Covid-19: ən böyük problem dərmanların çatışmazlığıdır

***

-Adil doktor, koronavirus xəstələrinin sayı hər gün artır. Eyni zamanda xəstəxanalar ağır olmayan xəstələri qəbul etmir. Belə olduğu halda xəstəliyin daha da yayılmasına, başqalarına, ailə üzvlərinə yoluxmasına şərait yaranır. Ağır olmayan xəstələrin evdə müalicə olunması düzgün qərardımı?

-Hazırda dünyada koronavirus pandemiyasının ikinci mərhələsi yaşanır. Artıq mutasiya nəticəsində xeyli ştamlar mövcuddur. Bu mərhələnin spesifikası ondan ibarətdir ki, xəstəliyin kontegiozluğu xeyli artıb və qərar tutduqda müxtəlif dəyişikliklər müşahidə olunur. Bu baxımdan ağır xəstələrin xəstəxanada, yüngül xəstələrin isə ambulator şəraitdə müalicə olunması zərurəti yaranıb. Çünki xəstəxanaların getdikcə sayı artan xəstələrin hamısını yerləşdirmək, müalicə etmək imkanı yoxdur. Sadəcə olaraq ambulator yardımla stasionar yardım arasında bir uzlaşma yaradılmalıdır ki, xəstələrdə hansısa bir oksigenə tələbat yaradıldıqda, vəziyyəti ağırlaşdıqda stasionara köçürülmə imkanı yaransın. Yəni, bu sistem vahid bir sistem olmalıdır. Baxmayaraq ki, ambulator xidmət ayrı, stasionar xidmət ayrıca müalicə olunur.

-Tez-tez mediada koronaviruslu xəstənin evini tərk etdiyi və polis tərəfindən saxlandığına dair xəbərlər verilir. Hətta Cinayət Məcəlləsində bununla bağlı maddə də var. Bəs nəzərə alsaq ki, həmin insan dərmanla təchiz olunmur, heç bir tibbi personalla təmin olunmur, xəstənin evində analiz vermək üçün avadanlığı yoxdur, onda xəstə müayinəyə, analiz vermək üçün laboratoriyaya və aparatlardan keçmək üçün klinikaya, xəstəxanaya getmək üçün nə etməlidir?

-Koronaviruslu xəstələrin, yəni qeydiyyatdan keçmiş xəstə şəxslərin evdən çıxması ilə bağlı məsələlər düzgün təşkil olunmayıb. Məsələ bundan ibarətdir ki, bu xəstələr evdə qalırsa mütləq dərman təchizatı, qida və digər tələbatlarla təmin olunmalıdırlar. Və yaxud da belə imkan yaradılmırsa onların evdən çıxıb, özləri üçün dərman alacağını nəzərə almaq lazımdır. Əlbəttə ki, bu xəstələrin çölə çıxması məqsədəuyğun deyil. Yoluxdurma, təkrar soyuqdəymə və xəstəliyin ağırlaşması baxımından. Amma istənilən halda burada bir uyğunsuzluq var. Yəni, bir tərəfdən təchizat yoxdur, digər tərəfdən də xəstələri məcbur edirlər ki, evdə qalsın. Bu səbəbdən belə problemlər yaşanır.

-Son vaxtlar koronaviruslu xəstələrin tibbi təchizatla təmin olunmamasına dair şikayətlər çox gəlir. Eyni zamanda xəstəliyin müalicəsinə təsir edən dərmanlar apteklərdə tapılmır və ya çox baha qiymətə satılır. Sanki insanlar öz talelərinə buraxılıblar. Bu da insanlarda həm qorxu, həm də qıcıq yaradır. Bununla xəstəliyin qarşısını almaq mümkündürmü? Nə etmək lazımdır ki, ağır xəstələr də, yüngül xəstələr də lazımi tibbi xidmətlə təmin olunsunlar? Niyə insanlar bu qayğıdan məhrum olublar?

-Düzdür. Son vaxtların ən böyük problemi dərman qıtlığıdır. Məsələn, koronavirusa qarşı heç bir aktivliyi olmayan arbidol, ergoferon və bu tip dərmanlar həddən artıq baha qiymətə satılır. Və bu dərmanların heç bir mənası yoxdur. Hazırda favipiravr adlı preparat çox baha qiymətə satılır. İnsanların bunu almaq imkanı yoxdur. Ən azından xəstəliyin müalicəsi üçün effektli olan dərmanlar paket şəklində xəstə insanlara çatdırılmalı idi. Bundan başqa kleksan çatışmazlığı yaşanır. Bu xəstəlik daha çox trombozdur. Yəni, xırda mikrosirkulator hissədən başlayan bir trombozdur. Və getdikcə davam edərək bütün damarlarda, dessimilyasiya olunmuş damarlarda venadaxili tromboz yaradır. Bu isə əksər xəstələrin ölümünə gətirib çıxarır. Ona görə də müəyyən dərmanların təchizatı üçün ciddi şəkildə təxirəsalınmaz işlər görülməlidir. İnsanlara periodik məsləhətlər verilməlidir. Yəni, bu məsələ ilə bağlı ciddi problemlər var.

-Xəstəliyin yayılmasına geniş təsir edən amillərdən biri də ictimai nəqliyyatdır. İctimai nəqliyyat pandemiya üçün düzgün qaydada fəaliyyət göstərmədiyindən insanlar, xüsusən də pik saatlarda nəfəs-nəfəsə gedib gəlirlər. Bu zaman təbii ki, bir nəfər simptomsuz xəstə varsa və ya ümumiyyətlə, xəstə varsa başqalarına virus ötürmüş olur. Niyə hökumət bu məsələlərlə bağlı ölçü götürmür?

-İctimai nəqliyyatla bağlı dəfələrlə deyilib. Bu, ümumiyyətlə, koronavirus pandemiyasının yayılmasının mənbəyi olan ən bərbad sahədir. Çünki təəssüflər olsun ki, ictimai nəqliyyat sahəsində qayda-qanun yaratmaq indiyə qədər mümkün olmayıb. İctimai nəqliyyat sahəsində karantin pandemiyasının, pandemik davranışların üç qızıl qaydası demək olar ki, normal icra olunmur. Və təbii ki, ictimai nəqliyyat yoluxma üçün çox ciddi mənbə olaraq qalır. Xüsusilə, metrolar bağlanandan sonra ictimai nəqliyyatın üzərinə böyük yük düşməsi də buna bir növ şərait yaradır. Hər halda bu sahə ilə bağlı müəyyən ölçülər götürülməli idi. Artıq biz kollektiv immunitetə gedirik və xeyli məsələlər demək olar ki, arxada qalıb.

-Son vaxtlar TƏBİB-in fəaliyyətsizliyi və ya bu sahədə fəaliyyətinin yetərsiz olması insanlarda qıcıq yaradır. Eləcə də səhiyyə xidmətindəki çatışmazlıqlar, kadra çatışmazlığı, yer çatışmazlığı, dərman çatışmazlığı. Bu qıcıq məqsədli şəkildə yaradıla bilərmi?

-Əslində, görünən odur ki, ölkədə dərman təchizatı və müəyyən məsələlərlə bağlı sanki sabotaj xarakterli bir proses var. Məncə, belə görünür. Sanki müəyyən şəxslər bu dərman qıtlığında, bu bahalaşmada maraqlıdırlar. Bu məsələləri lazımi orqanlar araşdırmalıdırlar. Bu məsələlərə cavabdeh olanların yaxasından yapışılmalıdır ki, niyə görə ölkədə bu şəkildə dərman qıtlığı var, yer çatışmazlığı yaşanır və niyə bütün imkanlardan lazımi səviyyədə istifadə olunmur?

-Yenidən sərt karantinə keçməyin tərəfdarı olanlar var. Sizcə, bu, çıxış yoludurmu? Ümumiyyətlə, xəstəliyin qarşısını almaq üçün hansı tədbirlər görülməlidir?

-Sərt karantinə keçmək çıxış yolu deyil. Hesab edirəm ki, karantin davranışlarına ciddi əməl etməklə biz bu dövrü yaşamalıyıq. Dediyim kimi, biz kollektiv immunitetə doğru gedirik. Kollektiv immunitet o deməkdir ki, ən azı bir populyasiyada 70 faizə qədər əhali xəstələnirsə, kollektiv immunitet yaranmış olur. Adətən respirator infeksiyaların, virusların yoxa çıxmasının, tədricən azalıb getməsinin bir yolu da bundan ibarətdir. İndi vaksinasiya illüziyası da var. Təbii ki, bunların hamısına kompleks yanaşılmalıdır. Vaksinasiyanın ortaya çıxması hələ məsələnin həlli deyil. Amma bu, heç olmasa risk qrupuna aid olan xeyli insanı, həkimləri, tibb işçilərini həyati müalicə edə bilərdi.