Ermənilər sərgilədikləri xalçaların Azərbaycana aid olduğunu bilirlər, - Xalça Muzeyinin eksperti

- Ermənilərin yer tapa bilmədiyi xalçalar tarixən hansı xalqa məxsusdur?

- Məlumdur ki, 1992-ci ildə şəhər erməni qoşunları tərəfindən tutulduqdan sonra Şuşada qalan xalçalar ermənilər tərəfindən mənimsənilib. Bunlar 187 xalçadır, ermənilər onları milli erməni xalçaçılığı nümunəsi kimi təqdim edirlər. Xarici turistlərə belə deyirlər. 2020-ci il Vətən Müharibəsi zamanı şəhər işğaldan azad edilənə qədər işğalçılar Şuşa Muzeyindən xalçaların bir hissəsini çıxara bilib, bir qismi isə azad edilmiş şəhərdə qalıb.

2021-ci ilin yayında biz bu xalçaları Şuşa qalereyasında, Mehmandarovlarının evində nümayiş etdirdik. Orada Azərbaycan xalçalarından ibarət sərginin rəsmi açılışı olub. Sonra Bakıya gətirdilər. Hələlik Şuşada eksponatların sabit temperatur və rütubətdə, mühafizə siqnalizasiyası ilə təhlükəsizliyini təmin edə biləcək texniki cəhətdən təchiz olunmuş otaq olmadığından bütün xalçalar Bakı Muzeyində saxlanılır.

İndi Şuşada muzey binası tikilir, orada Azərbaycan xalçalarını və digər xalq sənətkarlıq nümunələrini sərgiləyəcəyik. Şuşada muzey binasının tikintisi və açılışının nə vaxt başa çatacağını bilmirik.

- Fotoşəkillərin birində sərgilənən xalçanın ornamentləri arasında xaçlar görünür. Bu məhsulun erməni mənşəli olduğunu göstərmir?

- Əlbəttə yox. Xaçlar Azərbaycanda, Göyçə və Qazax məhəlləsində xristianlıq və islam dinlərinin gəlişindən əvvəl ornament kimi istifadə olunurdu. Xalçadakı xaçların dinə və ermənilərə heç bir aidiyyəti yoxdur. Bu cür ornamentlər Tanrıçılığın geniş yayıldığı Altay türkləri arasında yayılmış qədim Oğuz mədəniyyətinin - rəmzi xaç olan xristianlıqdan əvvəlki monoteizm dininin (Tanrı) sübutudur.

Biz nəşrlərdə və elektron məktubda ermənilərə bildirdik ki, onların erməni xalçaları kimi sərgilədiyi xalçalar əslində azərbaycanlılar tərəfindən toxunub. Bizim məktublarımız olmasa belə, onlar xalçaları, eləcə də milli mətbəxi, məşhur “buta” ornamentini, melodiyaları və Azərbaycan xalq sənətinin digər təzahürlərini kimdən oğurlandıqlarını yaxşı bilirlər.

- Muzey ermənilərin əlində olan xalçalar haqqında həqiqətlərin dünyada yayılması üçün nə edir?

- Təkcə ekspozisiya ilə Ermənistanda saxlanan xalçaların müəllifləri, Azərbaycan xalçaçılıq tarixi haqqında həqiqətləri yaymaq mümkün deyil. Biz KİV üçün nəşrlər, bukletlər, elmi araşdırmalar hazırlayırıq, kitablar nəşr edirik. Sankt-Peterburq Ermitajı, İstanbul İslam İncəsənəti Muzeyi və Rus Etnoqrafiya Muzeyində 18-19-cu əsrlərə aid Azərbaycan xalçaları saxlanılır. Biz bu eksponatları tapırıq, fotoşəkillərini çəkirik, təsvir edirik, kataloqlarımıza salırıq, bu xalçaların tarixini izah edirik. Başqa ölkələrdə Azərbaycan Xalça Muzeyinin eksponatlarından ibarət səyyar ekspozisiyalar təşkil edirik. 2019-cu ildə UNESCO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyası çərçivəsində “Luvrda Azərbaycanın mədəni irsi” sərgisində 18-19-cu əsrlərə aid üç Azərbaycan xalçası nümayiş etdirilib.

*Fevralın 16-da Fransanın Azərbaycandakı səfiri Milli Xalça Muzeyinin direktoru Şirin Məlikovaya Fransanın İncəsənət və Ədəbiyyat Fəxri ordenini təqdim edib. Səfir Zaxari Qross qeyd edib ki, Ş.Məlikova şərq xalçaları sahəsində mütəxəssisdir, 2016-cı ildən Bakının ən məşhur muzeylərindən birinə rəhbərlik edir, 20-dən çox sərginin kuratoru, 11 monoqrafiya və və müxtəlif məqalələrin müəllifidir. Səfir ona mədəni əlaqələrin inkişafındakı xidmətlərinə görə təşəkkür edib və orden təqdim edib.