Türkiyə Mətbuat Şurasının qurucu və fəxri sədri: “Ölənə qədər media azadlığı uğrunda mübarizədən vaz keçməyəcəyəm”

“Bizim istefalarımız mətbuata təzyiqi əsla azaltmadı”

Turan: Medianı daha çox təzyiq altına almaq üçün yeni qanun layihəsi parlamentdə müzakirə edilərkən `Cumhuriyet” qəzetində “Tabuta son mismar” adlı yazınız çıxdı. 90 yaşınızda media  azadlığı  uğrunda mübarizənizi davam etdirirsiniz. Deyəsən, sizin yazınızın da təsiri oldu, qanun layihəsinin müakirəsi dayandırıldı. Etiraz etmirsinizsə, 34 il baş yazar olduğunuz “Hürriyet”  qəzetindən istefa verməyinizdən başlayaq. 2010-cu ilin, səhv etmirəmsə, noyabr və ya dekabr ayı idi.

Ekşi: Mən ayrıldığım  bir yer barədə danışmağı sevmirəm. Ancaq  sən sual verirsənsə, qısa şəkildə deyim. Oktyabrın axırı-noyabrın əvvəli. Əslində təzyiq  2008-ci ilin əvvəlində başlamışdı. 2007-ci ilin iyulunda keçirilən seçkidə AKP təkbaşına iqtidarını  gücləndirən kimi o dövrün baş naziri elə bildi ki, medianın hamısı onu dəstəkləməyə borcludur. 1954-də Adnan Menderes də eyni  xülyaya qapılmışdı. Yəni. bu millət məni dəstəkləyirsə, istədiyim hər şeyi edə bilərəm. Onu dəstəkləyəcək   media yaratmaq yolundan getdi. Eşitdiyimə görə, auditor Hamdi Topçu baş nazirə deyibmiş ki, bunlara ağır vergi cəzaları  verək, altından çıxa bilməsinlər. Sonra onlar sizə təslim olacaqlar.

O vaxt mən “Hürriyet” qəzetinin baş yazarı idim, Doğan Media Qrupuna dalbadal ağır vergi cəzaları kəsdilər. 3 milyard 800 milyon dollara çatan vergi cəzaları qanunlar ayaq altına alınaraq kəsilmişdi. Aydın Doğan  etiraz etsə də məhkəmələr hökm  vermədiklərinə görə cəzaların faizləri yenə Aydın Doğana gəlirdi. Dolların o vaxtkı məzənnəsində Aydın Doğana verilən cəza 4 milyard dollardan artıq idi ki, bu da dünya tarixində bir media qurumuna verilmiş ən ağır maddi cəza idi. Aydın Doğan təxminən 1 milyard dollar cərimə ödəyərək  işləri xitam etdirdi.

O vaxt br məqaləmdəki  beş  kəlmə Tayyip Erdoğanı əsəbləşdirmişdi, Aydın Doğan ilə məsləhətləşərək qəzetdəki  işimdən istefa verdim və mənimlə bağlı məsələ bitdi. Ancaq Erdoğan o biri mühüm yazarların da getməsini istəyirdi. Aydın Doğan media dünyasının ən güclü qurumlarına sahib idi, onu təzyiq altında saxlayaraq medianın hamısını qorxudurdular. Nəicədə Aydın Doğan bezdi və 2018-ci ildə media qurumlarının hamısını satdı. O biri media qurumlarının çoxu təzyiqə gərək olmadan təslim olmuşdu.  “Sözcü”, “Korkusuz”, “Cumhuriyet”dən başqa həqiqi mətbuat  qurumu qalmadı.

Medianın 96-97%-i birbaşa Tayyip Erdoğanın əlinə keçdi. Belə bir tabloda jurnalistika ilə məşğul olmaq mümkün deyildi. İndi Türkiyə 1950-ci illərdəkindən daha ağır bir dövrü yaşayır. İşsiz jurnalistlərin sayı 10 mindən çoxdur. Ölkə bomboz hala gəlib.

Turan: 2005-ci ildə hökumət cəza qanunlarında dəyişiklik edib jurnalistlərin həbsini asanlaşdırmaq istəyəndə Mətbuat Şurasının sədri kimi demişdiniz ki, hər səhər insanların xəbər alma azadlığını müdafiə etmək qədər şərəfli   iş ola bilməz, mübarizələrin ən şərəflisi budur, bu mübarizədə hamıdan əvvəl  həbsə girməyə  hazıram. 17 il sonra müqayisə edəndə vəziyyəti necə görürsünüz?

Ekşi: Bəzi insanların həbsdən azad edilməsi xaricdən gələn təzyiqlərin nəticəsidir. Ona görə məhkəmələrin hökmlərinin hamısı  siyasi xarakter daşıyır. Hökumət nə vaxt icazə versə, jurnalistləri həbsdən o vaxt buraxırlar. Demokratiya tərbiyəsindən məhrum olanlar ölkəni diktatorluqla  idarə edirlər. Türkiyənin hələ də yaxşı yerə  gələ bilməməsi məni çox narahat olur. Ölkəni demokratiya ilə idarə etmək istəyi inanların ailəsindən başlamalı, məktəbdə və universitetdə alınan təhsil buna xidmət etməlidir.

Turan: 1976-cı ildən 2010-cu ilin noyabrına qədər “Hürriyet”in baş yazarı olmusunuz. Müqayisə aparanda o vaxtkı şərtlərin daha demokratik olduğunu deyə bilirsinizmi?

Ekşi: 1974-cü ildən. Türkiyədə mətbuat 180 yaşındadır, bunun sadəcə 1-2 faizində söz azadlığı olub. Çünki mətbuatın        əksəriyyəti  hökumətləri dəstəkləyib, padşahlardan, baş nazirlərdən pul alıb. Jurnalistlərin həbs edilərək mətbuatın susdurulduğu dönəmlər də  az deyil. Məşrutiyyət dövründə 2 il rahat nəfəs alınıb, daha sonra həmişə mətbuat təzyiq altında olub. Tək partiyalı dövrdə də bu mənzərə dəyişməyib. Ancaq mətbuat heç vaxt Tayyip Erdoğan dövründə olduğu qədər ağır təzyiq hiss etməyib.

Mən 1950-ci ildən mətbuatda olmuşam, Adnan Menderes dövrünü yaşamışam. Heç vaxt mətbuat qurumlarının sahiblərinə “O jurnalisti işdən qov, yerinə bunu götür”- deyilməmişdi. Və ya qəzetləri həqiqi sahiblərindən alaraq başqalarına vermək heç vaxt olmayıb.  

Erdoğanın 2008-ci ildən bəri yaratdığı təzyiq mühitinə baxanda  Sultan Abdulhamitin dönəminə şükür etməyimiz lazım gəlir. Ona görə mətbuat tariximizin ən qaranlıq dönəmini yaşayırıq. Turgut Özal da jurnalistləri ələ almağa çalışırdı, o da bəzi vaxtlarda təzyiq göstərirdi. Ancaq belə bir təzyiqi heç vaxt görmədik.

Turan: Eyni şeylər əcnəbi media mənsublarının mühüm qismi üçün də keçərlidir. Sizcə, Türkiyə  bu proseslərdən daha yaxşı çıxacaq yoxsa media bir daha özünə gələ bilməyəcək?

Ekşi: Fikrimi deyim: toplumlar 10 dəfə fəlakət yaşayar, təkcə1 dəfə dərs alarlar. O dərs aldığı dönəm toplumun qazancıdır. Ona görə hələ başımıza çox iş gələcək.

Turan: Millət vəkili olduğunuz dönəmdə-18 dekabr 2013-cü ildə məclisdəki kabinetinizdə gəlmişdim. FETÖ 17 dekabrda hökuməti devirmək istəmişdi, siz “Hələ əyləncəli günlərimiz bundan sonra olacaq`- demişdiniz.

Ekşi: Demişdimmi?(gülür)

Turan: Demişdiniz.

Ekşi: Jurnalistlərin yazmadığını bəyənməyə bilərlər, jurnalistlər müəyyən qrupların təsiri altına düşə bilər. Mən Ahmet Altanı  heç vaxt əfv etmərəm. Nazlı Ilıcak isə uşaq kimidir, tez aldanıb partizan kimi hamıdan qabaqda gedər. Onu heç vaxt ciddi qəbul etmədim.

Yasemin Çongara heç nə ddeyən olmadı. Jurnalisti “terrorçu” elan etmək hansı məntiqə sığa  bilər? Menderesin dövründə biz təzyiq altındaydıq, jurnalistə ən çox 9 ay həbs cəzası verirdilər. İndiki  müstəntiqlərin, hakimlərin heç vicdanı yoxdurmu? Jurnalistləri  bu qədər asanlıqla həbs etmək nə deməkdir? Jurnalistlər özlərini əsla təhlükəsiz vəziyyətdə hiss etmirlər. Bunun adı “Zülm rejimi”dir.

Turan: Xatirələrinizi yazdınız. . .

Ekşi: Aktiv jurnalistika ilə əlaqəmi kəsəndən sonra millət vəkili oldum. Ancaq  rahatlıqla işləyə bilmədim.

Turan: Məclisin ən yaşlı üzvü kimi 2011ci ildə ilk iclasa sədrlik edəndə demişdiniz ki, ən demokratik konstitusiyamız 1961-ci ildə qəbul edilib. Bülent Arınç əsəbləşmişdi.

Ekşi: Xatirələrimin bir hissəsini çap etdirəndən sonra yazmağa davam edirəm. Erkən itirdiyim xanımım Aysel barədə kitab yazdım. 11 kitabım çap edilib, hələ ki, bu qədər kifayətdir.

Turan: Ancaq media üzərində təzyiqin daha da gücləndirilməsinə laqeyd qala bilmirsiniz. Bir neçə gün əvvəl “Cumhuriyet” qəzetində çıxan yazınız da bunu göstərdi.

Ekşi: Bu, mənim taleyimdir, demək ki, ölənə qədər media azadlığı uğrunda mübarizədən vaz keçməyəcəyəm.