“Qlobal fövqəladə vəziyyət o anlama gəlir ki, epidemiya riski var”

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) 2024-cü il avqustun 14-də meymunçiçəyi ilə bağlı qlobal fövqəladə vəziyyət elan edib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Baş direktoru Tedros Adanom Qebreisus “X” hesabında bütün ölkələri nəzarəti gücləndirməyə çağırıb.

Meymunçiyəyi virusu ilk dəfə 1958-ci ildə meymun koloniyalarında kəşf edilib.İlk dəfə insana yoluxma hadisəsi isə Konqo Demokratik Respublikasında 1970-ci ildə baş verib.

Bu virus yalnız meymunlardan ötürülmür. Daşıyıcıları daha çox gəmiricilər və çöl heyvanlarıdır.

Meymunçiyəyinə yoluxma riski əsasən Qərbi və Mərkəzi Afrika çöllərində yaşayan gəmiricilərlə təmasdan və dişləndikdə mümkün ola bilər.

Əlavə olaraq, daşıyıcı heyvanın qanından, bədən mayesindən, dərisində olan qabarcıqlar və qızarıqlardan yoluxmaq mümkündür.

2023-cü ilin sentyabrından Afrikada yeni meymunçiçəyi epidemiyası davam edir. Qitədə 13,7 min hadisə qeydə alınıb, 456 nəfər ölüb.

Son günlər İsveçdə, Pakistanda, Türkiyədə bu virusa yoluxma halı qeydə alındığı barədə xəbərlər gəlir.

İnfeksionist-hepatoloq Mərdan Əliyev mövzu ilə bağlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Mərdan bəy, ÜST 2024-cü il avqustun 14-də meymunçiçəyi ilə bağlı qlobal fövqəladə vəziyyət elan etdi. Nə qədər ciddiyə alınmalıdır bu xəbərdarlıq? Yoxsa hansısa bir siyasət naminə insanlarda panika yaratmaq məqsədi güdür bu xəbərdarlıq?

Cavab: Bəli. ÜST meymunçiçəyi xəstəliyi ilə bağlı yenidən fövqəladə vəziyyət elan edib. Bir müddət öncə də, səhv etmirəmsə iki il əvvəl belə bir vəziyyət elan olunmuşdu. Həmin vaxt meymunçiçəyi xəstəliyi sürətlə artmağa başlamışdı. Bir müddət sonra bu xəstəliyə yoluxma və xəstələnmə hallarında stabilləşmə baş verdi. Bu təcili vəziyyət aradan qaldırıldı. Yenidən bu xəstəliyə Avropada, Afrikada yoluxma halları artıb. Bu səbəbdən ÜST yenidən qlobal fövqəladə vəziyyət elan etdi. Əvvəla bu ÜST-nin vəzifəsidir ki, dövlətlər belə bir təhlükənin olması barədə xəbərdar olsunlar. Çünki qlobal fövqəladə vəziyyət o anlama gəlir ki, epidemiya riski var. Beynəlxalq səyahətlər və ticarət üçün, o cümlədən ictimai sağlamlıq üçün risk var.  Bu onu göstərir. Belə olan halda da dövlətlər öz daxilində bu xəstəliyə qarşı nəzarəti gücləndirməlidir. Ehtiyac olarsa pul vəsaiti ayırıb bu xəstəliyin qarşısının alınması istiqamətində profilaktik işlər aparmalıdır.

Sual: COVİD 19 pandemiyası yeni yarananda belə bir fikir var idi ki, bu kimi xəstəliklər bilərəkdən və süni formada ortaya atılır ki, dünyada insan sayı azalsın. İndi də koronavirus bitməmiş meymunçiçəyi epidemiyası ortaya çıxır və ÜST xəbərdarlıq edir. İnsanlar arasındakı həmin fikirlərdə nə dərəcədə həqiqət payı var?

Cavab: Dediyim kimi ÜST-nin vəzifəsidir xəbərdarlıq etmək. Çünki bu virus yayılır. Bu panika yaratmaq məsələsi deyil. Koronavirusdan fərqli bir xəstəlikdir bu. Koronavirus yeni bir xəstəlik idi. Meymunçiçəyi xəstəliyi isə 1950-ci illərdən məlum olan xəstəlikdir. Ona görə də virusun laboratoriyada yaradılması fikri yanlışdır. 1950-ci illərdən Afrika ölkələrində bu meymunçiçəyi xəstəliyi mövcud olub. Yəni, təbii şəkildə bu xəstəliyə yoluxanlar, sağalanlar olub. Zaman- zaman bu xəstəlik Asiyaya, Avropaya və Amerikaya da ayaq açıb. Bu da həmin o yeni yoluxma hallarından biridir.

Sual: Nədir meymunçiçəyi xəstəliyi və dünyada vaksini yoxdurmu?

Cavab: Meymunçiçəyi xəstəliyinə qarşı vaksin var. Ehtiyac olarsa, bu vaksindən istifadə etmək olar. Amerikada və Avropada bu vaksin istehsal olunur. Ehtiyac olarsa hansısa ölkəyə gətirib həmin vaksindən istifadə etmək əlçatandır. Amma təbii ki, hələlik buna ehtiyac yoxdur.

Bu virus koronavirus kimi deyil. Onun epidemiya yaratmaq ehtimalı çox azdır. Əgər kimsə başqa ölkəyə, məsələn, Afrikaya, xəstəliyin daha çox yayıldığı Konqoya səyahət edirsə, belə olan halda risk var. Amma bizim ölkədə bunun riski yoxdur. Çünki bu xəstəlik hava və damcı yolu ilə yoluxan xəstəlik deyil. Əsas etibarı ilə bu xəstəlik təmas yolu ilə yoluxur. Ona görə koronavirusda olduğu kimi sürətlə yoluxan, epidemiya yaradan bir xəstəlik deyil.

Sual: İnsanlar özlərini bu xəstəlikdən necə qorumalıdırlar?

Cavab: Bu xəstəlik təmas yolu ilə yoluxduğu üçün bu xəstəlikdən qorunmaq daha rahatdır. Yəni gigiyena qaydalarına uyğun standart tədbirlərə əməl etməklə bu xəstəlikdən qorunmaq olar. Və bir də xəstə şəxslə təmasdan qaçmaq lazımdır. Əgər xəstə şəxslə təmasdan uzaq olarıqsa, probem olmaz. Burda xəstə şəxsləri yəni müəyyən etmək çox rahatdır. Koronavirusda olduğu kimi deyil. Bu virusa yoluşmuş şəxsin üzündə, qollarında bu səpkilərin olması bilinir. Belə şübhəli şəxslər varsa, onlarla təmasdan çəkinmək lazımdır.

Sual: Paris olimpiada oyunlarında koronavirus xəstəliyi yenidən baş qaldırdı. Azərbaycan isə böyük bir tədbirə - COP 29-a ev sahibliyi etməyə hazırlaşır. Və o biri tərəfədn də meymunçiçəyi xəstəliyi xəbərdarlığı. İndi necə olacaq? Azərbaycan bu vəziyyətdən çıxa bilmək üçün imkanları nə qədərdir?

Cavab: COP 29 tədbirində düşünürəm ki, problem olmayacaq. Çünki bu qısamüddətli tədbirdir. Uzunmüddətli tədbir deyil. Ona görə problemin olacağını düşünmürəm. Meymunçiçəyi xəstəliyi ilə mübarizə aparmaq asandır. Çünki dediyim kimi xəstəliyə yoluxmuş şəxslər kənardan sezilir. Ona görə həmin şəxslərin xəstə olduğunu müəyyən etmək və izolyasiya etmək asandır. Koronavirusla bağlı isə bizim artıq təcrübəmiz var. Neçə illərdir bu xəstəliklə mübarizə tədbirləri görürük. Həm də artıq koronavirus ölümcül deyil. Ağırlaşmalar, fəsadlar az müşahidə edilir. Nəzərə alsaq ki, bizdə həm də kollektiv immunitet də formalaşıb bununla bağlı da artıq problem yoxdur.

Sual: Yeri gəlmişkən koronavirus pandemiyasına görə Azərbaycan 4 il yarımdır ki quru sərhədlərini bağlı saxlayır. Quru sərhədlərini bağlı saxlamaq hansısa xəstəliyin qarşısını almaq üçün əsas ola bilərmi?

Cavab: Sərhədlərin bağlanması müəyyən qədər rol oynaya bilər. Amma bu təbii ki, çox yüksək effektiv yol deyil.

Sual: Son olaraq sizin bu cür xəstəliklərdən qorunmaq üçün insanlara, cəmiyyətə, hökumətlərə təklifləriniz nədən ibarətdir?

Cavab: İnsanlar maariflənməlidir, bilgili olmalıdır. Bu həm panikanın, həm də yanlış tədbirlərin qarşısını alır. Ona görə xəstəlik varsa, onun barədə məlumatı mütəxəssislərdən almaq lazımdır. Çalışmaq lazımdır ki, insanlar şayiələrə inanmasınlar. Daha düzgün məlumatın alınması ən yaxşı yoldur. Standart ehtiyyat tədbirləri xəstəliyin qarşısını almaqda adətən çox yaxşı rol oynayır. Meymunçiçəyi xəstəliyinin epidemiya yaratma ehtimalı düşünürəm ki yoxdur. Müəyyən ölkələrdə bu yayıla bilər. bu xəstəlik adətən yaxın təmas, cinsi əlaqə yolu ilə, öpüşməklə yoluxur. Bəzi ölkələrdə müəyyən tədbirlər var ki orada insanlar çox yaxın təmasda olurlar. Belə tədbirlərdə bu xəstəlik asanlıqla bir şəxsdən digər şəxsə yoluxur. Belə xəstəliklərin yoluxmasında adətən ölkələrin və millətlərin mədəniyyətinin də rolu var. Bizdə bu xəstəliyin yayılma ehtimalı çox azdır.