Azərbaycan-Çin münasibətləri: nəticələr potensialla müqayisədə niyə aşağıdır?

Bu yazıda Çinin regionda və dünyada artan iqtisadi nüfuzu və təsirləri kontekstində Azərbaycanla əlaqələrinin tarixini, mövcud durumunu, problemlərini və perspektivlərini qiymətləndirməyə çalışırıq.  Bu münasibətlər tarixən mədəni və ticari əlaqələr üzərində qurulsa da cari dövrdə əməkdaşlıq istiqamətləri daha da şaxələnərək, sənaye, kənd təsərrüfatı, turizm, İKT, nəqliyyat-logistika, tikinti, hərbi, təhlükəsizlik, tibbi, təhsil, idman və digər sahələri də əhatə edib. Bütün bu istiqamətlər üzrə trend və struktur qiymətləndirmələri göstərir ki, Azərbaycan və Çin münasibətləri xüsusilə də Azərbaycan müstəqilliyini bərpa ediləndən sonra sabit və davamlı olaraq inkişaf edir.  Bu inkişafda iki ölkə arasında siyasiəlaqələr xüsusilə mühüm rol oynayıb.

1991-ci ilin dekabrın 27-də Çin Xalq Respublikası (ÇXR)tərəfindənAzərbaycanın müstəqilliyinintanınması və 1992-ci il aprelin 2-də diplomatik münasibətlərin qurulması ilə iki ölkə arasında qədimdən mövcud olan münasibətlərinin müasir mərhələsi başlayıb. Çin 1992-ci ildə Bakıda, Azərbaycan isə 1993-cü ildə Pekində səfirlik açıb. Ölkələr arasından yüksək səviyyəli ilk səfər Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən 1994-cü ildə həyata keçirilib. Prezident İlham Əliyev Çinə 2 dəfə (2005, 2015) rəsmi və 3 dəfə müxtəlif beynəlxaq səviyyəli tədbirlərdə iştirak etmək üçün səfər edib.

Prezident İlham Əliyevin 2015-ci ildə Çinə son rəsmi səfərindəiki ölkə arasında "İpək Yolu İqtisadi Kəməri"nin yaradılmasının birgə təşviqinə dair sənəd[1] imzalanıb.24-27 aprel 2019-cu il tarixlərində prezident İlham Əliyevin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti 2-ci “Kəmər və Yol” Beynəlxalq Əməkdaşlıq Forumunda iştirak etmək məqsədilə Çinə səfər edib. Bu beynəlxalq forum çərçivəsində Azərbaycan və Çin şirkətləri arasında müxtəlif istiqamətlər üzrə ümumi dəyəri 821 milyon ABŞ dolları olan 10 sənəd imzalanıb. Bunlar Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı ərazisində şin istehsalı zavodunun qurulmasına, Kürdəmir rayonunda 300 hektaradək sahədə müasir istixana kompleksinin tikintisinə, Quba, Xaçmaz və Göyçayda aqro-logistik sənaye parklarının yaradılmasına, “Azerbaijan Digital HUB” proqramı çərçivəsində Asiya-Avropa telekommunikasiya dəhlizinin yaradılmasına, Transxəzər Nəqliyyat Dəhlizi vasitəsilə Bakıya və Azərbaycan ərazisindən tranzit keçməklə digər ölkələrə 2500-dək konteynerin daşınmasına, Azərbaycan istehsalı olan şərab və digər spirtli içkilərin Çinə ixracına, Çinin Çendu şəhərində Azərbaycan Ticarət Evinin yaradılmasına dair sənədlərdir. Çinin Kommersiya Nazirliyinin Avrasiya idarəsinin rəisi, Çin-Azərbaycan Hökumətlərarası Ticarət-İqtisadi Əməkdaşlıq Komissiyasının həmsədri Luo Veydonun açıqlamasına görə, ÇXR Azərbaycandan kənd təsərrüfatı, kimya və sənaye məhsullarının idxalını daha da artırmaq, İnternet İpək Yolunun yaradılması, İpək Yolu elektron ticarətinin inkişafı məqsədilə iki ölkə arasında əməkdaşlığı dərinləşdirmək istəyir.

Çin tərəfindən isə Azərbaycana xarici işlər naziri səviyyəsində 4 dəfə (1996, 2004, 2010 və 2019) səfərlər olub. Bundan əlavə, 2016-cı ilin may və iyun aylarında Çin Xalq Respublikası Dövlət Şurası Sədrinin birinci müavini Can Qaolinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti, Kommunist Partiyası Siyası Şurasının üzvü, Mərkəzi Komitəsinin siyasi və hüquqi məsələlər komissiyasının katibi Menq Ciancu Azərbaycana səfər ediblər.

Ötən il Azərbaycanla-Çin arasında hökümətlərarası  komissiyası 7-ci iclasını keçirilib. Azərbaycan Çinin təşəbbüsünə qoşularaq Asiya İnfrastruktur İnvestisiyaları Bankının həmtəsisçisi olub. Bankın yaradılması haqqında saziş 2015-ci il iyunun 29-da Pekində 57 ölkə tərəfindən imzalanıb.

İndiyədək Azərbaycan və Çin iş adamlarının iştirakı ilə 8 biznes forum keçirilib. Bu tədbirlərin nəticəsi olaraq, Çinə şərab ixracına dair müqavilə imzalanıb, Azərbaycan şərabı mükafat alıb. 2016-cı və 2017-ci illərdə Honq Konq, Quancou və Şanxay şəhərlərinə Azərbaycanın ixrac missiyalarının təşkil edilib, bu zaman . milli şərablar  vahid ölkə stendi ilə nümayiş etdirilib[2]. Azərbaycanın Çində ticarət nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Urumçi, Luco və Şanxayda Azərbaycanın Ticarət evləri açılıb.

2018-ci ilin mayında Xəzər dənizi üzərindən 15 milyon ton yükaşırma qabiliyyətinə malik Ələt beynəlxalq dəniz limanının  istifadəyə verilməsi, Asiya və Avropanı birləşdirən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti Çindən Avropaya və geriyə yük daşımaları üçün ən qısa nəqliyyat marşrutu hesab olunması iki ölkə arasında nəqliyyat əlaqələrini üçün potensial imkanlar yaradır. Odur ki, Azərbaycan "Trans-Xəzər Nəqliyyat Marşrutu"nun Çinin "Kəmər və Yol" təşəbbüsünün tərkib hissəsi olaraq dəstəklənməsində maraqlıdır. Bununla Çin şirkətləri Ələt azad ticarət zonasına cəlb oluna, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Kompleksi ilə yükləri Azərbaycana və geriyə daşıya bilər.

Azərbaycan baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev bildirib[3] ki, Azərbaycanın bir sıra kənd təsərrüfatı və emalı, sənaye məhsullarının Çinə ixracı üçün böyük potensialı var və bu məhsulların ixracına dair müvafiq icazələrin verilməsinə Çin tərəfinin dəstəyi əhəmiyyətlidir. O bunu da əlavə edib ki, Çin iş adamlarının Azərbaycanda yaradılan sənaye parklarında və aqroparklarda, tikinti sektorunda reallaşdırılan layihələrdə iştirakı, birgə müəssisələrin yaradılması, xüsusilə kənd təsərrüfatı avadanlıqlarının istehsalı üzrə, pambıqçılıq, qida sənayesi məhsullarının birgə istehsalı, İKT, Çinin "Huavey" şirkəti ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, turizm sahəsində əməkdaşlıq imkanları genişdir.

Azərbaycan Çinin Cənubi Qafqazda ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Azərbaycan ilə Çin arasında ticarət dövriyyəsində müsbət dinamika mövcuddur. Gömrük statistikasına görə[4], iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 2020-ci ildə 1,846 milyard dollar təşkil edib ki, bu da ümumi dövriyyənin 7,55 faizinə çatır. Beləliklə də, 2020-ci ilin yekunlarına görə, Çin Azərbaycanın ticarət dövriyyəsinə görə 4-cü, idxalda 3-cü, ixracda isə 9-cu tərəfdaşıdır.

Ötən il Çindən Azərbaycana idxalın həcmi 1, 413 milyard dollar təşkil edib ki, bu da cəmi idxal əməliyuyatlarının 13,18 faizinə bərabərdir. Çin və Azərbaycan arasında ixrac əməliyyatlarına gəlincə, ötən il Azərbaycanda Çinə 432,760 milyon dollarlıq məhsul göndərilib ki, bu da Azərbaycanın ixracatında 3,15 faiz təşkil edir. Çinə ixracatı artırmaq məqsədilə  Urumçi, Luco və Şanxayda Azərbaycanın Ticarət evləri açılıb, eləcə də müntəzəm olaraq Azərbaycan Çinin müxtəlif bölgələrinə ticarət missiyaları təşkil edir.

Bütün bunların nəticəsində son 5 ildə Azərbaycanla Çin arasında idxal-ixrac dinamikası xeyli artıb. Belə ki, 2015-ci ildə ticarət dövriyyəsi 561 milyon ABŞ dolları təşkil etdiyi halda, 2016-cı ildə bu rəqəm 975 milyona, 2017-ci ildə 1 milyard 298 milyona, 2018-ci ildə 1 milyard 310 milyona, 2019-cu ildə isə 2 milyard 184 milyona, 2020-ci ildə isə 1 milyard 846 milyon dollara çatıb.

Müqayisə üçün qeyd edək ki, Azərbaycan və Çin arasında müstəqil ticarət əlaqələrinin start götürdüyü1992-ci ildə  iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 1,5 milyon dolları təşkil edirdi,2019-cu ildə bu göstərici 1500 dəfə artıb. Çinin Cənubi Qafqaz ölkələri ilə ticarətində Azərbaycanın payı 43 faiz təşkil edir[5]. Hazırda Çin Azərbaycanın dörd  böyük ticarət tərəfdaşından biridir.

2020-ci ildə Çinlə Azərbaycan arasında ticarət əlaqələrinə COVİD-19 pandemiyası neqativ təsirlərini  göstərdiyindən ötən il bu sahədə göstəricilər əvvəlki illə müqayisədə pisləşib. Belə ki, 2019-cu ildə  Azərbaycanın Çinə ixracı 752  milyon dollar olduğu halda, ötən il bu göstərici 433 milyon dollaradək azalıb. Bu dəyişiklik iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinə də neqativ təsir edib. 2019-cu ildə isə ticarət dövriyyəsi 2018-ci il ilə müqayisədə 66,7 faiz artıb, Azərbaycanın ümumi xarici ticarətinin 6,56 faizinə çatmasına baxmayaraq, 2020-ci ildə 2019-cu illə müqayisədə ticarət dövriyyəsi 15,5 faiz azalıb.

Çin və Azərbaycan arasında xarici ticarətin dövriyyəsinin, idxal və ixrac əməliyyatlarının son 10 ildəki dinamikasını aşağıdakı cədvəldən izləmək olar.

Cədvəl 1. 2011-2020-ci ildə Azərbaycanın Çinlə ticarət əlaqələri

Mənbə:Azərbaycan Respublikası Xarici Ticarətinin Gömrük Statistikası

Azərbaycan-Çin ikitərəfli ticarət dövriyyəsinin son 10 ildə dinamikasında əhəmiyyətli artım qeydə alınsa da bu əsasən Çindən Azərbaycana idxalın artımı hesabına baş verir. Bunun nəticəsində də  ölkə arasındakı qarşılıqlı ticarətdə Çinin xeyrinə  həmişə müsbət saldo müşahidə olunur. Təhlil olunan dövr üzrə 2019-cu ildə Azərbaycanın Çinə ixracında ən yüksək göstərici (752 milyon dollar) qeydə alınsa da, həmin il həmçinin Çindən idxalat da kəskin artaraq 1 milyard 432 milyon dolları ötüb. Son 10 ildə Çinlə Azərbaycanda arasında ən yüksək mənfi saldo 2018-ci ildə 1084 milyon dollar, ən aşağı mənfi saldo isə 2017-ci ildə 410 milyon dollar qeydə alınıb. 2019-cu ildə 2018-ci illə miqyasda Çinlə Azərbaycan arasında xarici ticarət balansının kəsiri aşağı düşsə də ötən il kəsirin həcmində yenidən yüksəlmə müşahidə olunub.

Azərbaycanın Cinə ixracı əsasən xam neft və neft-kimya sənayesi məhsullarıdır, Çindən Azərbaycana isə çox geniş çeşiddə məhsullar (elektrotexnikadan ətriyyata qədər) gətirilir.

Ötən 5 ilin məlumatları göstərir ki, iki ölkə arasında investisiya sahəsində əməkdaşlıqda müsbət dinamika vardır. Belə ki, 2016-cı ildə Azərbaycanda Çin kapitalına əsaslanan 77 şirkət fəaliyyət göstərirdi. 2017-ci ildə onların sayı 100-ü ötmüşdür. Hazırda Azərbaycanda 120-yə yaxın Çin sərmayəli şirkət fəaliyyət göstərir. Bu amil sözsüz ki, qarşılıqlı sərmayə qoyuluşlarının dinamikasına da müsbət təsirini göstərir.

Lakin, qarşılıqlı sərmayə yatırımlarında da disbalans mövcuddur. Belə ki, Çin şirkətləri Azərbaycana 800 milyon dollardan çox investisiya yatırdıqları halda, Azərbaycanın Çin iqtisadiyyatına yatırdığı investisiyaların həcmi 1,7 milyard dollar təşkil edir.Bununla yanaşı, TANAP qaz layihəsinin maliyyələşdirilməsinə Çinin rəhbəri olduğu Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı 600 milyon dollar kredit ayırıb.

Çin şirkətlərinin ölkəmizin neft, sənaye, energetika, maliyyə, bank, rabitə, İKT, kənd təsərrüfatı və qeyri-neft sektorunun müxtəlif sahələrində fəaliyyət göstərirlər. 03 Oktyabr 2018-ci ildə SOCAR-la Çin Milli Neft Şirkətinin (“CNPC”) törəməsi olan “BGP Inc.” şirkəti arasında birgə müəssisənin yaradılmasına dair Təsis Müqaviləsi imzalanıb[16]. BGP-nin əsas fəaliyyət sahələrinə quruda, keçid zonasında və dənizdə kəşfiyyat işlərinin aparılması, o cümlədən mürəkkəb əməliyyatlar aparmaqla seysmik məlumatların əldə edilməsi, emalı və interpretasiyası, seysmik avadanlıqların istehsalı və əlaqədar informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) xidmətlərinin göstərilməsi daxildir.

Azərbaycan Çin vətəndaşları üçün sadələşdirilmiş viza proseduru tətbiq edir. Vizanı Azərbaycanın beynəlxalq hava limanlarında əldə etmək olar. Azərbaycan və Çin arasında müntəzəm birbaşa uçuşlar həyata keçirilir. Bütün bunların nəticəsi olaraq son 6 ilin ilk 5 ilində Azərbaycana Çindən gələn əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin sayında müsbət dinamika qeydə alınıb.  Belə ki, Azərbaycan turizm sektorunun  inkişafında da  olkəyə səfər edən Çin turistləri COVİD-19 pandemiyasıdan öncə əhəmiyyətli rol oynamağa başalasa da bütövlükdə ölkəyə gələn turistlərin mənşə ölkələrinin sayında Çin hələ ki, ilk onluğa daxil ola bilməyib. Düzdür, 2019-cu ildə əvvəlki illə müqayisədə Çin turistlərinin sayında 53 faiz artım qeydə alınıb, amma  pandemiyanın obyektiv təsirləri ilə 2020-ci ildə Azərbaycana Çindən gələnlərin sayında əhəmiyyətli azalma baş verib.

Azərbaycana  Çindən səfər edənlərin sayın ən yüksək göstərici 2019-cu ildə qeydə alınsa da həmin il ölkəyə səfər edən 25  mindən çox  çinli turistin cəmi turist sayında[17] xüsusi çəkisi  1 faizdən də aşağı olub, 0,78 faiz təşkil edib.

Azərbaycana Çindən gələn turistlərlə bağlı məlumatlar aşağıdakı cədvəldə təqdim olunur.

Cədvəl 2. Çindən Azərbaycana gələn turistlərə dair göstəricilər[18]

Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi, Azərbaycanda turizm, 2021

Çinlə Azərbaycan arasında münasibətlər yalnız mərkəzi deyil, həm də yerli səviyyədə də qurulub. Hazırda Azərbaycanın regionları ilə Çinin regionları arasında da ikitərəfli əməkdaşlıq vardır. Belə ki, 2001-ci ildə Çinin Cizian əyalətinin Çücou şəhəri və Azərbaycanın Sumqayıt şəhəri qardaşlaşıb.2017-ci ildə Qaradağ Rayon İcra Hakimiyyəti ilə Şenjen şəhər Regional İqtisadi Əməkdaşlıq Assosiasiyası arasında Ələt qəsəbəsində Azərbaycan-Çin Azad İqtisadi Sənaye Şəhərciyinin yaradılmasına dair Saziş imzalanıb.

Siyasi əlaqələrlə yanaşı hər iki şərq ölkəsini mədəni münasibətlər də bağlayır. Azərbaycan Respublikası və ÇXR arasında imzalanmış mədəni əməkdaşlığa dair müqaviləyə əsasən 1995-ci il 12-21 aprel tarixi arasında Pekin Beynəlxalq sərgi mərkəzində məşhur Azərbaycan rəssamı Səttar Bəhlulzadənin əsərlərinin sərgisi keçirilib.2008-ci il 10 avqust tarixində Çin Xalq Respublikasının paytaxtı Pekində - "China World Hotel"-də XXIX Yay Olimpiya oyunları çərçivəsində "Azərbaycan günü" keçirilib.  2011-ci ilin mayında Çində Azərbaycan mədəniyyəti günləri keçirilib, 10-14 dekabr 2012-ci il tarixində isə Azərbaycanda Çin Xalq Respublikasının mədəniyyət günləri keçirilib.2019-cu ilin noyabrında Pekində Heydər Əliyev Fondu və ÇXR-dəki Azərbaycan Respublikası səfirliyinın dəstəyi ilə “Azərbaycan musiqisi axşamları” adlı konsert proqramı baş tutub.

Azərbaycanda iki Konfutsi İnstitutu fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda  Çin mədəniyyətinə və Çin dilinə maraq artmaqdadır.

1999-cu ilin may ayında ÇXR tərəfindən Ermənistan Respublikasına 8 ədəd "Tayfun" tipli raket kompleksinin satılması o zaman Azərbaycan-Çin münasibətlərinə soyuqluq gətirsə də, son dövrlər hər iki ölkə arasında hərbi sahədə münasibətlər inkişaf etməkdədir.

2019-cu ilin yanvarında Azərbaycan Respublikasının Müdafiə naziri general-polkovnik Zakir Həsənovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Çin Xalq Respublikası (ÇXR) Dövlət Şurasının üzvü, ÇXR-in Milli Müdafiə naziri general-polkovnik Vey Fenxenin dəvəti ilə Pekinə rəsmi səfər edib. Səfər çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi və Çin Xalq Respublikası Milli Müdafiə Nazirliyi arasında hərbi yardımın göstərilməsinə dair sənəd imzalanıb. Bununla da Azərbaycan-Çin əlaqələrində hərbi sahədə yeni mərhələ başlanıb.

Çin Xalq Respublikası və Azərbaycan Respublikası qarşılıqlı şəkildə bir-birinin suverenliyini və torpaqlarının toxunulmazlığını tanıyır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvlərindən olan ÇXR hər zaman Azərbaycanı dəstəklədiyini bildirir. Azərbaycanın Tayvan, Tibet və "Şərqi Türküstan" məsələlərində Çinin mövqeyini dəstəkləyən xarici siyasətini qarşı tərəf də yüksək qiymətləndirir.

2020-ci ilin iyunun 2-də Prezident İlham Əliyevlə   ÇXR-in sədri Si Cinpin arasında telefon söhbəti zamanı faydalı əməkdaşlığını daha da dərinləşməsi və postpandemiya dövründə yeni iqtisadi-nəqliyyat layihələrinin gücləndirilməsi nəzərdə tutulub. COVID-19 pandemiyası dövründə hər iki ölkə bir-birini dəstəkləyib, Çin əldə etdiyi peyvəndi ilk ölkələrdən biri kimi Azərbaycana təqdim edib.

Yekun olaraq, onu qeyd etmək istərdim ki, Çinlə Azərbaycan arasında həll edilməmiş problemlər də mövcuddur. Belə ki, Çin indiyədək 20-dək ölkə olkə ilə ikitərəfli svop valyuta razılaşması imzalasa da hətta Azərbaycan Dövlət Neft Fondu vəsaitlərinin cüzi hissəsini də olsa Çin yuanında yerləşdirsə də iki ölkə arasında svop valyuta razılaşmasıəldə olunmayıb. Çin şirkətlərinə Azərbaycanda marağı olan maliyyə sektorunda bu bazara xarici şirkətlər üçün giriş baryerlərinin mövcudluğuna görə fəaliyyət imkanları yardılmayıb. Eyni zamanda Çin şirkətlərin dağ-mədən sənayesində və neft-qaz sektorunda da rast gəlmək mümkün deyildir.

Çinlə Azərbaycan arasında ticarət münasibətlərində və investisiya əməkdaşlığında da dispororsiyalar mövcuddur. Ticarətdə müsbət saldo Çinə, investisiya qoyuluşunda isə Azərbaycana məxsusdur. Əslində, bunların əksini baş verməsi Azərbaycanın iqtisadi maraqlarına uyğundur. Azərbaycan Çinə potensial ixrac bazarı və eyni zamanda Çinli investorlara da ölkə iqtisadiyyatı üçün innovativ sərmayəçi kimi yanaşsa da hələ ki, nə ixracatda, nə də investisiya əməkdaşlığında əhəmiyyətli dəyişikliklər müşahidə olunmur. 

[1] http://www.e-qanun.az/framework/31817

[2]https://report.az/biznes-xeberleri/azerbaycan-ve-cin-ticaret-dovriyyesini-67-e-qeder-artirib/

[3]https://apa.az/az/xeber/maliyye/xeber_nazir_____oten_il_azerbaycanla_cin_arasind_-502024

[4]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/93/FILE_E7B3B9-B46FB9-AA0331-12CB1C-A0451C-E46BD4.pdf

[5]https://azvision.az/news/176497/azerbaycan-cin-sirketleri-ile-821-milyonluq-senedler-imzaladi-fotolar-.html

[6]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/24/FILE_AEF849-C52CE0-9072CF-E63113-978920-8B210A.pdf

[7]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/25/FILE_CF8DE5-10B5EA-3EBB1E-A0F13F-CB481C-EC1C01.pdf

[8]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/26/FILE_B6169C-82EE4B-01483B-AAA5B8-9A7EAF-63257A.pdf

[9]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/27/FILE_13E5D9-5D24EC-989630-28E2C5-2920CB-BF089C.pdf

[10]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/28/FILE_5ACDFE-6ABB50-5D07D4-9B4D06-DD4FB9-22847A.pdf

[11]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/29/FILE_82AA10-3D95DC-B6BD16-2BC4C5-AD9199-C474C7.pdf

[12]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/56/FILE_AA28EF-712081-B355C1-37724A-E40246-2FAAF8.pdf

[13]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/71/FILE_44C1D3-FD03FF-A9A62A-0678E5-8898EF-88787F.pdf

[14]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/84/FILE_4A9D8C-5B4D1A-34831F-265C31-60B8D6-94CBDD.pdf

[15]https://customs.gov.az/modules/pdf/pdffolder/93/FILE_E7B3B9-B46FB9-AA0331-12CB1C-A0451C-E46BD4.pdf

[16]https://oilgas.az/socar-ve-cin-sirketi-birge-muessise-yaradir-muqavile-imzalandi/

[17]https://fins.az/turizm/223715/2019-da-azerbaycana-gelmis-turistlerin-sayi-aciqlandi/

[18]https://www.stat.gov.az/source/tourism/