Kəşfiyyat rəhbərlərinin Bakıya səfərlərinin görünməyən tərəfləri...

Son vaxtlar dünyanın aparıcı ölkələrinin kəşfiyyat rəhbərləri Bakıda səfərdə olub. Bu səfərlər barədə geniş informasiyalar verilməməsi onların ard-arda Azərbaycana etdiyi səfərlər xeyli suallar yaradıb

ABŞ Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin Avropa Avrasiya Regional Mərkəzinin rəhbəri Patrik Priorun sentyabrın 6-da Bakıya səfərindən sonra, Böyük Britaniyanın Məxfi Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Riçard Mur sentyabrın 14-də Bakıda tələbələrlə görüşdü. Qərb kəşfiyyat rəislərinin ardınca oktyabrın 2-3-də Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (SVR) direktoru Sergey Narışkin Bakıya təşrif buyurdu.

ABŞ Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin Avropa-Avrasiya Regional Mərkəzinin rəhbəri Patrik Priorun Azərbaycana ABŞ-Azərbaycan təhlükəsizlik əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi yolları ilə bağlı danışıqlar aparmaq üçün səfər etdiyini Ağ Evin Bakıdakı missiyası açıqladı. Səfər çərçivəsində o, Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevlə görüşmüşü. Görüşdə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərini və təhlükəsizlik əməkdaşlığının müzakirə edildiyi bildirilirdi. Bundan öncə səfirlik belə bir paylaşım etmişdi: “Biz təhlükəsizlik sahəsində ABŞ-Azərbaycan əlaqələrinin gücləndirilməsi məsələləri ilə bağlı Azərbaycan hökuməti ilə məsləhətləşmələr aparmaq üçün Bakıya gələn ABŞ Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin Avropa-Avrasiya Mərkəzinin rəhbəri cənab Patrik Prioru ürəkdən salamlayırıq”.

Rusiyanın baş kəşfiyyatçısının səfəri ilə bağlı yayılan məlumatda isə deyilirdi ki, Narışkin Bakıda bir sıra görüşlər keçirib. Söhbətlərdə beynəlxalq vəziyyət, iki ölkənin xüsusi xidmət orqanları arasında qarşılıqlı əməkdaşlığın istiqamətləri müzakirə olunub.

Dünyanın aparıcı dövlətlərinin kəşfiyyat rəhbərlərinin sıra ilə Azərbaycana yol almasınının səbəb və məqsədləri nə ola bilər?

Təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert İlham İsmayıl mövzu ilə bağlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: İlham bəy, ABŞ Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin Avropa Avrasiya Regional Mərkəzinin rəhbəri Patrik Prior, Böyük Britaniyanın Məxfi Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Riçard Mur, Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (SVR) direktoru Sergey Narışkin ard-arda Bakıda səfərdə olublar. Sizcə, kəşfiyyat rəhbərlərinin Bakıya səfərlərinin intensivləşməsində səbəb nə ola bilər?

Cavab: Xüsusi xidmət orqanları rəhbərlərinin rəsmi səfərləri adətən baş vermə ehtimalı yüksək olan, yarana biləcək irimiqyaslı kritik durumların qabaqcadan xəbərdar edilməsi ilə bağlı olur. Yəni, kəşfiyyat adətən olmuşlar haqqında deyil, olacaqlar barəsində xəbər verib müzakirə aparır, xəbərdarlıq edir.  Qeyd edildiyi kimi sentyabrın 6-da ABŞ-dən Patrik Priorun, 14-də Böyük Britaniyadan Mİ-6 rəhbəri Riçard Murun səfərləri və oktyabrın 5-də RF SVR-in (xarici kəşfiyyat xidməti) səfəri rəsmi verilən məlumatlardan fərqli olur. Detallar məxfi saxlandığı üçün yalnız ehtimal ediləcək , bölgə və ətrafında baş verəcək proseslərin müzakirə edilməsi barədə müəyyən ehtimallar irəli sürmək olar. Ola bilsin ki, müzakirə olunan məsələlər birbaşa Azərbaycanla bağlı olmasın, bu mənada, dolayısı ilə Azərbaycana və bütövlükdə bölgəyə təsir edə biləcək proseslərin baş verə biləcəyi barədə məlumatların müzakirəsi inandırıcıdır. Patrik Priorun və Riçard Murun səfərləri zamanı İsrail və İran arasında gərginlik hələ pik həddə çatmamışdı. Sergey Narışkin Bakıya gələndə isə artıq Hizbullah lideri Hasan Nəsrallah öldürülmüş, İran İsrailə 180 raket atmış və İrana cavab veriləcəyi barədə İsrail və ABŞ rəsmi mövqelərini bildirmişdilər. Bir məsələni də qeyd edək ki, Qərb dövlətlərinin xüsusi xidmət orqanlarının rəhbərlərinin postsovet respublikalarına səfərləri Rusiyada hər zaman qısqanclıqla qarşılanıb. Rusiya Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbərinin Murun səfərindən 3 həftədən sonra baş tutması da, bir qədər kompensasiya məqsədli də ola bilər.

Güney Qafqaz ölkələri içərisində Azərbaycanın geosiyasi önəminin vacibliyi bu səfərlərin əsas hədəfidir.

Sual: Bu səfərlərdə məqsəd Azərbaycandan hansısa gözləntilərdir, yoxsa Azərbaycana hansısa təhdidlərin olmasıdır?

Cavab: Kəşfiyyatın əsas hədəfləri adətən həm “ gözləntilərin”, həm də mümkün “təhdidlərin” müzakirəsindən ibarət olur. ABŞ və Böyük Britaniya nümayəndələrinin Azərbaycandan “gözləntiləri” çox ehtimal ki, Ermənistanla münasibətlərin normallaşması ilə əlaqədar ola bilər. Yəni, Qərbin əsas istəyi COP 29-a  qədər sülh müqaviləsinin imzalanmasına nail olmaqdır. Azərbaycana təhdidlər dünən də, bu gün də, perspektivdə də daha çox İrandandır və hesab edirəm ki, İranın özündə yarana biləcək gərginliklərin Azərbaycana təsiri və Bakının reaksiyası da müzakirələrin predmeti ola bilər. Əlbəttə, bu yalnız ehtimallardır, əsil müzakirələrin detalları məlum deyil və yəqin ki, açıqlanmayacaq.

Sual: Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbərindən fərqli olaraq ondan əvvəl Azərbaycana səfər etmiş ABŞ və Böyük Britaniya kəşfiyyatının rəhbərləri heç bir açıqlama vermədilər. Narışkinin açıqlamaları isə ictimaiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Sizcə, Narışkinin təhdidyönlü açıqlamaları Qərbə yönəlik idi, yoxsa Qərblə əməkdaşlıq edəcəyi təqdirdə Azərbaycana? Bu açıqlamalardan hansı nəticələr çıxarmaq olar?

Cavab: ABŞ və Böyük Britaniya kəşfiyyatının rəhbərlərinin açıqlamaları çox dar və növbətçi ifadələrlə müşayət olundu. ABŞ nümayəndəsinin səfərinin məqsədi barədə yalnız iki ölkə arasında perspektiv təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə edildiyi barədə özünün deyil səfirin  açıqlaması oldu, Riçard Murun isə ADA -da çıxış etdiyi bildirildi. Rusiya kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Sergey Narışkinin isə Bakıya səfəri barədə mətbuatda qeyd edilənlər aydındır ki, məsələnin görünən tərəfləridir. İran-İsrail arasında gərginliyin perspektivdə bölgəyə təsir edə biləcək amillər, Gürcüstanda keçiriləcək parlament seçkilərinin Rusiya üçün gözlənilməz nəticələri və qonşu ölkə kimi Azərbaycanın reaksiyası və sairə, o cümlədən Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin hansı istiqamətdə inkişafı, Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi olarsa yenə də Azərbaycanın reaksiyası müzakirə oluna bilən məsələlərdir. Təbii ki, bu baş verə biləcək proseslər haqqında ehtimallardır və səfərin detalları bizə məlum deyil.

Rusiya FTX rəhbəri Bortnikovun da NATO qüvvələrinin sülhməramlı adı altında Güney Qafqaza gələcəyi barədə verdiyi məlumat Narışkinin səfərinin əsas məqsədini də özündə ehtiva edə bilər. Rusiya kəşfiyyat şefinin səfərinin məqsədi bu məlumatın detallarını Azərbaycan rəsmiləri ilə müzakirə etməsi də inandırıcı təsir bağışlayır.

Sual: Azərbaycan bu məsələlərlə bağlı mövqe bildirmir. Amma dövlət başçısı son çıxışlarında xarici təhlükələrin olduğuna işarə edir. Azərbaycana hansı təhdidlər və ya təhlükələr ola bilər?

Cavab: Hesab edirəm ki, dövlət başçısının son çıxışlarında xarici təhlükələrin olduğunu vurğulaması elə bu məsələlərlə bağlı mövqe bildirməsi kimi dəyərləndirilməlidir. Azərbaycana real təhlükə və təhdid haradan gələ bilər? Azərbaycan ərazisinə hərbi müdaxilə qonşu ölkələr içərisində İran və Ermənistan tərəfdən daha ehtimal olunandır. Amma, burada da reallıq bu ehtimalın çox az olduğunu göstərir. İran “sionist rejimin”, “İsrailin dostu” adı altında Azərbaycana raket atmaqla hədələyir, amma İranın indiki gərginlik içərisində Azərbaycana hərbi müdaxiləsi inandırıcı deyil. Ermənistanı Qərb silahlandırır, amma Azərbaycana hücum etmək məqsədilə deyil, daha çox Rusiya təsirindən Ermənistanı qoparmaq və Qərbin Yerevanın dostu olduğunu nümayiş etdirmək üçündür.

Təhdidlər isə bəzən açıq müstəvidə səslənir. Bu, xüsusilə özünü Qarabağ ermənilərinin geri qayıtması üçün Qərbin, xüsusilə Fransanın, beynəlxalq təşkilatların və ayrı-ayrı siyasətçilərin siyasətində özünü göstərir.

Sual: Azərbaycan təhlükələr və təhdidlər mövzusunda kiminlə əməkdaşlıq emtəlidir? Qərblə, yoxsa, Rusiya ilə? Yəni bu səfərlərin yekun nəticəsi olaraq Azərbaycan hansı mövqe sərgiləməlidir?

Cavab: Azərbaycan indiyədək Qərb və Rusiya arasında balanslı siyasət yeridib və nəticədə müəyyən uğurlar qazanıb. Hesab edirəm ki, bu siyasət davam etməlidir. Azərbaycan hansısa bir tərəfi təcrid edib, qütblərdən birini tutarsa, bu həm siyasi, həm iqtisadi, həm də hərbi baxımdan Azərbaycana zərər gətirər. Azərbaycanın maraqları balanslı siyasət yürütməkdən keçir. Əks halda, təhlükələr və təhdidlər başımızın üstündən əksik olmaz.