“Forma dəyişikliyidirsə” vəziyyət yaxşılığa doğru dəyişməyəcək

***

Sual: Mirəli bəy, prezidentin fərmanı ilə Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının əsasında “Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi” publik hüquqi şəxs yaradılıb. Nə dəyişəcək?

Cavab: Nəyin dəyişəcəyini düzgün qiymətləndirmək üçün ilk növbədə dəyişikliyin məqsədini müəyyən etmək daha doğru olardı. Rəsmi əsaslandırmada bu, “dövlət və cəmiyyət həyatında qeyri-hökumət təşkilatlarının rolunun artırılması, fəaliyyətinin yeni dövrün çağırışlarına uygun təşkili, bu sahədə həyata keçirilən dövlət dəstəyinin təşkilati-hüquqi əsaslarının və mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi” kimi təqdim edilir. Yəni, dəyişikliyin səbəbi kimi idarəetmədə dəyişikliyin aparılması çıxış edir. Bunu prezidentin 19 aprel tarixli məlum fərmanından da görmək mümkündür. Fərmanda Azərbaycan Respublikasında qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət dəstəyi sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi xüsusi olaraq qeyd edilib. İdarəetmənin təkmilləşdirilməsinin forması kimi isə təşkilati hüquqi formanın Şuranın Agentliklə əvəz edilməsi və bu Agentliyə publik hüquqi şəxs statusunun verilməsi seçilib. Burada başlıca fərq Agentliyin daha müstəqil hüquqi statusa və digər mənbələrdən maliyyə əldə etmək imkanına malik olmasında özünü göstərir. Yəni, əsas dəyişiklik idarəetmənin forması ilə bağlıdır.

Sual: Agentliyin fəaliyyət prinsiplərindən Şuranın fəaliyyətini fərqləndirən nələr nəzərdə tutulub?

Cavab: Ən böyük fərq bu qurumlarda idarəetmənin təşkilində özünü göstərir. Təəssüflə qeyd edilməlidir ki, bu fərq daha çox mərkəzləşdirmənin güclənməsi və vətəndaş cəmiyyətinin iradəsinin nəzərə alınmaması ilə diqqəti cəlb edir. Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının təşkilində mövcud olan demokratiya və vətəndaş cəmiyyətinin iradəsi Agentlikdə görünmür. Əgər Şura formal da olsa qeyri- hökumət təşkilatları tərəfindən seçkilər əsasında formalaşırdısa və seçilmiş şəxslər prezident tərəfindən təyin edilirdisə Agentliyin formalaşdırılmasında qeyri- hökumət təşkilatları iştirak etmirlər və bu şəxslər bilavasitə prezident tərəfindən təyin edilirlər. Agentliyin Müşahidə Şurasına namizədlərin hansı meyarlar əsasında müəyyən edilməsi, bu namizədlərin kim tərəfindən təqdim edilməsi də bəlli deyil. Əsas missiyası demokratik vətəndaş cəmiyyət quruculuğu olan bir qurum üçün bu cür təşkil olunmaq heç bir halda arzuolunan deyil.

Sual: Agentliyin nizamnaməsi ilə Şuranın nizamnaməsini müqayisə etdikdə hansı müsbət və mənfi dəyişiklikləri görə bilərik?

Cavab: Hər iki qurumun Nizamnaməsi məzmun etibarilə biri digərinə xeyli dərəcədə oxşardır. Xüsusilə hüquq və vəzifələr çox cüzi istisnalarla təkrarlanır və sadəcə, ifadə formalarına görə fərqlənirlər. Mənfi dəyişikliklər haqqında yuxarıda bəhs etdiyimizdən bu yerdə müsbət dəyişiklikləri qeyd etmək yerinə düşər. Əsas müsbət dəyişiklik kimi Agentliyin Müşahidə Şurasının daha geniş səlahiyyətə malik olması qeyd edilə bilər. Əvvəlki idarəetmədə (Şurada) sədr daha çox səlahiyyətə malik oldugu halda Agentlikdə Müşahidə Şurası daha geniş səlahiyyətə malik olmaqla, həm də icraçı direktorun üzərində nəzarəti həyata keçirir. Güclü səlahiyyətə malik kollegial orqanın mövcudluğu şəffaflıq və hesabatlılıq üçün vacib şərtlərdəndir. Bunun nə qədər səmərəli ola biləcəyini isə yaxın gələcəkdə görə biləcəyik.

Sual: Niyə bu kimi qurumlara büdcədən pul ayrılır? Bu normaldırmı?

Cavab: Vətəndaş cəmiyyətinin zəif oldugu cəmiyyətlərdə dövlətin qeyri-hökumət təşkilatlarını dəstəkləməsi məqbul bir hal kimi qiymətləndirilməlidir. Ən güclü cəmiyyətlərdə belə dövlət cəmiyyətin problemlərini təkbaşına müəyyən etmək və həll etmək iqtidarında deyildir. Təcrübə göstərir ki, qeyri-hökumət təşkilatları dövlət orqanları ilə müqayisədə daha çevik, fəal və qənaətcildirlər. Vətəndaşların dəyəri ölçüyəgəlməz dəyərdə olan enerjisini və töhfəsini cəmiyyətin problemlərinin həllinə yönəltməklə çox böyük nəticələrə nail olunmaqla bağlı zəngin təcrübələr mövcuddur. Vətəndaş birliklərini stimullaşdırmaqla və dəstəkləməklə dövlətin vətəndaş təşəbbüslərinə zəmin yaratması və onu təşviq etməsi tamamilə normaldır. Lakin bu cür dəstəyin ictimai maraqlar üçün deyil, siyasi hakimiyyət və ya korporativ maraqlara xidmət etməsi yolverilməzdir.

Sual: Agentlik sonra Fonda, daha sonra isə Nazirliyə çevrilə bilərmi?

Cavab: Təşkilati hüquqi forma ilə ugurlu nəticələr arasında əlaqə axtarmaqla özümüzü aldatmış olarıq. Mövcud nazirliklər və yaxud dövlət komitələrinin hamısı ugurlu fəaliyyət göstərirmi? Əlbəttə, yox. Vacib olan idarəetmənin nə qədər səmərəli təşkil edilməsi ilə bağlıdır. Yaxşı idarəetmə olmadan təşkilati hüquqi forma o qədər də əhəmiyyət kəsb etmir. Mövcud statusla belə Agentlik kifayət qədər səmərəli fəaliyyət göstərə bilər. Bunun üçün, sadəcə, hakimiyyətin səmimi niyyəti və idarəetmənin düzgün təşkili kifayətdir.

Sual: Bu forma dəyişikliyi hansısa bir formada mahiyyət dəyişikliyinə gətirib çıxara bilərmi? Yəni, agentlik təsis etməkdənsə 2014-cü ildən sonra dəyişən vəziyyəti düzəltmək daha yaxşı olmazdımı? Və ya o vaxtdan bəri dəyişilmiş qeyri-hökumət təşkilatları və qrant qanunvericiliyini normal vəziyyətə salmaq olmazdımı ki, vətəndaş cəmiyyəti normal fəaliyyət göstərə bilsin?

Cavab: Özünüz də sualınızda mövcud dəyişikliyi “forma dəyişikliyi” kimi qeyd etmisiniz. Forma ilə bərabər, məzmun dəyişiklikləri də aparılmalıdır ki, müsbət nəticələrə ümidlər yaranmış olsun. Bunun üçün isə ilk növbədə qeyri-hökumət təşkilatları qanunvericiliyinə 2013-2014-cü illərdə gətirilən məhdudiyyətlər ləğv edilməlidir. Bu məhdudiyyətlərin mövcudluğu şəraitində bu kimi “forma dəyişikliyi” vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişdirməyəcək. Çox təəssüf ki, hakimiyyət hətta bu istiqamətdə üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməyə həvəsli görünmir. Açıq Hökumətin Təşviqi üzrə Milli Fəaliyyət Planında qeyri-hökumət təşkilatları qanunvericiliyinin yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulmuş olsa da bu istiqamətdə hər hansı tərəqqi müşahidə olunmur.

Sual: Sizcə, qeyri-hökumət təşkilatları sektorunu dirçəltmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Cavab:  Qeyri-hökumət təşkilatları sektorunun problemləri əsasən 2013-2014-cü ildə qanunvericiliyə gətirilən məhdudlaşdırıcı əlavələr və dəyişikliklərdən qaynaqlanıb. Problemin həlli bu məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması, qanunvericiliyin liberallaşdırılması və əlverişli fəaliyyət mühitinin yaradılmasından keçir. Təəssüf ki, hazırkı mərhələdə siyasi hakimiyyət bunları etməkdə maraqlı görünmir. Ötən ilin sentyabrında prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsi Hikmət Hacıyevin qeyri-hökumət təşkilatları ilə keçirdiyi müzakirələrin nəticəsiz qalması da belə qənaətə gəlməyə əsas verir. Pessimizm mühitinə və ümidsizliyə rəğmən, yenə də problemin həllini hakimiyyətlə dialoqda görürəm. Vətəndaş cəmiyyəti olaraq biz hakimiyyəti onlar üçün vacib tərəfdaş oldugumuza inandırmaq istiqamətində səylərimizi davam etdirməliyik.