2022-ci ilin üçün Dövlət Neft Fondunun büdcəsi nələr vəd edir?

Dekabrın 24-də Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) 2022-ci il büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı[1] imzalandı. Fərmanla ARDNF-nin 2022-ci il büdcəsinin gəlirləri 10  milyard 589 milyon  701,9 min manat, xərcləri isə 12 milyard 789 milyon 674,6 min manat məbləğində təsdiq edilib. Gələn il üçün Fondun büdcəsinin kəsiri 2,2 milyard  proqnozlaşdırılır.

ARDNF-nin xərclərinin  99,37 faizi Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il dövlət büdcəsinə transfertə,  0,27 faizi ARDNF-nin  idarə edilməsi ilə bağlı xərclərə, 0,26 faizi “2019-2023-cü illər üçün Azərbaycan Respublikasında ali təhsil sisteminin beynəlxalq rəqabətliliyinin artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nın[2] maliyyələşdirilməsinə, 0,1 faizi  “Azərbaycan gənclərinin nüfuzlu xarici ali təhsil müəssisələrində təhsil imkanlarının genişləndirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 30 sentyabr tarixli 2931 nömrəli Sərəncamında[3] nəzərdə tutulan Dövlət Proqramının maliyyələşdirilməsinə yönələcək.

Göründüyü kimi Fondun məxaric mənbələrinin əsasını dövlət büdcəsinə transfert təşkil edir. Bu məxaric maddəsinin payı xüsusilə də pandemiya dövründə artmağa başlasa da pik səviyyəsinə gələn il çatacaq.  ARDNF-nin 2022-ci ildə idarə edilməsi ilə bağlı xərclər smetasına görə,  gələn il ARDNF-nin saxlanması xərclərinin 45,16 faizi əməyin ödənilməsi məsrəflərinə, 40,11 faizini isə iş və xidmətlərin alınması məsrəfləri təşkil edəcək.  Gələn il üçün əməyin ödənilməsi xərclərinin 2021-ci illə müqayisədə 50 faizədək artırılması Fondun işçilərinin maaşlarının  2022-ci ildən gözlənilən artımı ilə əlaqədardır. Təəssüf hissi ilə onu da qeyd etmək istərdik ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 23 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş ARDNF-nin 2022-ci ildə idarə edilməsi ilə bağlı xərclər smetası əvvəlki illərlə müqayisədə  ümumiləşdirilmiş təsnifatla təqdim olunur ki, bu da şəffaflığın azalması göstəricisi sayıla bilər.

Bundan əlavə 2022-ci il üçün ARDNF-nin , 0,1 faizi   və ya  17 milyon 850 min manatı “Azərbaycan gənclərinin nüfuzlu xarici ali təhsil müəssisələrində təhsil imkanlarının genişləndirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 30 sentyabr tarixli 2931 nömrəli Sərəncamında[4] nəzərdə tutulan Dövlət Proqramının maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulsa da bu Dövlət Proqramı hələ qəbul edilməyib. Xatırladım ki,  30 sentyabr 2021-ci ildə Azərbaycan gənclərinin nüfuzlu xarici ali təhsil müəssisələrində təhsil imkanlarının genişləndirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə bu proqramın hazırlanması üçün Nazirlər Kabinetinə[5] 2 ay vaxt verilməsinə və bu vaxtın ötməsinə baxmayaraq, ARDNF-nin büdcəsi təsdiq olunanadək proqram qəbul olunmayıb.

Gələn il fondun gəlirlərinin 81,01 faizi Azərbaycan Respublikasının payına düşən mənfəət neftinin və qazının satışından əldə edilən xalis gəlir,  11,49 faizi Fondun valyuta aktivlərinin yerləşdirilməsindən və idarə olunmasından əldə edilən gəlir,  7,22 faizi neft-qaz sazişlərinin imzalanması və ya icrası ilə bağlı sərmayəçilər tərəfindən ödənilən bonuslar, 0,22 faizi neftin və qazın Azərbaycan Respublikasının ərazisi ilə ötürülməsindən əldə edilən gəlir, 0,06 faizi Karbohidrogen ehtiyatlarının işlənməsi ilə əlaqədar müqavilə sahəsindən istifadə üçün sərmayəçilərin akrhesabı ödənişlər təşkil edəcək.

2022-ci il üçün ARDNF-nin  büdcəsinin baza göstəricisi olan 1 barel neftin orta illik ixrac qiyməti növbəti il üçün 50 ABŞ dolları, Azərbaycan manatının ABŞ dollarına qarşı orta illik məzənnəsi 1 ABŞ dolları 1,7  Azərbaycan manatı səviyyəsində götürülüb[6].

Məlumat üçün qeyd edək ki, 2021-ci ilin 9 ayı üzrə ARDNF-nin büdcə gəlirlərinin 130,5 faizi, büdcə xərclərinin 59,8 faizi icra olunub.  Gəlirlərin artımın şərtləndirən başlıca faktor müvafiq tarixə xam neftin xalis mədaxil qiymətinin (61,1 ABŞ dolları) ilkin proqnozlaşdırılan (40 ABŞ dolları) məbləğdən 21,1 ABŞ dolları yuxarı olmasıdır. Belə ki, qiymətlər arasında müsbət fərq Fondun büdcəsində 1 milyard 833,2 mln. ABŞ dolları profisit yaradıb. Bununla yanaşı, həmin tarixə  Fondun büdcədənkənar xərcləri 1 milyard  171 mln. ABŞ dolları təşkil etdiyindən ARDNF-nin aktivlərinin cari ilin əvvəli ilə müqayisədə (43 564,3 milyon ABŞ dolları) 662,2 milyon ABŞ dolları və ya 1,52 faiz artaraq 44 milyard 226,5 milyon ABŞ dollarına çatıb.

Fondun büdcə xərclərinin 59,8 faizi icra olunması  ARDNF-dən dövlət büdcəsinə transfertin proqnoza nisbətdə 59,9 faiz  icrası ilə əlaqədar olub. 

1 saylı cədvəldə ARDNF-nin  2021-ci il üzrə gözlənilən gəlirlərini əvvəlki ilin faktiki, gələn ilin proqnoz göstəriciləri ilə müqayisəsi təqdim olunur.

Cədvəl 1.   ARDNF-nin  gəlirləri, 2020-2022-c illər, mln. manatla

Mənbə: Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatası

Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi, 2022-ci ildə Fondun gəlirləri 2021-ci ilin gözləniləni ilə müqayisədə 17,8 faz az, 2020-ci ilin faktiki gəlirləri ilə müqayisədə isə 13,1 faiz çox  proqnozlaşdırılıb. 2020-ci illə müqayisədə 2022-ci ildə Fondun gəlilər mənbələri arasında ən çox azalma - 38,5 faiz vəsaitlətin idarə olunmasından əldə olunan gəlirlər üzrə proqnozlaşdırılıb.  Belə ki, 2022-ci ildə Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər 715,8 milyon ABŞ dolları və ya 1 milyard 216,8 mln. manat olması proqnozlaşdırılır ki, bu da manat ifadəsilə 2020-ci ilin müvafiq icra göstəricisindən 761,8 mln. manat və ya 38,5 faiz az, 2021-ci ilin proqnoz göstəricisindən 457,1 mln. manat və ya 60,2 faiz çox, 2021- ci ilin gözlənilən icra göstəricisindən 265,6 mln. manat və ya 17,9 faiz azdır. 

2021-ci ilin 9 aylının  icra nəticələrinə əsasən Fondun valyuta  aktivlərinin idarəedilməsindən 1 milyard  333,1 mln. ABŞ dolları məbləğində gəlir əldə edilib, lakin ARDNF-nin büdcədənkənar xərcləri  1  milyard 171 mln. ABŞ dollarına çatdığından Fondun vəsaitlərinin idarəedilməsindən məzənnə fərqi nəzərə alınmaqla xalis gəliri 162,1 mln. ABŞ dolları  və ya 0,37  faiz təşkil edib.  Fondun 2021-ci il üzrə qəbul edilmiş investisiya siyasətinə əsasən investisiya portfelinin minimum 50 faizi borc öhdəlikləri və pul bazarları alətlərindən, 25 faizə qədəri səhmlərdən (pay), 10 faizə qədəri daşınmaz əmlakdan və 15 faizə qədəri isə qızıl alt portfellərindən ibarət olub. Fondun 01 oktyabr 2021-ci il tarixinə 1 milyard  171 mln. ABŞ dolları məbləğində büdcədənkənar xərclərinin  505 mln. ABŞ dollar qızıl üzrə, 666 mln. ABŞ dolları isə valyuta məzənnələrinin dəyişməsindən olan  fərq üzrə isə yaranıb. Valyutalar üzrə mənfi gəlirlilikdə avro (502,1 mln. ABŞ dolları), TRY (54,1 mln. ABŞ dolları) və JPY (52,8 ABŞ dolları) portfelləri üzrə üstün olub.

2022-ci il üçün də Fondun investisiya portfelinin baza valyutası ABŞ dolları müəyyən edilib. İnvestisiya portfelinin məcmu dəyərinin minimum 90 faizinin beynəlxalq kredit agentlikləri tərəfindən verilmiş kredit reytinqi “A” (Standard & Poor’s, Fitch) və ya “A2” (Moody’s) dərəcəsindən aşağı olmayan ölkələrin valyutalarında ifadə edilən aktivlərdə olması şərtilə Fondun investisiya portfelinin məcmu dəyərinin  65 faizi ABŞ dollarında ifadə olunan aktivlərə,  20 faizi avroda ifadə olunan aktivlərə, 5 faizi İngiltərə funt sterlinqində ifadə olunan aktivlərə,   qalan 10 faizi isə digər valyutalarda ifadə olunan aktivlərə yerləşdirilə bilər.

01 oktyabr 2021-ci il tarixinə ARDNF-nin daşınmaz əmlak komplekslərinə investisiyaların ümumi miqdarı 2 milyard 658,1 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Fond London şəhərinin West End səmtində, Seynt Ceyms 78 ünvanında yerləşən dəyəri 133,75 milyon funt sterlinq təşkil edən ofis kompleksinə, Moskva şəhərinin biznes mərkəzi “Tverskaya 16” ünvanında yerləşən və dəyəri 3 038,1 milyon Rusiya rublu təşkil edən “Qalereya Aktyor” ofis-ticarət mərkəzinə, Paris şəhərinin Vendom meydanı 8 ünvanında yerləşən, dəyəri 180,3 milyon avro təşkil edən daşınmaz əmlak kompleksinə və Tokio şəhərində yerləşən və dəyəri 56,742 milyard yapon yeni təşkil edən ticarət mərkəzinə  investisiya edib.

ARDNF-nin  2012-ci ilin dekabr ayında London əmlak bazarında 177 milyon 350 min funt sterlinq dəyərində əmlak alıb. London şəhərinin West End səmtində, Sent Ceyms 88 ünvanında yerləşən (nədənsə bütün rəsmi məlumatlarda 78 yazılır)[7] bu əmlakın dəyəri 01 oktyabr 2021-ə olan yenidən qiymətləndirmələrə görə 133 milyon 750 min funt sterlinq təşkil edib. Beləliklə də yalnız bu əmlakın ucuzlaşmasından DNF-nin itkisi 43 milyon 600 min funt sterlinq və ya 100 milyon manat olub. Amma itkilər bununla bitmir. Bu əmlak üzrə  ARDNF bu ilin 9 ayı ərzində 22 milyon 276 min 707 funt sterling və ya 50 milyon manatdan da çox mənfi gəlirliliyə malik olub. ARDNF bunun səbəbini Londonda yerləşən daşınmaz əmlakın 2018-ci ildə SGC Scaffolding ltd şirkəti tərəfindən başlayan və hal-hazırda da davam edən təmir işləri (diqqət edin, 2018-ci ildən 4 il keçib, təmir hələ də davam edir) və əmlakda icarəçinin olmaması ilə əlaqələndirir. Göründüyü kimi, ARDNF yalnız Londonda əmlak bazarındakı əməliyyatlardan itkisi 1 il ərzində 150 milyon manatdan çoxdur.

Halbuki,  Pandora dosyesinə görə[8], Əliyevlər ailəsi və onların ortaqlarına məxsus ofşor şirkətlərin adına rəsmiləşdirilmiş London şəhəri, 56-60 Conduit Streetdə yerləşən əmlakın kraliçanın əmlak idarəsinə satışından 30 milyon 956 min funt sterlinq pul qazaniblar. Belə ki, həmin əmlakı 35 milyon 544 min funt sterlinqə alıb, 66,5 milyon funt sterlinqə satıblar.  

[1] Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun 2022-ci il büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMTIvMjMvMm51eTdnYWM1al9BUkRORl9CVURDRS5wZGYiXV0?sha=9cd5b0c8c88b928c

[2] http://www.e-qanun.az/framework/40711

[3] https://edu.gov.az/az/esas-senedler/azerbaycan-genclerinin-nufuzlu-xarici-ali-tehsil-muessiselerinde-tehsil-imkanlarinin-genislendirilmesi-haqqinda-azerbaycan-respublikasi-prezidentinin-

[4] https://edu.gov.az/az/esas-senedler/azerbaycan-genclerinin-nufuzlu-xarici-ali-tehsil-muessiselerinde-tehsil-imkanlarinin-genislendirilmesi-haqqinda-azerbaycan-respublikasi-prezidentinin-

[5]  “Azərbaycan gənclərinin nüfuzlu xarici ali təhsil müəssisələrində təhsil imkanlarının genişləndirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 30 sentyabr tarixli 2931 nömrəli Sərəncamının icrasının təmin edilməsi barədə https://nk.gov.az/az/document/5612/

[6] Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun 2022-ci il büdcəsinin layihəsinə Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının Rəyi, https://sai.gov.az/files/SON%20ARDNF%20R%C6%8FY%20Final%20(03.12.2021)%20%C3%BCmumi-683401474.pdf

[7] https://www.oilfund.az/investments/real-estate

[8] https://www.occrp.org/en/the-pandora-papers/azerbaijans-ruling-aliyev-family-and-their-associates-acquired-dozens-of-prime-london-properties-worth-nearly-700-million