Taksi sahəsində inhisar mümkünsüzdü və lazım deyil

Bu informasiya  adamlarda mənfi reaksiyaya səbəb olub. BNA hüquq şöbəsinin müdiri Hikmət Babayevin ARB 24 kanalının “Gündəm” verilişinin efirində səslənən bəyanatı isə adamların ictimai ovqatını daha da gərginləşdirib.

Şöbə müdiri qeyd edib ki, taksini gündəlik, daim istifadə olunan nəqliyyat vasitəsinə çevirmək düzgün deyil: “Bu, belə olmamalıdır. Siz də bilirsiniz ki, əvvəlki vaxtlarda olduğu kimi, taksi xidmətindən istifadə insanlarda müəyyən imkanların olması ilə bağlı idi. Taksi xidmətindən istifadə etmək olar, amma onu gündəlik, daim istifadə olunan nəqliyyat vasitəsinə çevirmək düzgün deyil. Bundan ötrü ictimai nəqliyyat var”.

Ölkədə yeganə sahə taksi xidmətidir ki, az-çox rəqabət mövcuddur və bu rəqabət nəticəsində qiymətlər xeyli aşağı düşüb və artıq az gəlirli vətəndaşlar da taksidən istifadə edə bilir. Bu məlumatdan isə belə çıxır ki, dövlət bu sahəni də nəzarətə götürmək istəyir. Əksər müstəqil mütəxəssislər BNA-nın hazırladığı konsepsiyanın ölkədə taksi fəaliyyətinin tənzimlənməsindən daha çox bu sahədə mövcud olan sağlam rəqabət mühitinin aradan qalxmasına gətirib çıxaracağı qənaətindədirlər.

Yeri gəlmişkən, Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən “Bakı Taksi Xidməti” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəi bu yaxınlarda ölkəyə 100 ədəd yeni London taksisi gətirib. Rəsmi məlumata görə, hazırda paytaxtda “Bakı Taksi Xidməti” MMC-nin 1200 taksisi xidmət göstərir. Bundan əlavə, Bakıda 50-dək müstəqil taksi şirkəti fəaliyyət göstərir. Hökumət qurumlarının məlumatına əsasən ölkə üzrə təxminən 44 min rəsmi və qeyri-rəsmi taksi fəaliyyət göstərir. Təhlillərə görə, bu taksilərin 27 mini Bakıda, 17 mini isə regionlarda fəaliyyət göstərir. Qeyd edilib ki, regionlarda xidmət edən 17 min taksidən 3800 ədədi fərqlənmə nişanı ilə, 13 mindən çoxu isə fərqlənmə nişanı almadan qeyri-rəsmi fəaliyyət göstərir. Bunlar hələ bilinən rəqəmlərdir. Əgər vahid konsepsiya hazırlanarsa və vahid tariflər tətbiq olunarsa bir çox taksi şirkətləri və taksilçiliklə məşğul olan fərdi şəxslərin bir çoxu sıradan çıxacaq və eyni zamanda rəqabət mühiti məhv olacaq. Bu da taksi qiymətlərinin artmasına səbəb olacaq ki, azgəlirli vətəndaşlar üçün bu xidmət əlçatmaz olacaq.

İqtisadçı Natiq Cəfərli ASTNA-ya taksi xidməti ilə bağlı hökumətin təkliflərini şərh edib.

- Natiq bəy, Bakı Nəqliyyat Agentliyi (BNA) Bakıda fəaliyyət göstərən taksi xidməti ilə bağlı vahid konsepsiya hazırlayır. Sizcə, bu ideyanın məqsədi nədir?

-BNA-nın ilkin açıqlamasında vahid tarif konsepsiyası, vahid dispetçer xidməti haqqında məlumatlar olsa da bunun mexanizmləri və yerinə yetirilmə qaydaları barədə heç bir məlumat yoxdur. Məncə, BNA-nın əlində bu ideyanın reallaşdırılması ilə bağlı ümumi təsəvvürlərdən başqa detallı yol xəritəsi yoxdur. Çünki agentlik rəsmilərinin bir neçə açıqlamalarını mətbuat vasitəsi ilə izlədik. Həmin açıqlamalar ümumi söz yığınından başqa bir şey deyil. Əslində vahid tarif sistemi və vahid dispetçer xidməti ilə bağlı təklifin reallaşdırılması metodları daha maraqlıdır. Çünki bunun realizə olunmasına gətirib çıxaracaq qaydaların tətbiqi üçün hansısa bir mexanizm, ümumi prinsiplər müəyyənləşdirilməlidir. İndiki şəraitdə taksi xidmətinin çoxçeşidli vəziyyətində, İnternet üzərindən daha çox xidmətlərin olduğunu nəzərə alaraq bunu hansı metodologiyaya və sxemlərə əsaslanaraq həyata keçiriləcəyi aydın deyil. Əslində, bunun çox çətin bir proses olduğunu da indidən demək mümkündür.

-Azərbaycanda yeganə inhisarda olmayan sahəni taksi xidməti hesab etmək olardı. Buna dəfələrlə

cəhd etsələr də bu addımı atmamışdılar. Məsələn, 2012-ci ildə “Eurovision” mahnı müsabiqəsinin Bakıda keçirilməsindən öncə ölkəyə London taksiləri gətiriləndə də taksi xidmətinin vahid tariflə fəaliyyəti, onların sertifikatlaşdırılması ilə bağlı o vaxt Nəqliyyat Nazirliyi məsələ qaldırmışdı. Amma taksi fəaliyyəti ilə məşğul olan insanların etirazlarından sonra bu addım atılmadı. İndi yenidən Bakıya qırmızı rəngli yeni taksilər gətirilib. Və dərhal konsepsiya məsələsi gündəmə gətirildi. Burada məqsəd inhisarçılıqdan başqa nə ola bilər?

-Əslində taksi xidmətində inhisarçılığın yaradılması mümkün deyil. Hətta sovet vaxtı, dövlət strukturlarının saat kimi dəqiq və əzici bir maşın kimi işlədiyi və nəzarətin güclü olduğu, vahid taksi xidməti, yəni eyni rəngli, taksometrlərlə təchiz olunmuş taksilər fəaliyyət göstərdiyi zamanlarda belə “xaltura” ilə yəni taksiçiliklə məşğul olan fərdi şəxslər olub. Heç buna sovet vaxtında da nəzarət etmək mümkün deyildi. Hazırda, İnternetin belə sürətlə inkişaf etdiyi dövrdə taksi xidmətini inhisara almaq cəhdi məntiqsizlikdir. Hətta mümkünsüzdür. Sadəcə, vətəndaşlar üçün əlavə problemlər yaradacaq. Dövlətin nəzarət mexanizmləri olmalıdır və bu da var. Fərqləndirmə nişanı, vergiyə cəlb olunma – bunların hamısı Azərbaycanda tətbiq olunur. Ona görə də bu ideya cəmiyyətdə inhisarçılıq meylləri kimi (cəmiyyət bunu belə qəbul edir və haqlıdır) təqdim edilsə də amma sırf bu xidmətin inhisara alınacağı və inhisarçı bir xidmət kimi fəaliyyət göstərmək cəhdləri əbəsdir. Bu cəhdlər boşa çıxacaq və kifayət qədər ciddi narazılığa səbəb olacaq. Taksi xidməti ilə məşğul olan şirkətlər, fərdi şəxslər bu qərardan yan keçmək yollarını axtarıb tapacaqlar. Ona görə də bu sahədə belə bir addımın atılması ciddi təəccüb doğurur.

-Rəsmi olaraq taksi xidmətinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və taksi xidmətinin qiymətinin ucuz olması əsas gətirilir. Sizcə, taksi xidmətinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün bu çıxış yoludurmu? Və qiymətləri dövlət tənzimləməlidirmi? Seçimi vətəndaş etməli deyilmi? Rəqabəti formalaşdıran taksi xidmətləri özləri keyfiyyyəti və qiymətləri tənzimləməli deyilmi?

- 2015-ci ildən bu yana son 5 ilə baxsaq, benzinin qiymətinin qalxmasına, iki dəfə baş verən devalvasiyaya baxmayaraq, taksi xidməti ucuzlaşan nadir sahələrdən biridir. Bəlkə də yeganə sahədir ki, beynəlxalq və yerli şirkətlərin sayının artması bu sahədə rəqabətli mühitin yaranmasına, qiymətlərin tənzimlənməsinə və ucuzlaşmasına səbəb oldu. Bu sahədə rəqabətli mühitin olması çox yaxşıdır. Bunun

keyfiyyət məsələsini tənzimləmək üçün dövlətin əlində başqa alətlər də var. Yəni, dövlət əlindəki imkanlardan istifadə edərək bu sahəni inhisara almaqdansa tənzimləmə qaydalarını məntiqə uyğunlaşdırsaydı daha məqsədəuyğun olardı. Doğrudan da vahid tarif sistemi və vahid taksi xidməti dünyanın bir çox ölkələrində və şəhərlərində var. Amma bunlar bələdiyyələrə bağlı bir sahədir. Böyük şəhər bələdiyyələrinə, mer institutuna bağlıdır. Böyük şəhər bələdiyyələri öz büdcələrinin böyük bir hissəsini nəqliyyat xidmətindən formalaşdırır. Yaranan büdcə isə seçicilərə, yəni şəhər əhalisinə xərclənir. Azərbaycanda belə etmək istəyirlərsə bu, yaxşı haldır. Amma bunun üçün Konstitusiyanı dəyişməlidirlər, bələdiyyə institutu yaradılmalıdır, böyük şəhər bələdiyyələri təsis olunmalıdır, mer institutu formalaşmalıdır, seçkilər keçirilməlidir, şəhər bələdiyyə şuralarının şəhərin idarə olunmasında iştirakı artırılmalıdır, nəqliyyat sistemi bələdiyyələrə tabe olmalıdır və s. Bu zaman bələdiyyələr ümumi qaydaların tətbiq edilməsi nəticəsində əldə ediləcək gəlirlərdən şəhər vətəndaşları üçün infrastruktur yaratmağa başlasınlar. Son vaxtlar bizim məmurlar dünya nümunəsini əsas gətirirlər. Amma dünya təcrübəsi mənim dediyim kimidir. Bu sahədə dünya təcrübəsindən danışırlarsa, onda gərək Konstitusiya dəyişikliklərindən tutmuş digər sadaladığım məsələləri həll etsinlər, böyük şəhər bələdiyyələri yaratsınlar.

-Yeni gətirilən qırmızı taksilər Bakı taksi xidmətinə verilib. Dövlət büdcəsi hesabına alınan taksilərin hansısa bir şirkətə verilməsi nə dərəcədə düzgün addımdır? Niyə dövlət o şirkətə ayrıcalıq tanıyır? Bu rəqabət prinsiplərinin, antiinhisar qanunvericiliyinin pozulması deyilmi? Bu məsələdə hansısa şəxsi maraqlar ola bilərmi?

-Dövlət taksi xidmətinə müdaxilə etməməlidir. Ümumiyyətlə, dövlət iqtisadiyyata birbaşa müdaxilədən kənarda qalmalıdır. Yəni, dövlətin iqtisadiyyata birbaşa müdaxilə imkanlarının çox məhdud olması həmin ölkələrin iqtisadi inkişafına təkan verən əsas amillərdən biridir. Ona görə də dövlət hesabına taksilərin alınması, dövlət hesabına taksi xidmətinin göstərilməsi məntiqsizlikdir. Son alınmış qırmızı taksilər taksi bazarında ciddi rola malik olmayacaq. Çünki cəmi 100 taksi alınıb. Elə Bakı və Abşeronda fərqlənmə nişanı alaraq taksi xidməti göstərən 40 mindən çox avtomobil sahibi var. Hələ bu bilinən rəqəmdir. Buna nisbətdə qırmızı taksilər bazarda önəmli rol oynamayacaq. Sadəcə, görüntü, piar gedişi üçün alınmış taksilərdir. Amma ümumilikdə dövlətin bu sahədə birbaşa iştirakı yolverilməzdir.

-Dövlət Əmək Müfəttişliyi, Antiinhisar Dövlət Xidməti baş verənlərə müdaxilə edə bilərmi? Niyə bu qurumlar susqunluq nümayiş etdirirlər?

-Dövlətin antiinhisar qurumları, Əmək müfəttişliyi bu tipli qərarların verilməsində həmişə kənarda qalırlar. Çünki onlar anlayırlar ki, bu tipli qərarlar BNA-nın verdiyi qərar deyil. Daha üst səviyyələrdə, hətta ola bilsin prezident səviyyəsində verilmiş bir qərardır. Ona görə də onlar bu tipli qərarlara müdaxilə etməyə, fikir bildirməyə çəkinirlər. Bu yaxınlarda həmin qurumlardan hansısa rəsmi açıqlama olacağını da güman etmirəm.

-Taksiçiliklə kasıb insanlar da məşğul olur ki, evlərinə çörək aparsınlar. Siz özünüz nə təklif edərdiniz? Necə etmək olar ki, ölkədə taksi fəaliyyəti normal, keyfiyyətli, standarlara cavab verən formada davam etsin ki, nə kasıb sürücülərə, nə də sahibkarlara zərər dəysin, eləcə də vətəndaşlar məmnun qalsın.

-Azərbaycanda taksi xidməti ilə məşğul olan insanların sayı ona görə çoxdur ki, alternativ iş yerləri yoxdur. Vətəndaşlar ucuz qiymətə hansısa bir avtomobil əldə edərək bu xidməti göstərirlər ki, heç olmasa özlərini və ailələrini dolandıra bilsinlər. Yəni, bu, iqtisadi fürsətlərin dar olmasından irəli gəlir. Ona görə də düşünürəm ki, bu sahədə tənzimləyici addımların atılmasına ehtiyac varsa belə, bu tənzimləyici addımlar dövlətin birbaşa müdaxiləsindən keçmir. Bu tənzimləyici addımlar bəlli bir standartların dövlət tərəfindən elan olunması ilə mümkündür. Yəni, avtomobillərin ili, texniki vəziyyəti, sürücülərin peşəkarlığı, xidmət mədəniyyətinin yüksəldilməsi ilə bağlı müəyyən standartlar qoyula bilər. Bu, mümkündür. Amma dövlətin bu sahəyə birbaşa müdaxiləsi yolverilməzdir. Dövlət bu məntiqsiz qərarı qəbul etsə belə bu qərardan yan keçən minlərlə vətəndaş olacaq. Buna isə nəzarət etmə mexanizmləri mümkün deyil. Adətən məhəllə taksiləri olur. Onlar rəsmi olaraq taksi kimi qeydiyyatdan keçmirlər, amma taksi xidməti göstərirlər. Dövlət buna necə müdaxilə və nəzarət edəcək? Mümkün deyil. Hər avtomobilin arxasına bir polis maşını qoya bilməzlər. Yəni, qərar qüvvəyə minsə belə, işləməyəcək. Ona görə də vəziyyəti qəlizləşdirmədən bu qərardan vaz keçmək daha yaxşıdır. Ümumi standartların tətbiq olunması ilə bağlı hansısa addımlar atmaq olar.