadiq qalacaq. Belə olan təqdirdə ABŞ-la Avropa arasında zidiyyətlər daha da artacaq. Bir tərəfdən ABŞ İrana qarşı köhnə sanksiyaları bərpa edəcək və hətta yeni sanksiyalar da tətbiq edəcək. Digər tərəfdən isə əsas Avropa ölkələri bu sanksiyalara nəinki qoşulmayacaq, hətta bu sanksiyaları bloklayacaqlar.

- Rusiyanın bu məsələdə tutacağı mövqe də maraqlıdır. İran razılaşmanı davam etdirsə, Rusiya İrana tərəf çıxacaq? Yoxsa İran Avropa Birliyi ölkələri ilə razılaşmaya getdiyi üçün əvvəlki sakit mövqeyində duracaq?

Rusiya da Avropa ölkələri ilə eyni mövqedə olacaq. Bu onu deməyə əsas verir ki, Trampın qərarı Qərbin İran məsələsində yekdil siyasətinin sonu olacaq. Mən hətta deyərdim ki, bu qərarın daha acınacaqlı nəticəsi də ola bilər. Belə ki, Avropa ilə ABŞ arasında zidiyyətlər davam etsə, əsas Avropa ölkələri ABŞ-ın Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalardan çıxa bilərlər. Çünki iqtisadi baxımdan bir çox Avropa ölkələri üçün Rusiyaya qarşı sanksiyalar iqtisadi baxımdan ziyanlıdır. İlk növbədə Almaniya üçün.

- ABŞ-İran münasibətləri gərginləşərsə, bunun regiona nə kimi təsirləri ola bilər?

- Ümumiyyətlə ABŞ Prezidenti Trampın bu qərarını anlamaq çətindir. Məsələn Tramp hər zaman Rusiyaya qarşı sanksiyaların əleyhinə olub. Halbuki Rusiya Suriyada aktiv şəkildə Əsəd rejimini dəstəkləyir, bölgəyə bilavasitə müdaxilə edib. Rusiya Ukraynanın ərazisi olan Krımı ilhaq edib, hələ də Ukraynadaki proseslərə Donbas vilayəti vasitəsilə müdaxilə edir. ABŞ-da və bir çox başqa ölkələrdə seçkilərə müdaxilə edib, kiber hücumların müəllifidir. Amma Tramp bununla belə İranın Yaxın Şərqdə aktiv siyasətindən qıcıqlanaraq imzalanan sazişi ləğv edir. Trampın bu qərarı bir tərəfdən İranı Rusiya ilə daha sıx əməkdaşlığa sürükləyir, digər tərəfdən də dünya bazarında neft qiymətlərini yüksəltmək ehtimalını artırır, hansı ki, bunun özü də Rusiyanın lehinə işləyir. Yəni bu qərar İranı Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz bölgəsində daha aktiv siyasət yürütməyə sövq edəcək, İran daxilində mühafizəkar siyasi qrupların fəallığına və aqressivliyinə səbəb olacaq.

- ABŞ-İran münasibətləri gərginləşərsə, Azərbaycan nə edəcək? Yəni bir tərəfdə qonşu İran, digər tərəfdə isə hegemon ABŞ. Yəni Azərbaycan hakimiyyəti bu vəziyyətdən özünə sərf edən formada "bazarlıq" üçün istifadə edə bilər. Sizcə, Azərbaycan bu siyasəti həyata keçirəcək, yoxsa ABŞ-ın istəklərinə cavab verməyəcək?

- Azərbaycan rəhbərliyi böyük ehtimal bu proseslərdən kənarda qalmağa çalışacaq və neytral mövqeyini davam etdirəcək. Digər tərəfdən də ABŞ üçün İranla sazişdən çıxmaq nə deməkdir? Birinci mərhələdə köhnə sanksiyaları bərpa etmək, sonra yeni sanksiyalar tətbiq etmək. Ən son addım isə İrana hərbi müdaxilə etməkdir. Lakin bu o zaman mümkün ola bilər ki, İran öz nüvə proqramını davam etdirə və nüvə silahının yaratmağa yaxın ola. Bu da yalnız o halda mümkündür ki, İranla saziş imzalayan digər ölkələr, ilk növbədə Avropa üçlüyü (Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya) sazişdən çıxsın.

- Ümumiyyətlə dünyada yeni proseslərin getdiyi bir dövrdə Azərbaycan özünü qorumaq üçün hansı addımlar atmalıdır? Hansı siyasəti həyata keçirməlidir?

- Azərbaycan daha çox dost əldə etməyə çalışmalıdır. Dost və müttəfiq. Qonşuları ilə mehriban qonşuluq və iqtisadi əməkdaşlıq siyasətini yürütməlidir. Qonşularına qarşı təhdid ola biləcək hərbi koalisiyalarda yer almamalıdır. Bunun yanında da aqressiv qonşularına qarşı strateji müttəfiqləri ilə hərbi-siyasi sahədə anlaşmalı və əməkdaşlıq etməlidir. İlk növbədə Türkiyə ilə.

- ABŞ-ın son addımı Trampa nüfuz qazandıracaq yoxsa onun seçicilər qarşısındakı və dünyadakı nüfuzuna daha da zərbə vuracaq?

- Düşünürəm ki, Trampın qərarı dünyada ABŞ nüfuzuna zərbə olacaq. Çünki bu qərarla ABŞ-ın imzaladığı sazişlərə, imzasına güvən azalacaq. Artıq Avropa ölkələri bununla bağlı ciddi narahatlıq keçirməyə başlayıblar. Daha əvvəl Trampın polad və alüminium sazişlərindən çıxması, Paris Anlaşmasını imzalamaması Avropanın ciddi narazılığına və narahatlığına səbəb olub. Seçicilərə gəlincə, Trampın etdiklərinin elə əsas səbəbi ABŞ seçicilərinin dəstəyini qazanmaqdı. Çünki seçicilər xarici siyasətdə atılan addımların ölkə iqtisadiyyatına və onların maliyə durumuna müsbət təsirinin olub-olmamasına baxacaqlar. Tramp da bunu yaxşı bilir. Yeri gəlmişkən, Paris Anlaşmasına qoşulmamasının əsas səbəbi iqtisadidir. Lakin Trampın qərarları nəticəsində böyük savaş çıxacaqsa və sonucda İran nüvə silahına sahib olacaqsa, onda daxildə də xal itirəcək.