“Azərbaycanda müflis şəxsin başına oyun açırlar”

2024-cü ilin “Dövlət Büdcəsi haqqında” qanun layihəsinə görə, dövlət büdcəsindən fiziki şəxslərin problemli kreditlərinin həlli üçün 1.7 milyon manat kompensasiya ödənişlərinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Yeri gəlmişkən, 2019-cu ilin fevral ayında prezident İlham Əliyev fiziki şəxslərin xarici valyutada olan problemli kreditlərin həlli ilə bağlı fərman vermişdi. Məqsəd 10 min dollara qədər kredit götürən fiziki şəxslərin borclarında 2015-ci ildə iki dəfə baş vermiş devalvasiyalardan sonra yaranmış fərqi dövlət büdcəsi hesabına ödəmək idi. Həmin zaman həmçinin vaxtı keçmiş kredit borclarının restrukturizasiyası məqsədilə banklara 682 milyon manat güzəştli kredit də ayrılmışdı. Həmin dövrdə Azərbaycanda problemli kreditlərin həcmi 1.5 milyard manatı keçmişdi.

Bəs indi niyə Dövlət büdcəsindən problemli kreditlərin kompensasiyası üçün vəsait ayrılır? Bu dəfə məqsəd nədir?

Bank-maliyyə məsələləri üzrə ekspert Əkrəm Həsənov mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * *

Sual: Əkrəm bəy, 2024-cü ilin dövlət büdcəsindən fiziki şəxslərin problemli kreditlərinin həlli üçün 1.7 milyon manat kompensasiya ödənişlərinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bu nə üçündür?

Cavab: Böyük ehtimalla bu ayırma Prezidentin 2019-cu ilin fevralında verdiyi Fərmanın icra olunmayan hissəsinə aiddir. Xatırladıram ki, həmin Fərmana əsasən xarici valyutada olan və məbləği 10000 ABŞ dollarını ötməyən problemli kreditlər üçün güzəştlər nəzərdə tutulmuşdu. Yəqin ki, hələ də tam icra olunmayıb. 1,7 mln manat çox kiçik məbləğdir. Onun hansısa yeni güzəşt tədbirinə aid olmasını düşünmürəm.

Sual: Bu vaxta qədər dövlət büdcəsindən belə ayrılmalar olubmu?

Cavab: Elə həmin Fərman çərçivəsində olub. İstisna deyil ki, son illər ərzində büdcəyə daxil edilmirdi. Çünki elə təəssürat yaratmışdılar ki, guya həmin Fərman tam icra olunub. Amma reallıqda indiyədək bəzi vətəndaşlar şikayətçidir. Buna görə də yəqin ki, hesablayıb növbəti ilin büdcəsinə daxil ediblər.

Mərkəzi Bankın məlumatına görə, oktyabrın 1-nə vaxtı ötmüş kreditlərin məbləği 519.8 milyon manat olub. Bu, əvvəlki aya nisbətən 2.7 faiz azdır. Cəmi kredit portfelində vaxtı keçmiş kreditlərin payı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nəzərən 1 faiz azalaraq 2.3 faiz təşkil edib.-Müəllif.

Sual: Bu problemi dövlət büdcəsinin çiyninə yükləmək nə dərəcədə düzgündür?

Cavab: Ümumən düzgün deyil. Sivil ölkələrdə müflisləşmə haqda normal qanunvericilik var. Borcunu ödəyə bilməyən müflis elan olunur, adı müflislər siyahısına daxil edilir, hamı da həmin siyahını görür. Borc da silinir. Uduzan kreditor (pulunu itirdi) və müflis (adı hamının gördüyü “qara” siyahıya düşür) olur. Bunun nə cəmiyyətə, nə də dövlətə aidiyyəti olur. Biri kredit verib, digəri alıb. Birinci risk edərək qazanc əldə etmək istəyib, amma borcalan müflisləşib. Buna sahibkarlıq riski deyirlər. Buna görə büdcədən pulun ayrılması düzgün deyil. Sadəcə Azərbaycanda “barbar düşüncəsi” hökm sürür: müflis şəxsin başına oyun açırlar. Hətta həbs də edirlər. Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin Azərbaycana qarşı bununla bağlı çıxardığı qərarlara rəğmən.

Digər tərəfdən, xarici valyutadakı kreditlərə görə dövlətin itkinin müəyyən hissəsini üzərinə götürməsi ağlabatan idi. Bəli, devalvasiyada dövlətin günahı yoxdur. Amma insanların manatla deyil, dollarla kreditləşməsində dövlətin təqsiri var idi. Buna görə də məntiq var idi. Devalvasiyadan sonra xarici valyutada gəliri və ya girovu olmayana xarici valyutada kredit artıq verilmir. Buna görə də hazırda belə problem yoxdur.

Sual: Bayaq qeyd etdiyiniz kimi 2019-cu ilin fevralında prezident İlham Əliyev fiziki şəxslərin xarici valyutada olan problemli kreditlərin həlli ilə bağlı fərman vermişdi. Onda 10 min dollara qədər kredit götürən fiziki şəxslərin borclarında 2015-ci ildə iki dəfə baş vermiş devalvasiyalardan sonra yaranmış fərq dövlət büdcəsi hesabına ödənildi. O zaman vaxtı keçmiş kredit borclarının restrukturizasiyası məqsədilə banklara 682 milyon manat güzəştli kredit verilmişdi. Amma indi devalvasiya olmayıb. Belə bir problem yoxdur. Problemli kredit isə hər zaman olub. İndi bu ayırma şübhə doğurur. Ola bilərmi hansısa devalvasiya öncəsi atılmış addım olsun?

Cavab: Qeyd etdiyim kimi, bu böyük ehtimalla elə həmin Fərmanın icrası ilə bağlıdır. O zaman tam düzgün hesablama aparmamışdılar. Şikayətçilər hələ də var.

Sual: Problemli kreditlərlə bağlı nəticəni aradan qaldırmaqdansa, səbəbinin aradan qaldırılmasına çalışmaq daha yaxşı olmazdımı? 

Cavab: Problemli kredit hər yerdə var. Bazar iqtisadiyyatıdır. Sahibkarlıq, kredit riski var. Amma əlbəttə ki, düzgün siyasət və nəzarət sayəsində problemli kreditlərin azalmasına nail olmaq olar. Ən düzgünü də budur.

Sual: Ümumiyyətlə, ölkədə problemli kreditlər məsələsini həll etmək üçün nə etmək lazımdır?

Cavab: Kredit təşkilatları, ilk növbədə banklar üzərində düzgün nəzarətin təşkil edilməsi, şəffaflığın təmin olunmasına Nəzarəti Mərkəzi Bank həyata keçirir. Son dövrdə müsbət dəyişikliklər var, amma görüləsi işlər daha çoxdur. Ən vacibi isə şəffaflıqdır. Banklar şəffaf olmalıdır, hüquqi şəxslərin dövlət reyestri, daşınmaz əmlakın dövlət reyestri və s. şəffaf olmalıdır. Yalnız bu halda ictimai nəzarət də güclənəcək və əliəyri şəxslər şübhəli sxemlərə getməyəcək.