Qadın üsyanı və Azərbaycan zehniyyətinin əsasları

***

- Sosial şəbəkədə yayılan fikirləri oxudunuz. Müəlliflər mitinq edən qadınların ünvanına təhqiramiz ifadələr işlədirlər. Cəmiyyət hesab edir ki, feministlər Azərbaycanın milli-mənəvi dayaqlarını sarsıdır. Hökumətyönlü mətbuatda bu şüarla spekulyasiya edərək eyni zamanda siyasi müxalifəti günahlandırırlar. Siz nə düşünürsünüz?

-  Bu suala qısa cavab vermək olmur. Bəli, öz Facebook səhifəmdə aksiyadan canlı yayım yerləşdirməklə aksiyanı dəstəkləyirəm, bu qədər hiddətə səbəb olan həmin şüarı da dəstəkləyirəm. Yeri gəlmişkən, o, daha açıq, hətta vulqar səslənir: “Qız mənimdir, kimə istəsəm, ona verərəm. Vücud mənimdir,  kimə istəsəm, ona  verirəm!”. Ancaq bir neçə kəlmə əlavə etmək istəyirəm.

Əvvəla, dəyərlərimiz nələrdir? Bunlar bir çox xalqlarda yayılmış adi patriarxal dəyərlərdir: böyüklərə hörmət et, qonaqpərvər ol, ailənin qayğısına qal, doğmalarına kömək et, qadın həmişə kişiyə qulaq asmalıdır və s. Mən böyüklərə hörmətin, qonaqpərvərliyin və ailəyə qayğının əleyhinə deyiləm. Ancaq bu dəyərlərə pərəstişin əleyhinəyəm, böyüklərə hörmətə əsaslanaraq ağsaqqalın nə etməsindən asılı olmayaraq onu həmişə haqlı saymağın əleyhinəyəm. Yeri gəlmişkən, bu prinsipin təməli hələ də istifadə olunan və hakimiyyətin ideologiyasının əsasını təşkil edən Heydər Əliyevə pərəstişin yaradılması ilə qoyulub. Mən qadına qarşı ənənəvi münasibətə qarşıyam. Bu, Azərbaycan qadınını əyalətlərdə, elə Bakıda da tamamilə hüquqsuz edir. Ata qızının oxumasına icazə vermir və ya onu iradəsinə zidd olaraq, istəməməsinə və müqavimətinə baxmayaraq, ərə verir ki, bu da faciəyə, hətta ölümə səbəb olur.

İkincisi, “Qız mənimdir, kimə istəsəm, ona verərəm. Vücud mənimdir,  kimə istəsəm, ona  verirəm!” şüarı çoxlu emosional replikalara, söyüş və təhqirlərə səbəb olub. Tənqid və söyüş hədəfinə çevrilib. Bu plakatın müəllifi öz bədəni ilə bağlı qərar verməkdə və istədiyi kimi yaşamaqda haqlıdır. Amma müəllifin bu mövqeyinin ictimai yerdə ifadə olunması, üstəlik, vulqar leksikadan istifadə etməklə, bu, bizim cəmiyyətdə ekstremizmdir. Hakimiyyət və cəmiyyətin patriarxal hissəsi diqqəti buna cəmləşdirib, baxmayaraq ki, orada çoxlu digər plakatlar və şüarlar vardı ki, heç kim buna etiraz edə bilməz, demokratik düşüncəli insanlar isə yalnız buna dəstək verməlidir. “Çiçək istəmirəm, azadlıq istəyirəm!”, “Bozbaş yox, üsyan!”, “Qətlə yetirilən bütün qadınlar ən azı bir dəfə şikayət etdilər!”, “Zorakılığın qarşısında susma!”,  “Cənab Əliyev, əgər qadını öldürürlərsə, günahkar sənsən!”, “Oxumaq istəyirəm!” və s.

Başa düşmək lazımdır ki, plakatın epatajlığı martın 8-də Bakıda feministlərin mitinqinin təşkilatçılarının ideyalarını tam bölüşməyən və ya bir qədər rəğbət bəsləməyən çoxlarını uzaqlaşdıra bilərdi. Bu plakatı qabartmadan siyasi tələblərdə mülayim olan vətəndaşlar aksiyanın tərəfdarları ola bilərdilər. Təşkilatçılar yəqin gənc və ya təcrübəsiz olduqlarına görə bu barədə düşünməyiblər. Digər tərəfdən, məsələn, aksiya iştirakçıları arasında psixoloq Nərmin Şahmarzadə də olub. O, cəbhədə Azərbaycan gülləsi ilə öldürülə bilən günahsız gənc erməni əsgəri haqda epataj fikirləri ilə artıq tanınır. Bu, müharibə vaxtı pasifizm deyil, bu, sadəcə təxribat və/və ya epataj naminə axmaqlıqdır, şüurlu və ya təsadüfidir,  bilmirəm. O, birmənalı şəkildə öz fikirləri ilə şöhrət axtarır. Odur ki, iştirakçılar bu cür aksiyaya qarşı çıxanların irəli sürdükləri ittihamlar üçün müəyyən əsaslar verdilər.

- Bu nümayişdə hansı sətiraltı məna ola bilər? Məsələn, belə - əgər siyasi şüarlar irəli sürməyə icazə vermirsiniz, biz də seksual tələblər irəli sürürük. Belə ola bilər?

- Hər bir hərəkatın məqsədi kütləni maarifləndirmək, tərəfdarlar cəlb etmək, təsir göstərmək, gücə çevrilməkdir. Əgər onların məqsədi gender, yəni həqiqi hüquq bərabərliyinə nail olmaq idisə, bu plakat çoxlarını, yəni bu plakat olmasaydı aksiyanın digər şüarlarına və ideyalarına, məsələn,  qadınların valideynlərinin iradəsinə zidd olaraq təhsil almaq hüququ, özünə həyat yoldaşı seçmək hüququ, zorakılıqdan müdafiə hüququ kimi tələblərə müsbət yanaşanları fəallardan uzaqlaşdırdı. Lakin bu plakatın müəllifi, sadəcə,  cəmiyyətin patriarxal hissəsini şoka salmaq istəyirdisə, o zaman öz məqsədinə nail oldu – şoka saldı, ancaq aksiya yeni tərəfdarlar çətin ki toplaya bilsin. Buna baxmayaraq, mən onları dəstəkləyirəm, hətta bu plakatı da dəstəkləyirəm, çünki bizim dövrümüzdə Azərbaycanda, xüsusən də əyalətlərdə qadınların hüquqları dəhşətli vəziyyətdədir  və tendensiya pis tərəfə doğru inkişaf edir. Əyalətdə valideynləri və qızları günahlandırmaq asandır, amma əslində bunda hakimiyyət günahkardır. Təəssüf ki, bu, indiki sosial-siyasi vəziyyətdə – təhsilin nəinki pisləşdiyi, hətta dağıldığı, polisin, prokurorluğun, məhkəmənin, icra hakimiyyətinin öz funksiyalarıı faktiki olaraq yerinə yetirmədiyi, korrupsiyalaşdığı, korrupsiyalaşmış  düşüncənin yayıldığı, telekanalların aldatdığı şəraitdə qanunauyğun prosesdir. İnkişaf etmiş Avropa ölkələrində, məsələn, Almaniyada qanunvericiliyə uyğun olaraq qadınları qoruyurlar. Ölkədə məişət zorakılığının qurbanı olan alman qadınlar üçün yaxşı inkişaf etmiş və şaxələnmiş sığınacaq sistemi var - Frauenhaus - Qadınlar üçün evlər. Qadını oraya yerləşdirirlər, əgər əri və ya qardaşı onu tapmağa çalışırsa, onu həbs cəzası gözləyir. Bəs bizdə? Bir sığınacaq var, ya olub, maksimum ikisi var və ancaq Bakıda işləyir. Qadın polisdən, prokurorluqdan nicat gözləyə bilmir, çox vaxt qadının xəsarət alması və ya ölümü ilə başa çatır. Buna görə də cəmiyyəti oyandırmaq, ölkədə qadın hüquqlarının çox pis olduğunu insanlara göstərmək cəhdləri   vulqarlığa baxmayaraq, tərəqqiyə can atmaq baxımından alqışlanmalıdır.

- Qadınları saxladılar, aparıb Qobustanda sərbəst buraxdılar. Polis rəhbərliyi düşünmədi ki, orada açıq sahədə onların başına bir iş gələ bilər.

- Təəccüblü deyil. Gənc qadınları Qobustana aparıb və orada, açıq bir sahədə buraxmaq ancaq  hakimiyyət orqanlarının istənilən icazəsiz aksiyaya münasibətini ifadə edir. Bundan başqa bir şey deyil. Əliyev polisi insanların təhlükəsizliyi barədə nə vaxt düşünüb ki?

- Dünənki aksiya hakimiyyətin geri çəkilməsi, yəni istənilən siyasi qüvvənin qarşısında mövqeyini itirməsi demək anlamına gəlirmi? Ona görə soruşuram ki, əvvəlki illərdən fərqli olaraq, heç kəsi həbsə almadılar, heç döymədilər də.

- Mən belə nəticəyə gəlməzdim. Əvvəla,  zorakılıq vardı, amma elə idi ki, kənardan çox görünmürdü. Məsələn, jurnalist İzolda Ağayeva, həmçinin aksiya iştirakçısı Vəfa Nağı bədən xəsarətləri alıblar, qançır yeri var. İkincisi, bu, hakimiyyət üçün təhlükəli aksiya deyildi - prezidentin adı çəkilən bir şüar vardı, nə olsun? Ona görə də qarşısını amansızlıqla almadılar, tədricən sıxışdırdılar və iştirakçıları qonşu küçələrə dağıtdılar. Ötən il qadınların aksiyasının qarşısı daha sərt şəkildə alınmışdı, aksiya iştirakçılarının və müxbirlərin üstünə təxribatçılar buraxılmışdı. Odur ki, müqayisəli yumşaqlıq baxımından bir aksiya ilə bağlı belə nəticə çıxarmaq tezdir.

-Siyasətçi İlqar Məmmədovun Azərbaycan hökumətinə qarşı işi ilə əlaqədar Azərbaycanın Avropa Şurasından xaric edilə bilməsinin önəmi yoxmu? Hakimiyyət öz vəziyyətini ağırlaşdırmaq istəmir…

- Bu, ayrıca və böyük məsələdir. İş bu yerə çatdısa, istisna deyil ki, hakimiyyət Avropa strukturlarını tərk etmək istəyərdi ki, Azərbaycanda insan hüquqları, seçkilərin saxtalaşdırılması, miqyaslı korrupsiya ilə bağlı tənqidlər eşitməsin. Ən azı bu, hakim partiyanın icra katibi Siyavuş Novruzovun və əvvəlki məclisin bir neçə deputatının dilindən səslənib. Əmin deyiləm, yuxarıdakılar aydın şəkildə anlayırlar ki, belə olarsa, əsas problemimiz olan Qarabağ problemi baxımından bizi hansı təhlükə gözləyir. Yəni, polisin davranışı bu dəfə xüsusi rol oynamır.

- Mitinqin xarakterinə görə demək olarmı ki, hakimiyyət şəbəkə xalq hərəkatı ilə toqquşub ki, bunu qadağan etmək mümkün deyil? Ölkədə müstəqil və digər partiyaların razılığı olmadan fəaliyyət göstərən yeni siyasi müxalifət qüvvələrinin meydana gəldiyini söyləmək məntiqlidirmi?

- Azərbaycanda feminist hərəkatı hələlik kifayət qədər məhdud bir ictimai hərəkatdır, siyasi partiya, üstəlik siyasi qüvvə deyil. Bundan sonra nə olacaq? Ümid edək ki, daha da möhkəmlənəcək, qadınları maarifləndirə və müdafiə edə biləcək. Ancaq bilmək lazımdır ki, epataj şüarlar ilə məşhur olmaq olar, amma nüfuzlu qüvvə olmaq yox. Məsələn, siyasi karyera quran, kənd qadınları üçün iş yerləri yaradan, seçkidə iştirak edən çox fəal və istedadlı Vəfa Nağı bu aksiyadan sonra yeni problemlərlə üzləşəcək – namizədliyini irəli sürdüyü əyalətdəki sıravi seçicilər onu başa düşməyəcəklər.

Avtoritar cəmiyyətdə prinsipcə, hər şeyi qadağan etmək olar. Bu, hakimiyyətin istək və planlarından asılıdır. Əgər hakimiyyət Əfqan Muxtarlı kimi jurnalisti qonşu ölkədə oğurlayıb Azərbaycana gətirə bilirsə və həbs edirsə... Şəbəkədəki yazıların müəlliflərini həbsxanaya sala bilirsə, fəal Mehman Qələndərov isə həbsxanada çox şübhəli şəraitdə intihar etdi, faktiki olaraq onu öldürdülər, qətl imitasiyası yaratdılar, Facebook-dakı statuslara görə Azərbaycan vətəndaşlarını polisə çağırmaqda nə çətinlik var? Çağırmaq, qorxutmaq, əzmək, kimsə müqavimət göstərsə həbsə atmaq.. Təəssüf ki, bizim hakimiyyət bunu çox yaxşı bacarır ...