"Şuşanı yox, Stepanakerti təhvil vermək doğru olardı", - Vova Vartanov (müsahibənin davamı)

Sual: - Noyabrın 10-da atəşkəs sənədi imzalanmasaydı, nə baş verərdi?

Cavab: - Mən boş yerə taburumdan bəhs etmədim. 350 könüllüm var idi və daha çox yığmaq qadağan edildi, əks təqdirdə bir ay ərzində bütöv bir briqada toplayardım – 1500-2000 nəfər. Mənim taburumdakı 120 nəfər, ümumiyyətlə, orduda xidmət etməyib və iki nəfər əlil var idi. Buna baxmayaraq, düşmənə bizə verdiyi zərərdən daha çox zərər verdik.

 Hərbçilərinizdən Qırmızı Bazar altında və Taqavardda nə baş verdiyini soruşun. Bizdə 10 nəfər, sizdə  23 nəfər itki oldu. Eyni zamanda, əsgərləriniz öldürülən və yaralananların bir hissəsini döyüş meydanından götürməyi bacardılar.

Bunun səbəbi bizim o qədər istedadlı olduğumuz deyil, yüksəkliklərdə möhkəmləndiyimiz idi. Minimum tank əleyhinə silahlarımızla və artilleriya olmadan ordunuzu dayandıra bildik, bir neçə zirehli transportyorunuzu əl qumbaraatanları ilə vurduq.

Sektorumuzdakı cəbhə xətti 14 km uzunluğunda idi, bölmələriniz arxamıza keçib, artilleriya və pilotsuz təyyarələrdən atəş açsa da, mövqelərimizi vermədik.

Sual: - Amma Tağavard kəndinin yarısı bizimkilər tərəfindən alındı.

Cavab: - Bu, taburumuz ora gəlməmişdən əvvəl idi.

Sual: - Deyirsiniz ki, qoşunlarımız bu istiqamətə irəli keçə bilmədi. Ancaq Qırmızı Bazar təmas xəttində deyil – Martunin mərkəzindədi. Qoşunlarımız ora gəlməmişdən əvvəl Füzulini, Hadrutun kənd və qəsəbələrini aldılar. Sonra qoşunlarımız Qırmızı Bazardan keçərək Şuşaya hərəkət etdi.

Cavab: - Demək istədim ki, əgər dağlarda möhkəmlənsəydik, sizinkilər çətinliklə keçərdi. Yolda çox sayda şəxsi heyət və texnika itirmiş olardınız və ordumuz sizə ciddi ziyan vura bilərdi. Bu, cəmiyyətinizdə çaxnaşmaya və milli azlıqların müharibədə iştirakdan imtina etməsinə səbəb ola bilərdi. Sadəcə, bizim hərbi-siyasi rəhbərliyimizin dözümü çatmadı. Əks təqdirdə, indi Kürün qıragında danışardıq.

Sual: - Hələ də motivasiyamızı qiymətləndirmirsiniz...

Cavab: - Xeyr, rəhbərliyimizin motivasiyasını qiymətləndirmədim.

Sual: -  Bəs xüsusi təyinatlılarımızı necə qiymətləndirirsiniz?

Cavab: - Həmişə yaxşı qiymətləndirmişəm. Xüsusi təyinatlı qüvvələriniz kifayət qədər peşəkardır və yaxşı təlim keçiblər. Onlarla toqquşduq və zirehli maşınlarından üçünü vurduq.

Sual: - Bundan sonra da xüsusi təyinatlılarımız Şuşaya getdi? ...

Cavab: - Boş yerə istehza edirsiniz. Sizin tərəf bu istiqamətdəki həqiqi itkiləri və Qırmızı Bazarı vacibliyini gizlədir, çünki ordan hərbi texnikanın Şuşaya keçməsi və şəhərə daxil olan qrupların tədarükünün yaxşılaşdırılmasını təmin edəcəkdi. Bizim 333 nömrəli mövqeyimiz Şuşaya doğru getdiyiniz yolların yaxınlığında idi, əgər bu yolları bağlasaydıq, qrupunuz hər an mühasirəyə alınmış olardı.

Sual: - Bir sözlə, biz məğlubiyyət ərəfəsində idik, sadəcə bu barədə məlumatımız yox idi, həmdə Paşinyan da bunu anlamırdı.

Cavab: - Xeyr, yox, mən bunu demirəm. Qorxmağın (ermənilərin) əsas səbəbinin - Şuşanin tutulmasının hələ baş vermədiyini deyirəm. Qoşunlarınız Şuşaya girmişdi, amma hələ almamışdılar.

Yeri gəlmişkən, pis almadılar. Dəstələr yaxşı təlim keçmişdi. Bu xüsusi təyinatlıları və dağ atıcılarını həmişə bəyənmişəm. Amma bu qrup zəruri olan hər şeyi təmin edilməsə, mühasirəyə alınacaqdı. Çünki gün yarımdan sonra duman başladı və yarım gündən sonra yağış yağdı.

Sual: - Sizin dilinizdə  vəziyyət heçdə Şuşanın itkisinə bənzəmir..  Reallıg isə belə deyil.

Yeri gəlmişkən, itkilərimizi və onu gizlətdiyimizi qeyd etdiniz. Rəsmi məlumatlara görə, ermənilər 4 min, qeyri-rəsmi məlumatlara görə 7 min itki veriblər.  Bizim İtkilərimiz 2900 nəfərdir, bunlardan təxminən 40 nəfər itkin düşüb.

Həlak olanlara dair bütün məlumatlar, o cümlədən onların şəkilləri Müdafiə Nazirliyinin saytında yerləşdirilib. Mövcud itkiləri gizlətmək mümkün deyil.  Necə ki Ermənistanda valideynlər buna imkan verməz, eləcədə bizdə.

Beləliklə, necə izah etmək olar ki, hücum edən tərəf olaraq rəsmi məlumatlara görə, bir yarım dəfə, qeyri-rəsmi məlumatlara görə isə iki yarım dəfə az hərbi qulluqçu itirdik?

Bunu necə izah edəcəyimi başa düşürəm, amma sizdən başqa bir şey haqqında soruşmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda erməni mediasına müsahibə verdiniz və o, Youtube da var. Ermənilərlə azərbaycanlılar arasında müharibənin nə vaxt bitəcəyini soruşanda belə dediniz: “Biz Bakını alanda, ya da onlar İrəvanı alanda”. Yani, Ermənistanda ciddi şəkildə Bakını ala biləcəklərini düşünürlər?

Cavab: - Bu ehtimalı istisna etmirəm. Bu ehtimal ərazilərimizə "İrəvan", "Göyçə", "Zəngəzur" deyən və bunların tarixi Azərbaycan əraziləri olduğu ali baş komandanınız tərəfindən istisna edilmir.

Sual: - Ancaq tarixən belə adlandırılıblar, elə deyilmi? İrəvan xanlığı mövcud idi, elə deyilmi?

Cavab: - Tarixən belə adlandırılırdılar, amma indi deyillər. Baş prezidentiniz - Ərdoğanı nəzərdə tuturam - danışanda və Qarabəkirin şəklini göstərəndə bunun necə qəbul edildiyini düşünürsünüz? Ona görə də Bakıya girmək arzumuzu formalaşdırmalıyıq. Sizin istəkləriniz 120 il əvvəl formalaşıb, bizdə isə indi formalaşır.

Sual: - Sizə elə gəlmir ki, bu, özünüməhvetmə yoludur?
Cavab: - Bəlkə də. Rəhbərliyinizi dəyişdirməsəniz, dövlətinizi yenidən qurmasanız, iştahanız hər zaman böyüyəcək və hərəkətlərinizə müqavimətlə cavab verməli olacağıq. Müharibənin Bakıda və ya Yerevanda bitəcəyini söyləyəndə bunu nəzərdə tuturdum.

Təəssüf ki, az adam məni dinləyir və əhalini radikallaşdırdığımı deyirlər. Xeyr, sadəcə, təsirin əks təsir yaratdığını söyləyirəm.

Sual: - İki il əvvəl, ilk görüşümüzə qayıdaq. Sonda sizdən soruşdum: siz status, sülh müqaviləsi, investisiyalar müqabilində Qarabağın ətrafındakı yeddi rayonu azad etməyə, işbirliyinə başlayıb dinc yaşamağa hazırsınızmı? Cavab verdiniz ki, bu, ermənilər üçün intihar olar. Kəlbəcər, Qubadlı, Laçın, Ağdam, Füzuli və Cəbraylı alan azərbaycanlılar sizi boğub öldürə bilər, bütün yaşayış məntəqələrinizi ən ucuz mərmilərlə atəşə altında saxlaya bilər. Buna görə də ermənilər heç bir halda, heç bir şeyi azad etməyəcək, yalnız bu halda olar ki, Azərbaycan bütün zirehli maşınlarını və toplarını və raket sistemlərini Ermənistana versin.

İndi bütün bu rayonları, üstəlik, Şuşa və Hadrutu itirmisiniz və əvəzində heç nə əldə etməmisiniz.  Sizə elə gəlmir ki, bu, yalnız Paşinyanın və ya hərbçilərin səhvlərinin nəticəsi deyil? Bu erməni zehniyyətinin, milli ideyanın sistem böhranının göstəricisidir? Bunu sizi tıhgir etmək üçün demirəm, sadəcə, bir faktı qeyd edirəm. Qonşularla döyüşüb, ərazisini zəbt etmək, sonra xoşbəxt yaşaya biləcəyinizə inanmaq məntiqlidirmi?

Cavab: - Çox maraqlı sualdır, bu barədə düşünəcəyəm. Bu sualı soydaşlarınıza verdinizmi?

Sual: - Əlbəttə

Cavab: - Nə cavab nə oldu?

Sual: - Cavab budur ki, ermənilər 1988-ci ildə Qarabağ məsələsini qaldırmasa, biz normal yaşayardıq və problem olmazdı.

Cavab: - Dinc və qonşularla harmoniya içində yaşamaq istəməyən rəhbərliyinizdir. Sizə elə gəlir ki, məsələni həll etmisiniz - yox. Sizə elə gəlir ki, ordunuzun qələbəsi sülhə aparacaq? Qətiyyən  yox. Bölgədə bizim və sizin istəyiniz olmadan, ancaq böyük güclərin maraqları üzündən yeni bir müharibəyə səbəb ola biləcək geosiyasi vəziyyət yaranıb. Bu istədiyiniz nəticədir? Qarabağa status verməyə və nəzarətinizdəki bəzi əraziləri qaytarmağa razı olmayan siz idiniz. İndi bizə yaxşı deyil, amma sizə də, çünki bu gün qərar verən biz deyilik.

Sual: - Bu günlərdə Ermənistanda Rusiyanı çox söyürlər, sizə xəyanət etdiyini iddia edirlər. Razısınız?

Cavab: - Xeyr, qətiyyən belə deyil. Rusiya öz müttəfiqi - Ermənistanı, Paşinyanın üzündən təhlükə altına alacaq qədər axmaq deyil. Rusiya münaqişəyə müdaxilə etmək istəmədi və xüsusi arzusu olmadan sülhməramlılarını gətirdi.

Bu, Türkiyənin fəal iştirakı sayəsində edildi və Rusiya artıq kənarda qala bilmədi. Eyni zamanda, Rusiya müttəfiqlik borclarını yerinə yetirdi, bizə silah verdi. Ermənistana Türkiyədən gələn təhdid istisna edilmədiyindən 102-ci bazaya əlavə qüvvələr köçürdü. Daha çox şey edə bilərdilər, amma onsuz da minimumdan da çoxunu etdilər.

Sual: - Millət vəkiliniz Andranik Köçəryan parlamentdə çıxış edərkən dedi ki, diplomatik münasibətlər quraraq Türkiyə və Azərbaycanla sülh müqaviləsi bağlamaq lazımdır. Bununla razısınız?

Cavab: - Azərbaycanla, bəlkə də, Qarabağdakı soydaşlarımız haqqında bir sıra şərtlər qoymaqla mümkündür deyə düşünürəm. Buraya təhlükəsizliyi təmin etmək üçün erməni qüvvələrini göndərmək hüququ da daxil olmalıdır.

Türkiyə ilə çətinliklə razılığa gələcəyik və buna başlamağın mənası yoxdur, çünki Türkiyə heç bir şey tələb etməməyimiz barədə ilkin şərt irəli sürür. Türkiyə əvvəlcə 1915-ci il hadisələri üçün məsuliyyəti qəbul etməlidir, yalnız bundan sonra danışıqlar masasına otura bilər. Yəni həm Qarabağ, həm də Ermənistan üçün təhlükəsizlik zəmanətlərinə ehtiyac var.

Sual: - Yəni prinsipcə mümkündür. Deməli bu, söhbətimizin müsbət nəticədir.

Cavab: - Bunun müsbət bir nəticə olduğunu düşünmürəm. Dinc yanaşı yaşamaq artıq bizdən deyil, İlham Əliyevin təklifi ilə buraya daxil olan Türkiyədən və Rusiyadan asılıdır. Buna görə də bu, mümkün deyil. Ermənilər Azərbaycan vətəndaşı olmaq istəmirlər.

Qarabağın müəyyən statusu şərtilə sülh barədə razılığa gəlmək mümkündür. Bunlar isə, öz silahlı qüvvələrimiz, təhlükəsizlik zəmanəti, öz administrasiyamız, polisimiz və s, eləcə də təhlükə olarsa, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin köməyə gəlmə hüququndan ibarətdir. -02-

Müsahibəni aldı Şahin Haciyev

İrəvan-Bakı

3 fevral

Müsahibənin ilkin hissəsi