İnformasiya nəzarəti ictimai olmalıdır

***

-Xalid bəy, prezident Dövlət Nəzarəti İnformasiya Sisteminin iş qaydasını təsdiq edib. Dövlət Nəzarəti İnformasiya Sistemi nədir?

-Ümumiyyətlə, bu sistemin adı xoş assosiasiya doğurmur. Nəzarət yaxşı şeydir. Nəzarət olduqda bütün işlər daha effektiv olur, adətən. Dövlət nəzarəti ifadəsi isə istər-istəməz bizi sovet dövrünə qaytarır. Ən effektiv, özünü təsdiqləmiş nəzarət sistemi mediadır. Bizim, Azərbaycanın da parçası olduğu Avropa Şurasının ölçüləri medianın dövlətsizləşdirilməsini ehtiva edir. Bu baxımdan belə mövzularda ifadələrin seçilməsi önəmlidir. Ola bilsin ki, niyyət şəffaflıqdir, ictimaiyyətə hesabatlılıqdır, ancaq seçilmiş ifadələr də vacibdir. Narahatlıq doğuran yox, rahatlıq yaradan ifadələrə üstünlük verilməlidir. Qeyd etdiyiniz qaydaya, sistemə gəldikdə, burada söhbət bütünlüklə hökumətin fəaliyyətinə yox, prezidentin imzaladığı sənədlərin, birinci vitse-prezidentin və Prezident Administrasiyası rəhbərinin tapşırıqlarının icra vəziyyətinə nəzarətdən gedir. Kifayət qədər aydın bölgü var. Qeyd edilən subyektlərin tapşırıqları və onların icrası. Burada eyni zamanda xeyli suallar var: mənim, vətəndaşın prezidentin tapşırıqlarına necə əməl edilməsini vətəndaş necə izləyə biləcək, məzmunda. Sənəddə bu suallara cavab yoxdur və ya çox dumanlıdır. Vətəndaş bu prosesin məzmununu görə bilmirsə, sənədin görünən toplumsal önəmi qalmış olmur.

-İş qaydasından belə anlaşılır ki, bu sistem konkret dövlət qurumları və Prezident Administrasiyasının işinə nəzarət etmək üçündür. Lüzum vardımı belə bir iş sisteminə?

-Görünür, lüzum var imiş, olmasa, xüsusi sənəd qəbul edilməzdi. Belə sənədlərə, bu sənədlərdə nəzərdə tutulan müddəalara həm də cəmiyyətin maraqları var, amma daha detallı, təfsilatlı. Əgər hər şey ölkə rəhbərliyinin verdiyi tapşırıqlarla, həmin tapşırıqların icra durumu ilə bağlı tapşırıqı verənə hesabatların təqdim edilməsi ilə bitəcəksə, burada ictimai maraqlar gözardı edilmiş olacaq. Qeyd etdiyimiz bütün prosedur ictimaiyyət üçün şəffaf olmalıdır. Bu halda sistem toplumsal önəm qazanmış olacaq.

- İnformasiya sisteminin fəaliyyət prinsiplərinə səmərəlilik, istifadə rahatlığı və çeviklik daxil edilib. Belə anlaşılır ki, dövlət qurumlarının işini şəffaflaşdırmaq və səmərəli, effektiv etmək üçün belə bir sistem yaradılır. Sizcə, bu sistem effektiv ola biləcəkmi?

-Əlbəttə, burada şəffaflığa töhfədən danışmaq olar.Yuxarıda qeyd etdiyimiz subyektlərin -prezidentin, birinci vitse-prezidentin və Prezident Administrasiyası rəhbərinin tapşırıqlarının necə icra edilməsinin üzərinə şəffaflıq gətirilməlidir. Tapşırıqlar və onların icra durumunu ifadə edən bilgilər resursa daxil edilməli və toplum onlara nəzarət edə bilməlidir. Prinsipcə, hazırda belə bilgilərə texnik çatım mümkündür. Yəni, tapşırıq verilir, vəsait ayrılır, tapşırıq icra edilir və topluma bu haqda ümumi bilgilər verilir. Bilgilər daha detallı və qaneedici olmalıdır. Cəmiyyət, fərdlər xərcləri, tapşırıqların icra edildiyini görməli, ona əmin olmalıdır.

-Sadə vətəndaşların həmin iş prosesini izləmək imkanı varmı və ya olacaqmı?

-Öncə də dediyimiz kimi, bu sistem hər kəs üçün çatımlı olmalıdır, hərçənd, bu haqda sənəddə birbaşa göstəriş yoxdur, olmayacaqsa, bu sistemin şəffaflıq adına heç bir faydasından danışmaq olmaz. İnsanlar sistemdə yerləşdiriləcək bilgilərdən xəbərdar ola bilməlidir. Çünki sənəddə barəsində bəhs edilən bilgilər böyük ölçüdə publik bilgilərdir. Güman ki, bu, açıq resurs olacaq.

-Dövlət qurumlarının işinin səmərəliliyi barədə vaxtında və effektiv bilgiləndirmə, onların fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün nə etmək lazımdır?

-Bunun üçün hansısa sehrli alətə və ya xüsusi sistemin yaradılmasına lüzum yoxdur. Qüsurlarına, çatışmazlıqlarına rəğmən hazırda mövcud olan qanunvericilik bu məsələləri tənzimləyir. 15-16 il əvvəl, 2005-ci ildə qəbul edilmiş “İnformasiya əldə edilməsi haqqında” qanunumuz var. Həmin qanunun layihəsi vətəndaş cəmiyyəti qurumları tərəfindən hazırlanmış, Avropa Şurası ekspertlərinin də müsbət qiymətləndirməsindən sonra Milli Məclis tərəfindən qəbul edilmişdi. Həmin qanuna son 10 ildə o qədər dəyişiklik edilib ki, onun mətninin yarıya qədəri qanundan çıxarılıb. Bununla belə, qanuna görə, bütün informasiya sahibləri - prezident də daxil olmaqla, bütün rəsmilər informasiya sahibi sayılır- onlarda olan sənədlərin reyestrini hazırlamalıdılar. Sənədlərin reyestri informasiya sahibinə daxil olan, ictimai vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəticəsində yaradılan və ya əldə edilən informasiyaların qeydə alındığı və hər kəsin istifadə edə biləcəyi elektron məlumat toplusudur. Qanunun qəbul edilməsindən 15 ildən artıq vaxt keçib. Ancaq ona indiyə kimi əməl edilmir. Belə reyestr hələ də yaradılmayıb. Prezidentin, eləcə də digər rəsmi şəxslərin, yüksək pillədə duran fiqurların verdiyi tapşırıqlar, onların icrası barədə bilgilər publik bilgilərdir və topluma açıqlanmalıdır. Qanunun qeyd etdiyimiz müddəası işləmiş olsaydı, hazırda yeni bir əlahiddə sistemin yaradılmasına da gərək olmazdı. Daha effektiv fəaliyyət, bununla bağlı vaxtında bilgiləndirmə üçün qeyd etdiyimiz və etmədiyimiz qanuni mexanizmlər işə salınmalıdır.