Prezidentin Söyüdlü ilə bağlı mövqeyi, nazirin cavabı, İsrail səfirliyinin nişan alınması, Qarabağ danışıqları...

Hökumətin 2023-cü ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi yekunlarına dair geniş iclasında çıxış edən prezident Ilham Əliyev Gədəbəyin Söyüdlü kəndində baş verənlərə münasibət bildirib. Prezident xarici investorun Azərbaycanın ətraf mühitini çirkləndirməsilə bağlı səhlənkarlığına görə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyini tənqid etdi. Çıxışında İlham Əliyev qızıl mədəninin ətraf mühiti çirkləndirməsilə bağlı Gədəbəy rayonunun Söyüdlü kənd sakinlərinin ekoloji tələblərini haqlı hesab edib. Lakin eyni zamanda dövlət başçısı yerli sakinlərin etiraz aksiyasının dağıdılması ilə bağlı hərəkətlərə haqq qazandırdı.

Müşavirədən bir gün sonra isə Ekologiya və Təbii Sərvətlər naziri Muxtar Babayev ötən gün Söyüdlü hadisəsi ilə bağlı keçirdiyi brifinqdə ziddiyyətli açıqlamalar verdi. Nazir deyib ki, Gədəbəyin Söyüdlü kəndində hər şey norma daxilindədir.

Baş verənlərdən hansı nəticə çıxarmaq olar?

Bu arada İsrailin xarici işlər naziri Eli Kohen bildirib ki, Azərbaycanda İsrail səfirliyinə terror cəhdinin arxasında İran dayanır. Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin iyulun 10-da yaydığı məlumatda deyilirdi ki, Bakı şəhərində xarici ölkə səfirliklərindən birində terror aktı törətməyi planlaşdıran Favzan Musa Xan adlı Əfqanıstan vətəndaşı saxlanılıb. Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti Favzan Musa Xanın terror aktı planlaşdırılması ilə bağlı telefon danışıqlarının əks olunduğu video da yayıb. Müşahidəçilər videoda əks olunan oteldə İsrail və Yaponiya səfirliklərinin yerləşdiyini güman edir.

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında iyulun 15-də Brüsseldə görüş keçirildi. Bu görüş nə ilə yadda qaldı?

Bütün bu mövzularla bağlı siyasi şərhçi, təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert Ərəstun Oruclu ASTNA-nın suallarını cavablayıb.

* * *

Sual: Ərəstun bəy, prezident İlham Əliyev birinci yarım ilin yekunları ilə bağlı Nazirlər Kabinetinin müşavirəsində Söyüdlüdə baş verənlərə münasibət bildirdi. İlham Əliyev etiraz edənləri haqlı saydı, amma polisi də qınamadı. Eyni zamanda Ekologiya və Təbii Sərvətlər nazirini kəskin tənqid etdi. Ümumilikdə, prezidentin dediklərindən hansı nəticələr çıxarmaq olar?

Cavab: Söyüdlüdə baş verənlərlə bağlı danışarkən dövlət başçısı son illərdə ilk dəfə idi ki, xalqın tələblərinin haqlı olduğunu dilə gətirdi və bu da bir çoxlarında təbii olaraq təəccüb doğurdu. Amma eyni zamanda da İlham Əliyev təkcə polisi müdafiə etmədi, həm də baş verənlərin arxasında guya hansısa maraqlı qrupların dayandığını iddia etdi. İlk baxışdan belə yanaşmanı baş verənlərə balanslı münasibətin təzahürü kimi də qəbul etmək olardı. Amma belə kompromisin səbəbi təkcə dövlət-vətəndaş, hakimiyyət-xalq münasibətlərində ehtiyatla da olsa müəyyən tarazlıq və ya anlaşma yaratmaq deyil. Həmin məqsəd də ola bilər, amma gördüyümüz münasibətin çoxsaylı görünməyən səbəbləri də var. Məsələn, mümkündür ki, ölkədəki vəziyyət haqqında real məlumatlardan təcrid olunmasına rəğmən (belə bir problem isə mövcuddur) İlham Əliyev ümumi vəziyyətin ağırlığını görür. Azərbaycanda isə bütün parametrlər üzrə sistem böhranı sürətlə yetişməkdədir. Ölkənin sosial-iqtisadi göstəricilərindən tutmuş siyasi idarəetmənin effektivliyinədək bütün sahələrdə geriləmə müşahidə olunmaqdadır. Buraya baş alıb gedən qanunsuzluğu və ədalətsizliyi də əlavə etdikdə, perspektiv heç də optimist görünmür. Əlbəttə ki, belə şəraitdə vətəndaşlarla yenə də zorakılıq dilində danışmaq müsbət nəticə vəd edə bilməz. Üstəlik də Söyüdlü hadisəsi son dövrlər baş verən yeganə hadisə deyilsə. Görünür elə həmin səbəblərdən də İlham Əliyev polisi müdafiə etməklə yanaşı, həm də Söyüdlü sakinlərinin tələblərinin haqlı olduğunu dilə gətirdi. Başqa bir səbəb isə Söyüdlüdəki qızıl yatağını istismar edən əcnəbi şirkətin ölkədən çıxarılmasının vaxtının yetişməsilə bağlıdır. Bu mənada da İlham Əliyevin “AzerGold” şirkətinin adını çəkməsi təsadüfi sayılmamalıdir Ekologiya və Təbii Sərvətlər nazirinin ünvanına səslənən tənqidlər də yəqin ki elə yuxarıda sadalananlarla bağlıdır. Hadisə olubsa deməli, günahkar da var. Bu dəfə günahkar, daha doğrusu onlardan biri roluna nazir Muxtar Babayev təyin olundu.     

Sual: Bir gün sonra isə Ekologiya naziri Muxtar Babayev birifinqdə demək olar ki, prezidentin dediklərinin əksini dedi. Bu ziddiyyət bir çox insanı çaşdırdı. Bunu necə anlamaq olar?

Cavab: Bunun müxtəlif səbəbləri ola bilər. Heç kəsə sirr deyil ki, Azərbaycanda heç bir dövlət rəsmisinin müstəqil qərar vermək imkanı və səlahiyyəti yoxdur. Bəlkə də Muxtar Babayev “mən sizin “ötür-ötür” oyununuzun qurbanı olmaq istəmirəm” və ya başqa nəsə demək istəyirdi, amma burda da təbii bir sual ortaya çıxır ki, onun belə bir mesajı vermək üçün təminatı və cəsarəti yetərlidirmi? Başqa bir izah isə nazirin dediklərinin onun da daxil olduğu hakimiyyətdaxili qrupun mesajı olması varianti ola bilər. Hadisələrin sonrakı inkişafı həmin ziddiyyətin əsl səbəbinin üzə çıxara bilər. Digər tərəfdən də əgər mesaj həqiqətən hansısa qrupdan gəlirdisə və ona adekvat reaksiya olacaqsa deməli, davamı da olmayacaq: qızıl yatağı AzerGolda veriləcək, nazir öz postunda qalacaq, mövzu isə tarixə qovuşacaq.     

Sual: Məlum müşavirədən sonra bir çox ekspertlər bir neçə məmurun gedəcəyini bildirirlər. Belə bir gözlənti varmı?

Cavab: Müəyyən istefalar olacaq, amma onların Söyüdlü hadisəsi ilə birbaşa əlaqəsi olacağı inandırıcı görünmür. Əvvəla ona görə ki, belə istefalar olarsa, etirazlar da arta bilər. Hakimiyyət isə belə ssenariləri məqbul saymır, çünki dediyim kimi, ölkədəki vəziyyətin ağırlığını, məmurlarının xalqla hansı şəkildə davrandığını və bütün bunların hansı mümkün fəsadlarının ola biləcəyini çox yaxşı anlayır. Başqa sözlə, prinsip bundan ibarətdir ki, xalqa onun tələbinə əməl olunduğunu göstərib onun özünə inamını artırmaq olmaz. Ikincisi, ölkədəki system böhranını yaradan çoxsaylı səbəblər var ki, onların da heç olmazsa bir qismini aradan qaldırmağa ehtiyac yaranıb. Amma belə ehtiyac yaranmasının səbəbi böhrandan çıxmaqdan çox hakimiyyəti təhlükəsizləşdirmək məqsədi güdür. Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində son zamanlar yaşananlar isə bu istiqamətdə addımların atılmasını daha da zəruri edir. Yəni, mümkün istefaların səbəbi daha çox xarici amillərdən qaynaqlanır, nəinki daxili.     

Sual: Bu arada İsrailin xarici işlər naziri Eli Kohen bildirib ki, Azərbaycanda İsrail səfirliyinə terror cəhdinin arxasında İran dayanır. Niyə İsrailə zərbə vurmaq üçün Azərbaycan seçilib? Bu nədən xəbər verir?

Cavab: Belə hallar əvvəllər olub və hətta vaxtilə İsrailin Azərbaycandakı səfirliyinə hücum planlaşdıran terrorçular tutularaq mühakimə də olunublar. Amma son illər biz İsrail-İran münasibətlərinin “aydınlarışdırılmasında” hər iki tərəfin Azərbaycandan istifadə cəhdlərinin artdığını müşahidə edirik. Mənə elə gəlir ki, İsraillə İran öz münasibətlərini elə əvvəllər aydınlaşdırdıqları coğrafiyaya qayıtsalar pis olmaz. Bunun üçün Livan, Suriya və Fələstin var ki, tərəflərin də aralarındakı münasibətləri həmin ölkələr üzərindən aydınlaşdırmaqda yetərincə təcrübəsi mövcuddur. Belə şəraitdə Azərbaycanın dövlət orqanlarının üzərinə düşən basilica vəzifə fikrimcə, ölkənin milli təhlükəsizlik maraqlarının təmin olunmasıdır ki, son nəticədə yuxarıda sadaladığım ölkələrin siyahısına əlavə olunmayaq. Azərbaycan-İran münasibətləri yetərincə mürəkkəb və ziddiyyətli, Azərbaycanın İsraillə münasibətləri isə strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindədir. Təbii ki, İranla da münasibətlərin indikindən daha sağlam olması arzuediləndir, amma hələlik bu, alınmır və alınacağına da ümidlər azdır. Deməli, mövcud şəraitdə bizim üçün ən əlverişli variant iki ölkənin münasibətlərinə qatılmamaq, həmçinin bizi həmin münaqişəyə qatmağa imkan verməmək olmalıdır.       

Sual: Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında iyulun 15-də keçirilən görüşün nəticələrini necə qiymətləndirirsiz? Yaxın vaxtlarda bu istiqamətdə ciddi nələrsə gözlənilirmi?

Cavab: Hələlik həmin görüşlərdən və danışıqlardan hansısa yekun nəticə gözləmək tezdir, hərçənd bir sıra ayrı-ayrı məsələlərə dair ən azı şifahi razılıq əldə olunduğu da istisna deyil. Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün əldə olunmasından təkcə iki ölkə arasındakı münasibətlərin gələcəyi deyil, həm də bütövlükdə bölgənin taleyi asılıdır. Bölgənin geosiyasi əhəmiyyətini nəzərə aldıqda da sülh danışıqlarının özündə qlobal siyasət və qlobal təhlükəsizlik üçün ciddi yük daşıdığını deyə bilərik. Elə həmin səbəbdən də biz bir tərəfdən Brüssellə Vaşinqtonun sülhyaratma səylərini, digər tərəfdən isə Moskva ilə Tehranın pozuculuq cəhdlərini müşahidə edirik. Son günlər erməni icmasının kompakt yaşadığı Qarabağın dağlıq hissəsində baş verənlər buna əyani sübutdur. Azərbaycan-Ermənistan danışıqlarının getdiyi saatlarda Rusiya XİN-nin yaydığı bəyanat isə həmin danışıqları pozmağa yönəlmiş açıq siyasi-diplomatik təcavüz aktıdır. Amma bütün bunlara baxmayaraq, sülh danışıqları davam etdirilməlidir və onların uğurla nəticələnməsi üçün ilk növbədə bölgədə sülhün qorunub saxlanması vacibdir.