Qarabağın Dirçəliş Fondu korrupsiyadan yan keçə bilərmi?

***

-Əkrəm bəy, prezident İlham Əliyev "Qarabağ Dirçəliş Fondu publik hüquqi şəxsin yaradılması haqqında" fərman imzalayıb. Sizcə, Fondun fəaliyyəti nədən ibarət olacaq?  Belə bir fondun yaradılmasına ehtiyac var idimi?

-Fərmanda Qarabağ Dirçəliş Fondunun iki əsas fəaliyyət istiqaməti müəyyən edilib:

1) işğaldan azad edilmiş ərazilərinin bərpası və yenidən qurulması, habelə dayanıqlı iqtisadiyyata və yüksək rifaha malik regiona çevrilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərə maliyyə dəstəyi göstərilməsi və sərmayələrin cəlb edilməsi;

2) bu sahədə dövlət-özəl tərəfdaşlığının inkişafını təmin edən, eləcə də ölkə daxilində və ölkə xaricində zəruri təşviqat işlərinin həyata keçirilməsi. Yəni, bu Fond azad edilmiş ərazilərin bərpası və yenidən qurulması üçün özəl şəxslərdən pul cəlb etməklə məşğul olacaq. Nəzərə alsaq ki, həmin ərazilərin bərpası və yenidən qurulması ən azı yaxın 10 il ərzində dövlətin prioritet fəaliyyətlərindən biri olacaq, deməli, həmin vəsaiti müvafiq dövlət orqanları xərcləyəcək. Təbii, dövlət büdcəsində ayrılan vəsaitlə bərabər.

Ümumən vətəndaş cəmiyyətinin bu kimi işlərdə dövlətə yardım etməsi təqdirəlayiqdir. Sadəcə, kim təminat verə bilər ki, dövlət vəsaitini talayan məmurlar bu Fondun da pulunun başına daş salmayacaq? Özü də söhbət hər bir ölkədə (ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə) ən korrupsiogen fəaliyyətdən (tikinti, yol çəkmə və s.) gedirsə. Bu baxımdan Fondun işi yalnız bir halda uğurlu ola bilər: nəinki Fondun, ümumiyyətlə, dövlət büdcəsinin də vəsaitinin xərclənməsinin tam şəffaf olması halında. Hər bir dövlət orqanı (müdafiə və təhlükəsizlik sahələri istisna olmaqla) dövlət büdcəsi xərclərini real vaxt rejimində (online) saytında yerləşdirməlidir. Qəpiyinə qədər! Yalnız bu halda həmin Fondun da vəsaitinin hara getməsini, məsələn, bir yolun neçə dəfə dağıdılıb təmir edildiyini, bir qələmin hansı qiymətə alındığını və s. görə bilərik. Hazırda dövlət satınalmalarının əksəriyyəti ən korrupsiyalı sahələrdən biridir. Həmin sahədə qanuna əməl edən cəmi bir neçə dövlət qurumu var. Bunu bilə-bilə təbii ki, sözügedən Fonda vəsait ödəyən çox olmaya bilər.

Ümumən isə mən hesab edirəm ki, belə bir Fondu yaratmaqdansa (amma işləsə bu da yaxşıdır, əlbəttə), məhkəmə-hüquq sistemində islahatları (o cümlədən kadr islahatları: xaricdən Konstitusiya Məhkəməsinə hakimlərin cəlb edilməsi ilə) gücləndirmək, məmurların gəlir və xərc bəyannamələrinin verilməsini təmin etmək, sağlam investisiya mühiti yaratmaq və s. daha yaxşı olardı. Bu halda özəl şəxslər azad olunmuş ərazilərdə rahat sahibkarlıqla məşğul olardı. Ən yaxşı stimul sahibkarlıqdır. Amma bunun üçün sağlam rəqabətli şərait olmalıdır. Bu halda ölkə də udar, vətəndaşlar da.

-Fərmanda deyilir ki, Fondun vəsaitləri fiziki və hüquqi şəxslərin ianələri, qrantlar, qanunla qadağan olunmayan digər mənbələrdən formalaşacaq. Niyə məhz bu mənbələr əsasında formalaşır vəsaitlər? Dövlətin özünün gücü yoxdurmu?

-Söhbət sırf Fondun vəsaitlərindən gedir. Bu, o demək deyil ki, dövlət büdcəsində sözügedən fəaliyyət üçün vəsait nəzərdə tutulmayıb. Sadəcə, dövlətin imkanı sonsuz deyil. Qlobal böhran dövründə yaşayırıq. Üstəgəl neftdən asılı ölkəyik. Yaxın illər çətin olacaq. Ərazilərimizin bərpasına nə qədər çox pul ayrılsa, proses bir o qədər tez gedər. Sadəcə, ilk suala cavab verərkən dediyim kimi, bizim təpəgöz məmurların sərəncamında vəsait çox olduqca iştahları da artır. Buna görə də vətəndaş cəmiyyətinin dövlətə yardımının səmərəliliyinə şübhə edirəm. Ondansa normal şərait yaradılsın, həmin ərazilərdə əminliklə sahibkarlıqla məşğul ola bilək. Onda hətta xaricdən də sərmayə cəlb etmək olacaq. Həmin ərazilərdə xüsusi iqtisadi zona da təsis etmək olar. Müvafiq qanunumuz da var. 2009-cu ildə qəbul edilib, amma hələ də işləmir.

-​Yəni, YAŞAT Fondu, indi də Qarabağ Dirçəliş Fondu. Eyni zamanda ianələrdən formalaşan eyni məqsədli, yəni müharibənin nəticələrindən ortaya çıxan məsələləri həll etmək üçün bir neçə fondlar meydana gəlib. Sanki görünür ki, dövlət bu məsələdə yaxasını kənara çəkmək, daha çox vətəndaşların hesabına bu məsələləri həll etməyə çalışır. Bu, nə ilə əlaqədardır? Dövlət insanları da bu məsələdə məsuliyyətə və öhdəliyə səsləyir, yoxsa başqa səbəblər var? Bu problemlər hansısa fond tərəfindən təmin edilməlidir, yoxsa dövlət bütün vəzifələri və məsuliyyəti öz üzərinə götürməlidir?

-YAŞAT Fondunun təbiəti və məqsədləri fərqlidir. Konkret insanlara (müharibə əlillərinə, şəhid ailələrinə) yardımı ehtiva edir. Təbii, dövlət də onlara müvafiq müavinətəri ödəyəcək. Amma onların xərcləri daha çox ola bilər. Məsələn, YAŞAT Fondu onların təhsil xərclərini belə qarşılaya biləcək. Bu Fondun işi şəffaf qurulsa, çox səmərəli olacaq. Çünki Qarabaş Dirçəliş Fondu kimi vəsaiti dövlət büdcəsinin vəsaitinə qarışmayacaq. Xərc istiqaməti də konkret insanlara yönəlib. Həm də bu, xeyriyyəçilikdir. Burada sahibkarıq stimulu işləmir.

Bu Fonda həqiqətən ehtiyac var idi. Əlbəttə, ayrı-ayrılıqda da hamı hazırda yardım edir həmin şəxslərə. Amma təşkilatlanmış yardımın vahid olması daha yaxşıdır. Çünki özəl təşəbbüslər zamanı dələduzluq halları da ola bilər.

Hər bir halda hər iki Fondun yaradılmasını dövlətin məsuliyyəti üzərindən atmaq kimi qiymətləndirmək olmaz. Dövlət onsuz da hər iki istiqamətdə xərc çəkəcək. Sadəcə, cəmiyyətin əlavə dəstək üzrə təşəbbüslərini təşkilatlandırır. Amma dediyim kimi, YAŞAT Fondu daha səmərəli olacaq.

-​Ola bilərmi ki, gələcəkdə dövlət büdcəsindən maaş alan şəxslərin əmək haqlarından həmin fondlar üçün müəyyən faizlər tutulsun. Çünki belə söhbətlər gəzir. Bu, nə dərəcədə məntiqlidir?

-Hər bir halda bunu məcburi etmək olmaz. Könüllü ola bilər. Ucdan tutma hamı müəyyən faiz ödəsə, yaxşı hal deyil, əlbəttə. Deməli, məcbur edirlər. Bu da qanunsuz olması ilə yanaşı mənəvi cəhətdən də çox arzuolunmazdır. Saf işə haram qatmaqdır. Amma məmurlarımızın rəsmi maaşı onsuz da elə də yüksək deyil. Bununla fond saxlamaq olmaz. Ümumiyyətlə, bu fondlara topdan ödənişlər olmasa yaxşıdır. Qoy, fərdi olsun. Hər kəs maaşını tam alsın, sonra ürəyi istəsə gedib fonda istədiyi məbləği köçürsün. Proses qurum daxilində kampaniya şəklini almamalıdır. Bəlkə kiminsə ehtiyacı çoxdur, fonda heç nə ödəyə bilmir, amma utandığından ödəməli olacaq kampaniya çərçivəsində.

Yeri gəlmişkən, bu gün bütün məmurların maaşından Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyasına 2 faiz ödəniş edilir. Hətta tələbələrin təqaüdündən belə. Həmin Konfederasiya nəinki səmərəsiz qurumdur, həm də qeyri-şəffafdır. O qədər pul hər il hara gedir, bir Allah bilir, bir də Səttar Möhbalıyev. Bax, həmin vəsaiti tamamən YAŞAT Fonduna vermək olar. Konfederasiyanın bütün əmlakını da. Qoy, onun obyektlərində qazilərimiz və şəhid ailələrimiz istirahət etsin.

-​Sizcə, işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası və yenidən qurulması, dayanıqlı iqtisadiyyata və yüksək rifaha malik regiona çevrilməsi, eləcə də sərmayələrin cəlb edilməsi, dövlət-özəl tərəfdaşlığının inkişafının təmin edilməsi üçün hansı işlər görülməlidir?

-Birinci suala cavab verərkən buna qismən toxundum. Yaxşı qanunları olan və qanunları işləyən ölkə olmalıyıq. Məmurları və dövlət büdcəsinin xərclənməsi şəffaf olan ölkə olmalıyıq. Məhkəmə və hüquq-mühafizə orqanları savadlı və dürüst olan ölkə olmalıyıq. Bunun üçün də ilk növbədə yaxın 10 il üçün Konstitusiya Məhkəməsinin tərkibi tamamən alman hüquqşünaslardan ibarət olmalıdır. Təkcə ona görə yox ki, savadlı hüquqşünaslarımız azdır. Əsasən ona görə ki, alman hakimə telefonla zəng edib göstəriş verən olmayacaq. Bu mövzu maraqlı olsa, gələcəkdə daha ətraflı danışa bilərik. Çünki çox böyük mövzudur.