Resurs lənəti, yoxsa xeyir-dua?

(Turan-ın Dünya Bankının keçmiş prezidenti ilə müsahibəsi)

Hər bir xalq nefti olmasını istəyir, amma bəzən böyük məbləğdə pul püskürən yerdəki quyular ölkənin başına gələ biləcək ən pis şeyi gətirir. 

Bir çox tədqiqatlar göstərir ki, resurslarla zəngin ölkələr çox vaxt diktatorlar tərəfindən idarə olunur. Onların öz sülalələri ilə birlikdə demokratiyaya keçid həyata keçirəcəkləri az ehtimal olunur. Onlar siyasi rəqiblərinin ələ alınması və ya susdurulması üçün böyük məbləğdə dövlət vəsaitləri xərcləyir. Onlar öz xalqlarından tez uzaqlaşır və böyük korrupsiyaya, daha az iqtisadi sabitliyə və tez-tez vətəndaş müharibələrinə neftsiz ölkələrdən daha çox meyllidir.

Kifayət qədər qısa müddətdə ölkə vətəndaşlarına xərclənməli olan milli pullar liderlərin hakimiyyətdə qalması üçün lazımi şəxslərin ələ alınmasına xərclənir. Onlar səhiyyəyə, təhsilə investisiya etmək zərurəti görmür, nəhayət, ölkəyə pul gətirən neft qaçılması o qədər də mümkün olmayan lənətə çevrilir. Bir çox ekspertlərin ümumi fikri belədir.

Bütün bunlar hər bir təbii resursun lənət olduğu deməkdirmi?

Bir çox iqtisadçılar və mütəxəssislər, o cümlədən Dünya Bankının keçmiş rəhbəri Robert Zellik bu suala “əlbəttə, xeyir”, deyə cavab verir.

Əslində, analitiklər iddia edir ki, totalitar rejimin olmadığı bir çox neftlə zəngin ölkələr var. Məsələ ondadır ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr mineral zənginliklərdən necə istifadə edir və nefti necə lənətdən xeyir-duaya çevirmək olar?

Zellik hesab edir ki, təkcə siyasi liderlərin deyil, cəmiyyətin də təbii resurslardan uzunmüddətli iqtisadi inkişaf üçün necə istifadə edilməsi ilə bağlı seçim azadlığı olmalıdır. 

“Azərbaycan ... kimi ölkələr neftin xeyir-duaya çevrilməsi üçün ondan gələn gəlirlərdən istifadədə başqalarının təcrübəsindən istifadə etməlidir”, deyə Zellik bildirir.

Robert Zellik ABŞ Administrasiyasında yüksək vəzifələrdə, o cümlədən dövlət katibinin müavini vəzifəsində işləyib. Bu yaxınlarda o, 5 illik fəaliyyətdən sonra Dünya Bankının prezidenti vəzifəsindən ayrılıb.

Resurslarla zəngin diktator rejimləri resurs lənətindən azad ola bilərmi? 

Bu suala cavabda cənab Zellik deyib ki, neftlə zəngin diktaturalar bunu edə bilər. Dünyada təbii resurslar, o cümlədən neft bazasında yaranan həddindən artıq çox çağırışlar mövcuddur, deyə o bildirib. Ölkənin gəlirlərini və zənginliyini təmin etmək üçün şəffaflığı təmin etmək lazımdır. Təbii resursların mənimsənilməsi təhlükəsi ondan ibarətdir ki, bir çox ölkələrdə onlardan korrupsiyanın bəslənməsi, şəxsi zənginləşmə, cəmiyyətin kiçik hissəsi üçün üstünlüyün təmin edilməsi üçün istifadə olunur, deyə o qeyd edib.

Bundan başqa, resurslar insan kapitalına, alternativ enerji mənbələrinə, kiçik və orta müəssisələrin inkişafına da yatırılmalıdır.

Bütün bunlar öz-özlüyündə mümkün və təbii görünsə də, bütün bunları həyata keçirmək o qədər də asan deyil, deyə o əlavə edib.

Azərbaycana gəlincə, nəzərə almaq lazımdır ki, ölkə “amansız əhatədə” yaşayır və təhlükəsizliyin təmin edilməsi ilə bağlı problemlər yaşayır. Buna görə neft və qaz ehtiyatları olan və gələcək inkişaf haqqında düşünən ölkə daha çox region və dünya iqtisadiyyatına cəlb edilməlidir. Bu, neftin lənət deyil, xeyir-dua olması üçün nə etmək lazım olduğu haqqında sualın cavabıdır.

Bu, təkcə hökumət üçün deyil, bütünlükdə cəmiyyət üçün mühüm məsələdir, onlar inkişaf məsələlərində ortaq məxrəcə gəlməlidir. Çünki son nəticədə inkişaf idarəetmədən asılıdır və kənar şəxslər sizin yerinizə bunu edə bilməz, deyə Zellik sonda qeyd edib. -25D-